Ολοκληρώθηκε η εξέταση των μαρτύρων στη δίκη Ρίχτερ

Με την εξέταση των: Νίκου Αλιβιζάτου (καθηγητή της Νομικής Σχολής Αθηνών), Μανώλη Αγγελίδη (καθηγητή τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου), Γρηγόρη Ανανιάδη (καθηγητή τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου), Άρη Αλεξόπουλου (καθηγητή τμήματος Πολιτικής Επιστήμης Πανεπιστημίου Κρήτης), Αγγελικής Μαυρομούστακου (πρόεδρου του τμήματος Πολιτικής Επιστήμης Πανεπιστημίου Κρήτης), ολοκληρώθηκε χθες στο Μονομελές Πλημμελειοδικείο Ρεθύμνου η εξέταση των μαρτύρων της δίκης Χ. Ρίχτερ.

Η εξέταση τους έγινε χωρίς την παρουσία των συνηγόρων πολιτικής αγωγής, αφού στην έναρξη της συνεδρίασης ο πρόεδρος της έδρας ανακοίνωσε την απόφαση του δικαστηρίου να αποβάλλει την πολιτική αγωγή διότι, όπως ανέφερε, από την ακροαματική διαδικασία δεν προέκυψε δυνατότητα πρόκλησης μίσους κατά όσων είχαν δηλώσει προσωπικά πολιτική παράσταση, από όσα γράφει στο βιβλίο του ο Γερμανός ιστορικός. Η επόμενη συνεδρίαση ορίστηκε για την Παρασκευή στις 12 το μεσημέρι με τα αναγνωστέα έγγραφα.

Σημειώνεται ότι στην έναρξη της χθεσινής διαδικασίας ο συνήγορος πολιτικής αγωγής Ν. Κοτζαμπασάκης, ζήτησε να μην γίνει το δικαστήριο, λόγω της κινητοποίησης των δικηγόρων που απέχουν από τα καθήκοντα του, καθώς όπως είπε ζήτησε άδεια από τον δικηγορικό σύλλογο Ρεθύμνου αλλά δεν του δόθηκε.

Ο Νίκος Αλυβιζάτος, καθηγητής στη Νομική σχολή Αθηνών, στην πολύωρη κατάθεση του μίλησε για τον Γερμανό συγγραφέα, τον οποίο γνωρίζει προσωπικά, για το επίμαχο βιβλίο για τη Μάχη της Κρήτης. Έκανε εκτενή αναφορά στη νομολογία της ακαδημαϊκής ελευθερίας, η οποία, όπως είπε, είναι αδιαπραγμάτευτη εκφράζοντας παράλληλα τους έντονους προβληματισμούς τους για τον αντιρατσιστικό νόμο, αλλά και για το γεγονός ότι αναδρομικά δικάζεται ο Χ. Ρίχτερ για ένα βιβλίο που εκδόθηκε το 2011, τρία χρόνια πριν ψηφιστεί ο νόμος.

Ειδικότερα όπως ανέφερε στην πολύωρη κατάθεση του, ο Ρίχτερ είναι πολύ καλός γνώστης της ιστορίας της αριστεράς. Ερωτώμενος από τον πρόεδρο σχετικά με τις αναφορές στο βιβλίο για την περιφρόνηση του θανάτου από τους Κρητικούς και για την αρχαία παράδοση την οποία επικαλείται ο συγγραφέας, ο καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου, τόνισε ότι δεν ξέρει αν υπάρχει τέτοια παράδοση. Είπε, ότι το να κατηγορήσεις έναν λαό ότι κάτι τέτοιο περιλαμβάνεται στην παράδοση του, ενδεχομένως να δημιουργήσει αναστάτωση. Αν αυτό όμως, όπως πρόσθεσε, ενδέχεται να θεμελιωθεί εμμέσως, τότε ο κ. Ρίχτερ πρέπει να κάνει την αναφορά (για την παράδοση). Σε σχέση με το αν θεωρεί ότι κάτι τέτοιο είναι προσβλητικό για τους Κρητικούς, ο μάρτυρας ανέφερε πως θεωρεί ότι δεν υπάρχει εξατομίκευση σε μια τέτοια γενικότητα. Ερωτώμενος για ποιο λόγο ο κ. Ρίχτερ αναφέρεται σ’ αυτή την παράδοση ο κ. Αλιβιζάτος τόνισε πως αν ο συγγραφέας πιστεύει ότι είναι αλήθεια τότε δεν υπάρχει πρόβλημα. Αν όχι τότε θα πρέπει να αναζητηθούν τα κίνητρα του και κατέληξε λέγοντας «Δεν νομίζω ότι ο κ. Ρίχτερ το ανέφερε αφελώς».

Σε άλλη ερώτηση σχετικά με τα γερμανικά εγκλήματα πολέμου και το αν ο συγγραφέας τάσσεται υπέρ αυτών ή αν τα δικαιολογεί, ο μάρτυρας απάντησε ότι δεν υπάρχει ούτε το ένα ούτε το άλλο, εκτιμώντας πως ο κ. Ρίχτερ είναι ουδέτερος. Υποστήριξε δε, ότι ο ίδιος αισθάνεται ότι ο Ρίχτερ μιλά σε βάρος της πατρίδας του και παράλληλα λέει και για την άλλη πλευρά (των Κρητικών), τονίζοντας ότι είναι ισορροπημένος.

Σε ερώτηση του συνηγόρου υπεράσπισης Αθ. Αναγνωστόπουλου για το αν σε προνεωτερικές κοινωνίες και σε πληθυσμούς κτηνοτροφικούς ήταν άγριος ο τρόπος του μάχεσθαι, ο μάρτυρας υποστήριξε πως ναι, τονίζοντας ότι εικάζει ότι η αγριότητα αυτή περιλαμβάνει κακομεταχείριση νεκρών. Ερωτώμενος σχετικά με τα τραύματα νεκρών Γερμανών και αν αυτά θα μπορούσαν να προέλθουν από τις καιρικές συνθήκες ή από τα άγρια πουλιά, ο μάρτυρας υποστήριξε ότι δεν πιστεύει κάτι τέτοιο και απαντώντας σχετικά ανέφερε πως δεν του φαίνεται λογικό. «Τα πουλιά να προτιμούν τα γερμανικά πτώματα» τονίζοντας ότι εξ’ όσων γνωρίζει δεν υπήρχαν πτώματα σε μεγάλα υψόμετρα.

Σε άλλη ερώτηση σχετικά με το αν τα προεδρικά διατάγματα με τα οποία αναγνωρίστηκαν ως μαρτυρικά συγκεκριμένα χωριά, είναι αποφάσεις της βουλής, απάντησε πως όχι και πως οι αποφάσεις της βουλής είναι οι νόμοι και τα ψηφίσματα και όχι τα προεδρικά διατάγματα ενώ εξέφρασε τον προβληματισμό του για τις κρίσεις της βουλής αναφορικά με τα ιστορικά γεγονότα.

Απαντώντας σε ερώτημα για το αν είχε τη δυνατότητα ο συγγραφέας να ανακαλέσει και να αποσύρει το βιβλίο μετά την ψήφιση του νόμου, ο μάρτυρας είπε πως το θεωρεί πολύ δύσκολο. Επικαλέστηκε αποφάσεις του δικαστηρίου του Στρασβούργου για να υποστηρίξει πως δεν μπορεί να δικαστεί η επιστημονική άποψη. Ανέφερε πως είναι ακραίο να κατηγορηθεί για κακοβουλία ο Ρίχτερ στα 75 του χρόνια, από τη στιγμή που έχει ένα τόσο μεγάλο ιστορικό έργο. Ανέφερε πως η λέξη κακοβουλία υπάρχει για να προστατεύει τους επιστήμονες ενώ μίλησε για την προσωπική του σχέση με τον κ. Ρίχτερ και ο οποίος, όπως πρόσθεσε, λατρεύει τους Έλληνες.

Απαντώντας σε άλλη ερώτηση του έτερου συνηγόρου Κ. Καλλίρη για το έργο του κ. Ρίχτερ ο μάρτυρας υποστήριξε πως είναι ένα απόλυτα επιστημονικό έργο το οποίο πληροί όλα τα κριτήρια.

Σε ερώτηση του προέδρου Ιωάννη Καργόπουλου για το αν ορισμένα χωρία του βιβλίου δημιουργούν αρνητικά συναισθήματα σε νέους ηλικιακά αναγνώστες με ακραίες ιδεολογίες, ο κ. Αλιβιζάτος είπε πως δεν νομίζει ότι του δημιουργούνται αρνητικά συναισθήματα. Η λειτουργία του βιβλίου όπως είπε είναι να μάθουν οι αναγνώστες. «Οι 2-3 φράσεις αμφιβάλλω αν θα αλλάξουν το περιεχόμενο του βιβλίου» είπε χαρακτηριστικά και υπογράμμισε απαντώντας σε πρόσθετη ερώτηση του κ. Καλλίρη ότι είναι δευτερεύουσες φράσεις σε σχέση με τον όγκο και τη λειτουργία του βιβλίου. Καταλήγοντας ο κ. Αλυβιζάτος εξέφρασε την έντονη ανησυχία του σε σχέση με τον αντιρατσιστικό νόμο.

Δεύτερος μάρτυρας εξετάστηκε ο Μανώλη Αγγελίδης, καθηγητής του τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου Αθηνών, ο οποίος δεν είχε διαβάσει το βιβλίο του Ρίχτερ, ήταν όμως από τους καθηγητές που είχαν υπογράψει ψήφισμα, με το οποίο εξέφραζαν την ανησυχία της επιστημονικής κοινότητας ότι η δικαστική διαδικασία που ακολουθείται για το βιβλίο Ρίχτερ θα αποτελέσει εμπόδιο στην επιστημονική έρευνα. Ο μάρτυρας υποστήριξε ενώπιον του δικαστηρίου ότι το όποιο θέμα θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί σε μια ακαδημαϊκή αίθουσα ή σε ένα συνέδριο που θα μπορούσαν να διοργανώσουν από κοινού το Πανεπιστήμιο Κρήτης και η τοπική κοινωνία -σχέση που όπως είπε σήμερα διακυβεύεται- ενώ πρόσθεσε με έμφαση ότι τα «όπλα της κριτικής είναι συντριπτικά».

Σε ερώτηση του συνηγόρου υπεράσπισης Αθ. Αναγνωστόπουλου σε σχέση με το κλίμα και τις αντιδράσεις της ακαδημαϊκής κοινότητας, ο μάρτυρας υποστήριξε πως οι ιστορικοί ανησύχησαν για τη δυνατότητα να εκφέρουν απόψεις όχι τόσο επειδή θα διακινδυνεύσουν τη δικαστική διερεύνηση όσο κυρίως για την επιστημονική δίωξη, τη λογοκριτική και την αυτολογοκρισία. Ο ίδιος ανέφερε ότι η κριτική διάσταση είναι βασικό στοιχείο έρευνας και πρόσθεσε ότι προϋπόθεση της κριτικής είναι η περιγραφή του πραγματικού με αξιολόγηση της πραγματικότητας. Σε ερώτηση του εισαγγελέα της έδρας Ιωακείμ Κασσωτάκη για το τι συμβαίνει όταν δεν υπάρχει πραγματικό, ο μάρτυρας είπε ότι αν δεν υπάρχει πραγματικότητα τότε είναι κακός επιστήμονας. Σε συμπληρωματική ερώτηση του εισαγγελέα για την περίπτωση που κάποιος κάνει κρίσεις σε πραγματικότητα που δεν υπάρχει, ο μάρτυρας είπε ότι τότε είναι δυο φορές κακός επιστήμονας και κατέληξε απαντώντας σχετικά ότι ένας κακός επιστήμονας που κάνει κρίσεις σε πραγματικότητα που δεν υπάρχει, δεν μπορεί να προσβάλλει. Σε άλλη ερώτηση του εισαγγελέα σε σχέση με τις πηγές, ο μάρτυρας είπε ότι αν η πηγή είναι υπαρκτή με διαφορετική προσέγγιση τότε αυτό είναι θεμιτό.

Απαντώντας σε ερώτηση του προέδρου της έδρας κ. Καργόπουλου για το πως εκλαμβάνει ένας πληθυσμός τις αναφορές για την αρχαϊκή παράδοση ο κ. Αγγελίδης ανέφερε ότι οι παραδόσεις ενός λαού είναι ιστορική διαδρομή και είπε πως αν δεν ξέρουμε την ιστορικότητα των παραδόσεων δεν μπορούμε να κάνουμε εύκολα τέτοιες αναφορές και πρόσθεσε πως «πρέπει να είμαστε προσεκτικοί».

Σε ερώτηση του Αθ. Αναγνωστόπουλου για το αν αποτελεί δίδαγμα κοινής πείρας ότι σε προνεωτερικές κοινωνίες, κτηνοτροφικές κοινωνίες, ο πόλεμος είναι χωρίς όρια ο μάρτυρας είπε πως ναι όλα συμβαίνουν όταν κάποιος απειλείται. Απαντώντας σε ερώτημα του κ. Καλλίρη για το αν υπήρξε κάποια επιφύλαξη ως προς την επιστημοσύνη του Ρίχτερ, ο μάρτυρας ήταν κατηγορηματικά αρνητικός, πρόσθεσε ωστόσο ότι υπόνοια θα μπορούσε να υπάρξει αν υπήρχαν διαφωνίες ως προς την τήρηση των ακαδημαϊκών προδιαγραφών.

Τρίτος κατέθεσε ο Γρηγόρης Ανανιάδης, επίσης καθηγητής του τμήματος Πολιτικών Επιστημών και ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου. Ο ίδιος ξεκαθάρισε στους δικαστές πως το βιβλίο έχει εξαντληθεί ωστόσο ο ίδιος το σκάναρε ηλεκτρονικά και, όπως είπε, έχει μια γενική εντύπωση αυτού. Ο κ. Ανανιάδης τόνισε ότι ήταν από τους καθηγητές που υπέγραψε ψήφισμα στο οποίο εκφράζεται η ανησυχία της ακαδημαϊκής κοινότητας για την ποινικοποίηση της επιστημονικής άποψης. Είπε πως η ακαδημαϊκή ελευθερία είναι βασικό συστατικό του πανεπιστημιακού θεσμού και πως αυτή δίνει το δικαίωμα στα μέλη της πανεπιστημιακής κοινότητας για έρευνα, για δημοσιοποίηση των απόψεων τους, άσχετα με το αν αυτές οι απόψεις είναι αντικρουόμενες. Η ακαδημαϊκή ελευθερία, όπως ανέφερε, απαλλάσσει από το να είναι οι απόψεις αυτές αρεστές στους κρατούντες. Ο ίδιος ανέφερε πως εκτιμά ότι η δίωξη του Ρίχτερ συνιστά προηγούμενο θλιβερό και επικίνδυνο, απειλεί την ακαδημαϊκή ελευθερία και ενθαρρύνει τη λογοκρισία και τη αυτολογοκρισία. Υπογράμμισε ότι κανένα ακαδημαϊκό πόρισμα δεν είναι οριστικό και τελεσίδικο, όπως είναι η δικαστική κρίση. Οξύτερος κριτής όπως είπε ενός πονήματος είναι συνάδελφοι του ενδιαφερόμενου και επανέλαβε πως η ανησυχία του έγκειται στο γεγονός ότι η δίωξη αυτή μπορεί να δημιουργήσει επικίνδυνο προηγούμενο και να ανοίξει τον ασκό του Αιόλου. «Δεν γίνεται κάθε φορά που ένας ακαδημαϊκός θέλει να γράψει ένα έργο να προσφεύγει σε νομικό σύμβουλο για να δει αν αυτό είναι δημοσιεύσιμο» ανέφερε.

Σε ερώτηση του προέδρου για το βιβλίο για τη μάχη της Κρήτης ο κ. Ανανιάδης ξεκαθάρισε πως ο κ. Ρίχτερ δεν έχει πρόθεση να μειώσει τον κρητικό λαό και πως δεν διακατέχεται από ναζιστικά φρονήματα.

Σε ερώτηση του εισαγγελέα για τους προσβλητικούς χαρακτηρισμούς και αν αυτοί αποτελούν λόγο για να οδηγηθεί κάποιος στα δικαστήρια ο κ. Ανανιάδης είπε πως ένας ακαδημαϊκός δεν βρίζει, αλλά επιχειρηματολογεί, υποστηρίζοντας ότι η έννοια της προσβολής είναι σχετική ενώ σε ότι αφορά τα ακαδημαϊκά πονήματα τόνισε ότι αυτά δεν αποτελούν θέμα δικαστηρίων αλλά συζήτησης στο πλαίσιο της ακαδημαϊκής κοινότητας και της ευρύτερης δημοσιότητας. Ξεκαθάρισε ωστόσο ότι δεν υποστηρίζει ότι το επιστημονικό έργο είναι στο απυρόβλητο αλλά πως οι κρίσεις οι επιστημονικές είναι πάντοτε μετέωρες και ποτέ τελεσίδικες, όπως συμβαίνει με μια δίκη. Υποστήριξε ότι βασικό στοιχείο της επιστημονικής δουλειάς είναι η τεκμηρίωση αλλά το αν αυτή υπάρχει ή όχι είναι δουλειά της ακαδημαϊκής κοινότητας και όχι του δικαστηρίου, καθώς όπως ανέφερε ο τρόπος διεξαγωγής μιας συζήτησης εντός δικαστηρίου με τις επιταγές του θεσμού αλλά και ο ίδιος ο χώρος είναι ριζικά διαφορετικός από τον ακαδημαϊκό τρόπο.

Ο Άρης Αλεξόπουλος, καθηγητής του τμήματος Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Κρήτης κατά την εξέταση του αναφέρθηκε στο βιβλίο του Χ. Ρίχτερ τονίζοντας ότι είναι σαφώς ένα επιστημονικό σύγγραμμα, για το οποίο ο συγγραφέας χρησιμοποιεί αρχεία, τεκμηριώνει και επιχειρεί να ερμηνεύσει. «Δεν θεωρώ ότι επιχειρεί να αναθεωρήσει προς όφελος του ναζισμού» είπε χαρακτηριστικά και πρόσθεσε: «Είναι υποχρέωση ενός ερευνητή να παίρνει πηγές του και να τις παραθέτει. Σφάλμα είναι να αποκρύπτει. Το να μη διασταυρώνει τις πηγές του, δεν είναι δουλειά του» τόνισε μεταξύ άλλων. Ο μάρτυρας υποστήριξε ότι η αναγόρευση του κ. Ρίχτερ από το τμήμα έγινε για το σύνολο του επιστημονικού του έργου και όχι για το συγκεκριμένο βιβλίο.

Α. Μαυρομούστακου: «Η επιστημονική έρευνα απαντάται με άλλη επιστημονική έρευνα»

Η πρόεδρος του τμήματος Πολιτικής Επιστήμης Αγγελική Μαυρομούστακου κατά την εξέταση της εξέφρασε τη ανησυχία της αναφορικά με τον νόμο γιατί όπως είπε η επιστημονική έρευνα μπορεί να καταλήξει σε λογοκρισία, υποστηρίζοντας ότι πλέον τίθεται ζήτημα ποινικοποίησης της επιστημονικής έρευνας. Η ίδια ανέφερε ότι υπάρχει η δημόσια ιστορία και η ιστορία που ερευνάται. Σε σχέση με το βιβλίο είπε ότι κατά την άποψη της δεν προκαλεί αισθήματα μίσους για τους Κρητικούς, αντιθέτως όπως ανέφερε εκθειάζει τον άμαχο πληθυσμό. Μιλώντας για το βιβλίο με βάση και το κατηγορητήριο η κ. Μαυρομούστακου είπε ότι θα ‘πρεπε να εξεταστεί το βιβλίο στο σύνολο του σε σχέση με το σύνολο του έργου του κ. Ρίχτερ. Η ίδια όπως είπε δεν βρίσκει ότι οι αναφορές του βιβλίου οδηγούν σε βία, σε ύβρεις ή σε απειλές, σε εχθρότητα και περιφρόνηση ενώ ανέφερε ότι είναι μέρος ενός συνολικού έργου του Ρίχτερ που γράφει για την Ελλάδα και δεν μπορεί αυτό να το δει κάποιος ξεκομμένα. «Τις άστοχες εκφράσεις τις κρίνει η επιστήμη. Η επιστημονική έρευνα απαντάται με άλλη επιστημονική έρευνα” υποστήριξε χαρακτηριστικά κατά την εξέταση της η κ. Μαυρομούστακου.

Ερωτώμενη από τον συνήγορο υπεράσπισης Κ. Καλλίρη για το αν υπήρχαν αντιδράσεις για το βιβλίο πριν την αναγόρευση η μάρτυρας είπε πως δεν είχε υποπέσει κάτι τέτοιο στην αντίληψη της και πως εκ των υστέρων της μεταφέρθηκε η όποια αντίδραση. Ξεκαθάρισε, απαντώντας σχετικά σε ερώτηση πως δεν είναι περίεργο που η πρόταση για αναγόρευση έγινε από μαθητή του κ. Ρίχτερ, ενώ υποστήριξε πως η απόφαση ήταν ομόφωνη από τη γενική συνέλευση του τμήματος και πως αν κάποιος συνάδελφος της δεν ένιωθε ώριμος να ψηφίσει θα μπορούσε να ζητήσει αναβολή, κάτι όμως που όπως είπε δεν συνέβη. Σε ερώτηση για το αν έγινε συζήτηση επί του βιβλίου ήταν αρνητική.