ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑΤΑ «Κέντρους»

Η μέρα στο μαρτυρικό Άνω Μέρος Αμαρίου χθες μπορεί να ήταν θερμή, όμως, η ψυχή των κατοίκων του «έσταζε» πόνο και οργή, καθώς άνθρωποι που βίωσαν το μένος και το θανατηφόρο πρόσωπο του ναζισμού, γύρισαν τη θύμησή τους στην ανείπωτη τραγωδία των εκτελέσεων και ολοκαυτωμάτων των χωριών του «Κέντρους». Και επέστρεψαν, για τις ανάγκες του δεύτερου ιστορικού ντοκιμαντέρ των δημοσιογράφων Γιάννη Κανελλάκη και Μανόλη Παντινάκη, πίσω 71 χρόνια, τότε που «οι φωνές για λύτρωση και οι κραυγές για βοήθεια έσκιζαν τα γύρω βουνά…».

Ήταν μνήμες… βουτηγμένες μέσα στο αίμα στο περήφανο κεφαλοχώρι της αμαριώτικης γης και η βαρβαρότητα των Γερμανών ναζί δεν φεύγει από το νου κανενός κι ας έχουν περάσει εφτά δεκαετίες. Κάποιοι από τους αφηγητές ζούσαν και πάλι τη φρίκη, λύγισαν, και τα μάτια τους βούρκωσαν και έτρεχαν για ώρα! Και κάποιοι άλλοι δεν μπόρεσαν να κρατήσουν τον πόνο και τη δυστυχία που τους γέμισαν τον ψυχισμό, όταν έχασαν τους προστάτες και τους αδερφούς τους και κλήθηκαν στους πέντε δρόμους να ξαναστήσουν όπως-όπως με τα ελάχιστα, ούτε τα στοιχειώδη τη ζωή τους. «Μόνο ο Θεός και εμείς ξέρουμε πώς ζήσαμε και το Κράτος μας άφησε στη μοίρα μας… Τα κανόνισαν όπως τους βόλευε και μας παράτησαν να ζήσουμε μόνοι μας…».

Όταν πια τέλειωσε το μαύρο θανατικό των τριάντα ψυχών στη γειτονιά του Τριχάκη του Ορφανού, και αφού οι βάρβαροι ολοκλήρωσαν το απάνθρωπο έργο του θανάτου, οι γυναίκες του χωριού με τα μαύρα τσεμπέρια που έβγαζαν την ορφάνια και τη μαυρίλα της καρδιάς τους, αλαφιασμένες έψαχναν να βρουν μέσα «σε ένα σωρό πτωμάτων τους άντρες και τους πατεράδες τους». Και ήταν, τότε, η νέα μεγάλη πράξη της τραγωδίας, γιατί «τότες δεν άκουγες παρά μόνο ένα μούγκρος και το θρήνο σε όλο το χωριό», αφηγήθηκε ο Κώστας Δουλγεράκης και ο Μανώλης Σταυρουλάκης, γιατί έβλεπαν ξανά τη σκοτεινή μέρα φέρνοντας τις εικόνες της φρίκης…

Τα γυρίσματα του νέου ντοκιμαντέρ από τον κινηματογραφιστή Νίκο Σαράντο άρχισαν το πρωί στις 10:00 και έκλεισαν τη χθεσινή μέρα περίπου στις 6:00 και ενώ ο ήλιος έκαιγε ακόμα! Οι άνθρωποι, όλοι μεγάλης ηλικίας, ανέμεναν από νωρίς το πρωί να τα διηγηθούν στην κάμερα, «για να ησυχάσει η ψυχή τους και να τα πουν στη μνήμη των μαρτύρων του Άνω Μέρους, που χωρίς αιτία κλήθηκαν ως «βενιζελικοί» να παραδώσουν τη ζωή τους στο μένος των απάνθρωπων της γερμανικής κυριαρχίας». Έγιναν λήψεις σε κάθε σημείο του χωριού που διαδραματίστηκαν τα φρικτά γεγονότα και αφηγήθηκαν με πόνο, συγκίνηση και δάκρυα ορισμένοι, οι: Μανώλης Παναγιωτάκης, Γιώργης Περάκης, Μανώλης Σταυρουλάκης, Κώστας Μπαγουράκης, Γιώργος Βουμβουλάκης, Θεμιστοκλής Σοφιαδάκης, Κώστας Δουλγεράκης και Αντώνης Σοφιαδάκης… «Ζήσαμε και πάλι αυτή την Τρίτη που μας θανάτωσε», είπαν.

Όλες οι μαρτυρίες είχαν το στοιχείο της αυθεντικότητας από ανθρώπους που στις παιδικές και νεανικές τους μνήμες ρίζωσαν πρωτοφανείς εικόνες και στιγμές, που τους «τραυμάτισαν» το υποσυνείδητο. «Ναι, τους έσφαζαν σαν τα ζώα και τα αίματα γέμιζαν τους τοίχους των σπιτιών που τους είχαν συγκεντρώσει», εξιστόρησαν στην κάμερα φανερά ταραγμένοι από τις πρωτόγνωρες αγριότητες των ναζί…

Η δεύτερη στάση των δημοσιογράφων παραγωγών και του συνεργείου, έγινε νωρίς το απόγευμα στις διπλανές Δρυγιές, όπου μπορεί να μην έγιναν εκτελέσεις κατοίκων του μικρού οικισμού γιατί αυτοί γρήγορα αντιλήφθηκαν τις προθέσεις των Γερμανών και έφυγαν, όμως, με εκρηκτικά και φωτιές έκαψαν και μετέτρεψαν όλα τα σπίτια σε ερείπια. Ακόμα και την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου επιχείρησαν να ανατινάξουν, όμως, «ο άγιος δεν το επέτρεψε και κάηκε μόνο μια μικρή εικόνα του».

Τις μαρτυρίες τους στην κάμερα κατέθεσαν με ανατριχίλα στις έρημες σήμερα Δρυγιές, ο Μάρκος Τσαχάκης και η Βαρβάρα Μπαγουράκη-Τσαχάκη που μέσα στους σωρούς των ερειπίων περιέγραψαν συγκινητικές και πρωτάκουστες εικόνες της ζωής τους, τονίζοντας ότι «τα φοβερά αντίποινα μας ακολούθησαν ύστερα σε όλη την πορεία της ζωής μας και ακόμη τα φέρνομε συχνά στη θύμησή μας. Δε φεύγουν όσο κι αν θέλουμε να τα ξεχάσουμε». Και πρόσθεσαν: «Ξυπόλητοι, γυμνοί, μέσα στον πόνο αναγκαστήκαμε να ζήσομε ύστερα. Και τι ζωή ήταν αυτή; Ζωή μην τα ρωτάς!». Κι αν αρκετά σπίτια στις ολιγάριθμες Δρυγιές παραμένουν από τότε χαλάσματα γιατί οι κληρονόμοι των ιδιοκτητών τα εγκατέλειψαν στην τύχη τους, η Αγγελική Μπαγουράκη, ευαισθητοποιημένη στις μνήμες, προσπαθεί να το… σηκώσει ξανά σεβόμενη την ιστορία του τόπου της και εκδηλώνοντας σεβασμό στους προγόνους της που πάσχισαν μέσα σε σκληρές συνθήκες να επιβιώσουν και να στεριώσουν αυτοί και οι οικογένειές τους…

Το… ταξίδι των λήψεων στα χωριά του μαρτυρίου στο Αμάρι συνεχίζεται σήμερα στις Βρύσες με τους 30 νεκρούς, στο Καρδάκι με τους 19 και στους ακατοίκητους Γουργούθους και στο Σμιλέ. Θα ακολουθήσει το πολύπαθο Γερακάρι και η λήψη μαρτυριών από υπερήλικες Αμαριώτες που ζουν στην πόλη του Ρεθύμνου. Πέρυσι τον ίδιο μήνα, είναι γνωστό, πραγματοποιήθηκαν γυρίσματα στην Κρύα Βρύση. Με την ολοκλήρωση, το περιεχόμενο, ήδη πολύωρο, θα «μπει» σε στούντιο της Αθήνας όπου θα γίνει το μοντάζ και η σχετική επεξεργασία από τον γνωστό σκηνοθέτη Τάσο Μπιρσίμ.