Με κάθε επισημότητα τιμήθηκε χθες η 74η επέτειος από την εκτέλεση πατριωτών στη θέση Γουρνόλακκος.
Στον Ιερό Ναό του Αγίου Πνεύματος που βρίσκεται στον τόπο του μαρτυρίου τελέστηκε Θεία Λειτουργία και ακολούθησε επιμνημόσυνη δέηση από τον Ηγούμενο της Ιεράς Μονής Βωσσάκου π. Τιμόθεο και τους ιερείς π. Νικόλαο Ρουσσάκη από Άγιο Μάμα και π. Ανδρέα Κόκκινο από την Κράνα.
Προηγήθηκε χαιρετισμός από το δήμαρχο Μυλοποτάμου κ. Δημήτρη Κόκκινο, ενώ στο χρονικό αναφέρθηκε σε μεστή περιεχομένου ομιλία του ο αντιδήμαρχος Μυλοποτάμου και πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Αγίου Μάμα κ. Μιχάλης Σαρρής.
Ο αντιδήμαρχος που είναι και απόγονος ηρώων ξεκίνησε την ομιλία του με ένα απόσπασμα από το κλασικό πλέον στο είδος του ποίημα του Αναστοδημήτρη, για να συνεχίσει με τα γεγονότα. Αναφέρθηκε πρώτα στην θρυλική μάχη της Κρήτης και στο δραματικό της επίλογο που σήμανε και την έναρξη της Εθνικής Αντίστασης τονίζοντας μεταξύ άλλων:
«Μέσα στον Ιούνιο οργανώνονται οι πρώτες αντιστασιακές ομάδες κάτω από πολύ δύσκολες συνθήκες.
Ο αγώνας γιγαντώνεται και ο Ψηλορείτης γίνεται το κέντρο των αγωνιστών με ένα και μοναδικό στόχο την αποτίναξη του γερμανικού ζυγού.
Κι ερχόμαστε στο έτος 1943, όπου η Κρήτη συνεχίζει να βρίσκεται κάτω από Γερμανική κατοχή με Διοικητή μάλιστα του «Φρουρίου Κρήτης» τον μετέπειτα καταδικασμένο ως εγκληματία πολέμου το Στρατηγό Μπρούνο Όσβαλντ Μπρώυερ.
Οι συμμαχικές δυνάμεις έχουν πραγματοποιήσει στις 10 Ιουλίου του 1943 απόβαση στη Σικελία και η αντίστροφη μέτρηση για τις δυνάμεις κατοχής και τους υποστηριχτές του τρίτου (Γ’) Ράιχ έχει αρχίσει.
Το διάστημα αυτό εντείνονται συνεχώς οι φήμες για απόβαση των συμμάχων και στην Κρήτη. Οι Γερμανοί αρχίζουν να καταλαβαίνουν ότι ο πόλεμος έχει χαθεί, αλλά συνεχίζουν τις θηριωδίες επιχειρώντας συνεχείς επιδρομές στα ορεινά του νησιού.
Γερμανικά στρατεύματα της Βέρμαχτ κατέκλυσαν τις πλαγιές και τα ορεινά του βουνού. Οι πρώτες επιδρομές πραγματοποιούνται από τις δυνάμεις Κατοχής, στη νότια πλευρά του Ψηλορείτη με στόχο να εξαναγκάσουν τους αντάρτες να κινηθούν προς τη βόρεια πλευρά του. Εκεί, όπως πίστευαν οι δυνάμεις τους θα μπορούσαν να τους εγκλωβίσουν και να τους εξουδετερώσουν.
Συντονιστής των επιχειρήσεων είναι ο Διοικητής της 22ης Μεραρχίας Υποστράτηγος Μίλερ. Κτενίζουν κυριολεκτικά τη βόρεια πλευρά του βουνού έχοντας εντολή όσους συλλαμβάνουν στην καθορισθείσα από αυτούς απαγορευμένη ζώνη, να τους εκτελούν και να τους καίνε. Στις 15 Αυγούστου 1943 οι Γερμανοί ξεκινούν από τρία διαφορετικά σημεία από τον Ζαρό, τα Βορίζα και την επαρχία Αμαρίου. Κυκλώνουν τον Ψηλορείτη χωρίς όμως να μπορέσουν να συλλάβουν τους αντάρτες που κατάφεραν να διαφύγουν από τον κλοιό.
Στις αρχές του Σεπτέμβρη του 1943 ο Μπρούνο Όσβαλντ Μπρώυερ δίνει διαταγή να γίνει διεξοδική έρευνα στις Αραβάνες και να κατευθυνθούν προς το οροπέδιο της Νίδας. Ένα αποσπάσματα ξεκινά από την περιοχή του Αρκαδίου με πάνοπλους Γερμανούς και στα ορεινά βοσκοτόπια του Αγίου Μάμα, συλλαμβάνουν (δεκατέσσερα) 14 συνολικά άτομα, μεταξύ των οποίων και 2 παιδιά. Η αιτιολογία ήταν ότι είχαν παραβιάσει την καθορισθείσα από τους Γερμανούς -πριν από λίγες μέρες- νεκρή ζώνη.
Οι Γερμανοί τους παίρνουν μαζί τους και τους κατευθύνουν στη θέση Βικιάς Λαγκός και από κει στη θέση Γουρνόλακκος. Το πρωί της επομένης ημέρας, αφού ξεχώρισαν τα δυο μικρότερα παιδιά τον Μιχάλη Πρινάρη από της Αβδανίτες και τον Ιωάννη Λαμπρινό από τον Αβδελλά, ετοιμάζονται και στήνουν στο εκτελεστικό απόσπασμα τα υπόλοιπα παλικάρια…».
Ο κ. Σαρρής αναφέρθηκε με λεπτομέρειες στη διάσωση των παιδιών από την εκτέλεση και συνέχισε με την κορύφωση της τραγωδίας που γράφτηκε την επομένη.
Νέα τραγωδία την ώρα του ηθικού χρέους
«Το δράμα, είπε μεταξύ άλλων, δεν έχει ολοκληρωθεί εκείνο το πρωινό του Σεπτέμβρη του 1943. Τα θλιβερά μαντάτα στο Γουρνόλακκο φτάνουν και στα υπόλοιπα χωριά των εκτελεσθέντων. Στις 5 Σεπτεμβρίου ο ιερέας Ανδρέας Γεωργίου Βαρδιάμπασης από τα Λιβάδια, ο δάσκαλος τον Αβδελλών Δετοράκης Νικόλαος του Κωνσταντίνου με καταγωγή από την Κριτσά Λασιθίου με συγγενείς, γνωστούς και φίλους των εκτελεσθέντων από τα χωριά Άγιος Μάμας και Αβδελλά, φτάνουν στο Γουρνόλακκο για να ν’ αποδώσουν τις τελευταίες τιμές στους νεκρούς.
Βάζουν σκοπούς και οι υπόλοιποι επιδίδονται στην ταφή των νεκρών.
Εκείνη την ώρα Γερμανικό ολιγάριθμο απόσπασμα, προερχόμενο από το Γαράζο (σύμφωνα με μαρτυρίες κρατούσαν μπιτόνια με βενζίνη για να κάψουν τους νεκρούς), φθάνει στα Ζωνιανά και προχωρεί προς τον Ψηλορείτη. Ο παπά Γιάννης Ζερβός προσπαθεί με διάφορα προσχήματα να τους καθυστερήσει και να δώσει χρόνο να ειδοποιηθούν όσοι βρίσκονται στο βουνό.
Η Πελαγία Δημ. Παρασύρη ή Αναστοδημήτραινα βρίσκει την ευκαιρία να προπορευτεί των Γερμανών, φωνάζοντας προς όλες τις κατευθύνσεις συνθηματικά «Οι τράγοι ανεβαίνουν στα όρη». Ένας σημαντικός αριθμός ανθρώπων που βρίσκεται στην ευρύτερη περιοχή σώζεται στο άκουσμα του μηνύματος από την αγωνίστρια.
Οι φύλακες στο Γουρνόλακκο ειδοποιούν όσους βρίσκονταν μέσα στο λάκκο για τον ερχομό των Γερμανών. Εκείνοι όμως δεν εγκαταλείπουν το ιερό έργο τους. Μένουν και συνεχίζουν την ταφή των νεκρών τους.
Σε λίγο καταφθάνει το γερμανικό απόσπασμα, περικυκλώνει το Γουρνόλακκο, και χωρίς καμία προειδοποίηση τους εκτελεί όλους επί τόπου. Στο σημείο που βρισκόταν ο καθένας εκείνη τη στιγμή ακόμα και τον παπά Αντρέα.
Ο συνολικός αριθμός των νεκρών φτάνει στους 32. Συγκεκριμένα 21 από τον Αβδελλά, έξι από τον Άγιο Μάμα, δυο από την Κάλυβο, ένας από τα Λιβάδια, ένας από την Κριτσά και ένας από της Αβδανίτες. Εδώ η μοίρα έπαιξε ένα παιχνίδι. Νεκρός από της Αβδανίτες είναι ο Πρινάρης Νικόλαος, πατέρας του παιδιού που είχε σωθεί την προηγούμενη.
Τα άψυχα κορμιά των εκτελεσθέντων, μέχρι να δοθεί η απαιτουμένη άδεια από τα στρατεύματα κατοχής για την ταφή τους, βρίσκονταν εκτεθειμένα στα στοιχειά της φύσης. Με αποτέλεσμα όταν μετά από 20 ημέρες επιτράπηκε η ταφή τους, τα κορμιά ήταν αλλοιωμένα.
Ότι είχε απομένει ετάφησαν εδώ στο Γουρνόλακκο, καθώς και στα μνημεία του Αγίου Μάμα και των Αβδελλών….»
Μια πρωτοφανής θηριωδία
Και ο κ. Σαρρής κατέληξε:
«Η εκτέλεση στο Γουρνόλακκο αποτελεί πρωτοφανή θηριωδία. Οι Γερμανοί κατακτητές εκτέλεσαν πατριώτες την ώρα που θέλησαν να θάψουν και να τιμήσουν τους νεκρούς τους. Η ταφή των νεκρών δεν είναι απλά μια τυπική διαδικασία, αποτελεί ιερό χρέος και καθήκον. Από τα πανάρχαια χρόνια, μετά από κάθε μάχη γίνεται εκεχειρία με σκοπό την περισυλλογή και τη φροντίδα των νεκρών για το τελευταίο τους ταξίδι.
Οι Γερμανοί όχι μόνο δε σεβάστηκαν τον πολιτισμό μας και τους νεκρούς, αλλά φέρθηκαν με τον πιο βάρβαρο και τον πιο απάνθρωπο τρόπο.
Σε ένα άρθρο της Εφημερίδας «Ελεύθερη Γνώμη» στις 3 Νοέμβριου του 1944 διαβάζουμε ότι για τις εκτελέσεις και το αποτρόπαιο έγκλημα στο Γουρνόλακκο φέρουν ευθύνη εκτός από το στρατηγό Μπρώυερ, ο Διοικητής της Γερμανικής Χωροφυλακής Ρεθύμνης, ένας αξιωματικός, ο οποίος δεν κατονομάζεται και ένας Γερμανός λοχίας με το όνομα Βέτε. Καταδικαστήκαν αργότερα για άλλες θηριωδίες αλλά όχι για το έγκλημα στο Γουρνόλακκου.
Είναι σαφές ότι οι μετέπειτα κοινωνικοπολιτικές συνθήκες, ο διχασμός, οι μάνες, οι χήρες, τα ορφανά, ο πόνος, η πείνα και η δυστυχία μιας κοινωνίας που προσπαθούσε να κλείσει τις πληγές της και να επιζήσει, δεν επέτρεψαν την ανάδειξη της θηριωδίας που συντελέστηκε στο Γουρνόλακκο.
Γιατί δεν είναι μόνο το γεγονός ότι οι Γερμανοί εκτέλεσα 32 αθώους ανθρώπους, ματοκύλισαν και μαυροφόρεσαν την περιοχή. Είναι η ιδιαιτερότητα του εγκλήματος και ότι χρόνια αργότερα δεν υπάρχει δικαίωση. Σε κανένα δικαστήριο. Ούτε στο έκτακτο στρατοδικείο για τα εγκλήματα πολέμου που ξεκίνησε στην Αθήνα τον Οκτώβρη του 1946 και τελείωσε 40 μέρες αργότερα, ούτε στο δικαστήριο της Χάγης υπάρχει κάποια απόφαση καταδίκης των υπευθύνων για το μακελειό στην τοποθεσία Γουρνόλακκο.
Θεωρώ ότι είναι χρέος όλων μας, ως τοπική κοινωνία, ως οργανωμένοι φορείς, ως τοπική αυτοδιοίκηση να αγωνιστούμε, για την ηθική δικαίωση των εκτελεσθέντων παλικαριών του Ψηλορείτη και να δικαστεί το έγκλημα, έστω και αν έχουν περάσει τόσα χρόνια. Άλλωστε τα εγκλήματα πολέμου, όπως είναι γνωστό ότι δεν παραγράφονται ποτέ.
Είναι χρέος μας να αγωνιστούμε, επίσης, ώστε να χαρακτηριστούν μαρτυρικά τα χωριά καταγωγής των εκτελεσθέντων ή έστω κάποια από αυτά, λόγω της ιδιαιτερότητας του αποτρόπαιου αυτού εγκλήματος».
Ακολούθησε κατάθεση στεφάνων και δεξίωση από τον Δήμο Μυλοποτάμου στον χώρο της εκδήλωσης που τίμησαν με την παρουσία τους η αντιπεριφερειάρχης κ. Μαρία Λιονή, οι περιφερειακοί σύμβουλοι κ.κ. Γιάννης Παρασύρης και Μανόλης Χνάρης, οι δήμαρχοι Μυλοποτάμου κ. Δημήτρης Κόκκινος και Ανωγείων κ. Μανόλης Καλλέργης, ο αντιδήμαρχος Αμαρίου κ. Γ. Σταθωράκης και άλλοι εκπρόσωποι αρχών.
