Οι Ρεθεμνιώτες τιμούν ιδιαίτερα τον προστάτη των ναυτικών και των πτωχών τον Άγιο Νικόλαο.
Αυτός είναι Μικρασιάτης άγιος και κατέχει δεσπόζουσα θέση και στην Ορθόδοξη αλλά και στην Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία.
Γεννήθηκε στις 15 Μαρτίου 270 και κοιμήθηκε στις 6 Δεκεμβρίου του 343.
Ήταν επίσκοπος στα Μύρα της Λυκίας (Μικρά Ασία), γι’ αυτό και αναφέρεται και ως Νικόλαος Μύρων, ενώ στη Δύση αναφέρεται και ως Νικόλαος του Μπάρι, καθώς στο Μπάρι βρίσκονται τα λείψανά του.
Ο Άγιος Νικόλαος γεννήθηκε το 270 στα Πάταρα της Λυκίας, στη Μικρά Ασία, από Έλληνες γονείς ευσεβείς και εύπορους και έτυχε επιμελημένης μόρφωσης. Σε νεαρή ηλικία έμεινε ορφανός και κληρονόμος μιας μεγάλης περιουσίας. Από πολύ νωρίς είχε αφιερωθεί στα Θεία, μετά την μετάβασή του στα Ιεροσόλυμα για να προσκυνήσει τον Τίμιο Σταυρό και τον Πανάγιο Τάφο. Όταν επέστρεψε στην πατρίδα του χειροτονήθηκε ιερέας. Στην αρχή αφιερώθηκε στον ασκητικό βίο και έγινε ηγούμενος της Μονής Σιών στα Μύρα της Λυκίας. Όταν απεβίωσε ο τότε Αρχιεπίσκοπος Μύρων της Λυκίας, οι επίσκοποι αναγόρευσαν Αρχιεπίσκοπο τον Νικόλαο.
Από τη θέση αυτή ανέπτυξε έντονη δράση και επεξέτεινε τους αγώνες του για την προστασία των φτωχών και των απόρων ιδρύοντας νοσοκομεία και διάφορα φιλανθρωπικά ιδρύματα. Προικισμένος με υψηλό χριστιανικό φρόνημα, θάρρος και ζωτικότητα εμψύχωνε τους διωκόμενους (από τους Ρωμαίους) Χριστιανούς, διωκόμενος και εξοριζόμενος και ο ίδιος για τη στάση του αυτή.
Το 325 μ.Χ έλαβε μέρος στην Α’ Οικουμενική Σύνοδο, που έγινε στη Νίκαια της Βιθυνίας, και καταπολέμησε τις διδασκαλίες του Αρείου. Λέγεται ότι κατά τη Σύνοδο χαστούκισε τον Άρειο και ο Μέγας Κωνσταντίνος τον φυλάκισε. Όταν επέστρεψε από τη Σύνοδο, συνέχισε το ποιμαντικό του έργο μέχρι τα βαθιά γεράματα.
Κατά τους διωγμούς του Διοκλητιανού υπέστη βασανιστήρια. Όταν όμως ανήλθε στον αυτοκρατορικό θρόνο ο Μέγας Κωνσταντίνος ελευθερώθηκαν όλοι οι Χριστιανοί και έτσι ο Νικόλαος επανήλθε στον αρχιεπισκοπικό θρόνο. Σύμφωνα με την παράδοση, ήταν προικισμένος με το χάρισμα της θαυματουργίας και έσωσε πολλούς ανθρώπους, και όσο ήταν εν ζωή, αλλά και μετά τον θάνατό του.
Ο Άγιος Νικόλαος αποδήμησε ειρηνικά στις 6 Δεκεμβρίου του έτους 343. Μετά τον θάνατό του ονομάστηκε «Μυροβλύτης», καθώς σύμφωνα με την παράδοση της χριστιανικής θρησκείας, τα λείψανά του άρχισαν να αναβλύζουν Άγιο μύρο, όπως και άλλων αγίων. Τα λείψανά του διατηρήθηκαν στα Μύρα της Λυκίας έως και τον ενδέκατο αιώνα, όπου το 1087 κάποιοι ναύτες αφαίρεσαν τα περισσότερα και τα μετέφεραν στην Ιταλία, στην πόλη Μπάρι, όπου τοποθετήθηκαν στην Βασιλική του Αγίου Νικολάου, που θεμελιώθηκε εκεί το 1087 ακριβώς για να στεγάσει τα λείψανα του Αγίου. Οι Βυζαντινοί κατηγόρησαν τους Λατίνους για «ιερή κλοπή» και τους προειδοποίησαν ότι θα βρεθούν αντιμέτωποι εκτός από τον νόμο και με την οργή του ίδιου του Αγίου. Οι Σελτζούκοι είχαν κατακτήσει την περιοχή όμως μετά τη Μάχη του Μαντζικέρτ (1071), και οι ναυτικοί ισχυρίστηκαν ότι πήραν τα οστά για να τα προστατεύσουν από τους Τούρκους, που είχαν στην κατοχή τους τα Μύρα. Λέγεται ότι κατά την τέλεση της θείας λειτουργίας άρχισε να αναβλύζει τόσο πολύ μύρο από τα ιερά λείψανα, που οι πιστοί το μάζευαν σε δοχεία για θεραπεία από διάφορες αρρώστιες, ενώ αρκετοί λιποθυμούσαν από την ευωδία του μύρου αυτού.
Οι Βενετοί που συμμετείχαν στην Α’ Σταυροφορία πέρασαν από τα Μύρα, αφαίρεσαν τα υπόλοιπα οστά και τα μετέφεραν στην επιστροφή τους στη Βενετία (6 Δεκεμβρίου 1100). Ο επίσκοπος Ενρίκο Κονταρίνι, αρχηγός των Σταυροφόρων Βενετών, διεκδικούσε τον Άγιο Νικόλαο σαν Άγιο προστάτη της Βενετίας και αντίπαλο του Ευαγγελιστή Μάρκου. Αυτό ήταν αδύνατο επειδή τα περισσότερα οστά βρίσκονταν στο Μπάρι. Τα οστά του Αγίου Νικολάου τοποθετήθηκαν στον ναό Σαν Νικολό ντι Λίντο, στο μακρόστενο νησάκι του Λίντο μήκους 15 χιλιομέτρων που χώριζε τη Λιμνοθάλασσα της Βενετίας από την Αδριατική Θάλασσα.
Η μνήμη του γιορτάζεται στις 6 Δεκεμβρίου, τόσο από την Ορθόδοξη, όσο και από τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία.
Αναφέρονται πλείστα θαύματα του Αγίου, όπως η απελευθέρωση των τριών στρατηλατών, θεραπείες νοσούντων και αποκαταστάσεις φτωχών.
Ναοί του Αγίου Νικολάου στο Ρέθυμνο
Οικισμός που φέρει το όνομα του Αγίου, υπάρχει ανατολικά κοντά στους Έρφους. Μέχρι το 1957 ήταν γνωστός ως Καϊναρτζές, ενώ κατόπιν μετονομάστηκε για βραχύ χρονικό διάστημα σε Άγιος Κωνσταντίνος προτού λάβει το 1961 τη σημερινή του ονομασία . Από το 2011 ανήκει στον διευρυμένο δήμο Ρεθύμνης.
Η εκκλησία του χωριού είναι αφιερωμένη στον Άγιο Νικόλαο, εξ ου και η ονομασία του. Ο ναός του Αγίου Νικολάου ανεγέρθηκε το 1926 από τον Αντώνιο Πετρακάκι, ο οποίος δώρισε και το οικόπεδο όπου κτίστηκε το 1933 το Δημοτικό Σχολείο Αγίου Νικολάου.
Οι εργασίες του κ. Στρατιδάκη
Για τους ναούς προς τιμήν του Αγίου στο Ρέθυμνο ο κ. Χάρης Στρατιδάκης αναφέρει το ναό του Αγίου Νικολάου στο Castell Vecchio. Ήταν ο δεύτερος καθολικός επισκοπικός ναός του Ρεθύμνου επί Βενετοκρατίας. Παραμένει άγνωστο μέχρι σήμερα αν προϋπήρχε ή οικοδομήθηκε μετά την καταστροφή του Αγίου Μάρκου το 1571, για να τον αντικαταστήσει. Οπωσδήποτε δεν ταυτίζεται με τον ομώνυμο ναό στον μυχό του λιμανιού, δίπλα στο κανάλι απαγωγής της άμμου (sboratore). Θα μπορούσε όμως να είναι η εικονιζόμενη στον πίνακα Civitas Rethymnae εκκλησία επάνω στην Πλατεία (Piazza), μεταξύ του Πύργου του Ρολογιού και του λιμανιού.
Ο ναός του Αγίου Νικολάου στη Φορτέτζα υπήρξε ο τρίτος κατά σειρά λατινικός επισκοπικός ναός του Ρεθύμνου (Duomo). Οικοδομήθηκε ταχύτατα το έτος 1583 και ήταν ένας ναός εντυπωσιακός, όχι μόνο εξαιτίας της θέσης του επάνω στο φρούριο, όπου δέσποζε, αλλά και των διαστάσεών του (28 × 14 × 6 μέτρα). Διέθετε επτά στεγασμένα με θόλους παρεκκλήσια και ένα σκευοφυλάκιο. Τα θυρανοίξιά του πραγματοποιήθηκαν καθυστερημένα το έτος 1586 αλλά από εκεί και πέρα ο Λατίνος επίσκοπος τον χρησιμοποιούσε σε εξαιρετικές μόνο περιπτώσεις, αφού το ποίμνιό του αρνήθηκε να μετοικήσει στο εσωτερικό της Φορτέτζας. Στη θέση του Αγίου Νικολάου οικοδομήθηκε αμέσως μετά την κατάληψη του Ρεθύμνου από τους Οθωμανούς, το έτος 1648, το τέμενος Ιμπραΐμ Χαν, το οποίο ήταν το μισό στο μήκος από αυτόν. Είναι πιθανόν το τέμενος να χρησιμοποίησε τμήμα της κατωδομής του, όπως τουλάχιστον φαίνεται από τις δύο γωνιακές διευρύνσεις που υπάρχουν στη βόρεια και στη δυτική γωνία του.
Ο άγιος Νικόλαος του λιμανιού
Ο ναός του Αγίου Νικολάου του λιμανιού βρισκόταν επί Βενετοκρατίας στην αρχή του βόρειου μόλου του λιμανιού, δίπλα στο κανάλι εκχυλιστή των προσαμμώσεων (sboratore). Εικονίζεται σε όλα σχεδόν τα σχεδιαγράμματα του Ρεθύμνου της τελευταίας περιόδου της Βενετοκρατίας και θα πρέπει να ήταν μια πραγματικά θαλασσοβρεγμένη εκκλησία, όπως το απαιτεί και ο θρύλος του Αγίου. Βρισκόταν οπωσδήποτε πολύ κοντά με τον ναό του Αγίου Μάρκου. Η ανάμνηση του ναού του Αγίου Νικολάου δεν έσβησε αλλά υλοποιήθηκε σε ομώνυμη εκκλησία αρκετά δυτικότερα της θέσης αυτής, όταν το έτος 1911 έγινε ανασκαφή και βρέθηκαν τα ερείπια εκκλησίας, πιθανόν του καθολικού της Μονής Αγίου Λαζάρου. Το έτος εκείνο αρχικά ανεγέρθηκε εικονοστάσι στο όνομα του Αγίου Νικολάου και αργότερα ο φερώνυμος ναός.
Περιβόλια
Ο ναός του Αγίου Νικολάου στα Περιβόλια αναφέρεται η παλαιότερη εκκλησία του προαστίου.
Κτίστηκε πρώτα ένα μικρό εκκλησάκι μονόκλιτο το οποίο αργότερα το μεγάλωσαν, αλλά η κατασκευή του δείχνει πως κτίστηκε πολύ πρόχειρα ή από πολύ άπειρους κτίστες ή νύχτα (όπως αναφέρει ο Θρύλος) επειδή οι Τούρκοι απαγόρευαν το κτίσιμο των εκκλησιών. Αργότερα, σε ομαλότερους καιρούς, έκτισαν τη διπλή καμάρα, που υπάρχει μέσα και χωρίζει τα δύο κλίτη.
Ο Άγιος Νικόλαος ήταν το πρώτο νεκροταφείο των Περιβολιανών. Έξω από τη βορεινή πόρτα υπήρχε σειρά τάφων.
Μια συγκλονιστική ιστορία
Ο ναός του Αγίου Νικολάου στην Πηγή (1898) έχει μια ξεχωριστή ιστορία.
Μας την αφηγήθηκε ο εκλεκτός εκπαιδευτικός και λόγιος κ. Κώστας Μυγιάκης, ο οποίος είχε δώσει και μια ενδιαφέρουσα διάλεξη για τα θαύματα του Αγίου Νικολάου στην Πηγή.
Ήταν στα 1972 όταν έκανε την εμφάνισή του στο ιστορικό αρχοντοχώρι ένας άγνωστος ξένος.
Κρατώντας μια φωτογραφική μηχανή είχε πλησιάσει την εκκλησία του Αγίου Νικολάου και φωτογράφιζε από κάθε πλευρά.
Ο γερμανομαθής Μανόλης Χατζάκης προσφέρθηκε να τον ρωτήσει τι ακριβώς θέλει. Κι εκείνος απαντώντας στα Γερμανικά ζήτησε το κλειδί της εκκλησίας. Αυτό το κρατούσε η Ευαγγελία Μυγιάκη μια αστείρευτη πηγή καλοσύνης και προσφοράς στο χωριό. Προσφέρθηκε να το δώσει και μάλιστα συνόδευσε με τους άλλους τον ξένο στην εκκλησία.
Εκείνος άνοιξε με ευλάβεια, προχώρησε και κατευθύνθηκε στην θαυματουργή εικόνα του Αγίου. Εκεί έκανε το σταυρό του όπως οι Καθολικοί και σε άψογα ελληνικά είπε στους συνοδούς του Πηγιανούς
– Να τον σέβεστε ιδιαίτερα τον Άγιο αυτό. Σας έσωσε στον πόλεμο.
Περίεργοι όλοι να μάθουν περί τίνος πρόκειται τον ακολούθησαν στο σπίτι της Ευαγγελίας Μυγιάκη που προσφέρθηκε για μια παραδοσιακή φιλοξενία. Κι εκεί ο ξένος είπε τα εξής συγκλονιστικά.
Ήταν πιλότος στη Μάχη της Κρήτης. Βρέθηκε με αποστολή να βομβαρδίσει την Πηγή. Όταν όμως πλησίασε στην εκκλησία μια αόρατη δύναμη τον απωθούσε. Μάταια επέμενε. Τότε αναγκάστηκε να φύγει αλλά είχε εντυπωσιαστεί. Κι είχε υποσχεθεί στον εαυτό του να επιστρέψει σύντομα και να προσκυνήσει τον θαυματουργό άγιο. Κι αυτό το κατάφερε το 1972.
Σε όλο το νομό έχουμε ναούς του Αγίου Νικολάου. Αναφέρουμε ενδεικτικά μερικούς με κάποια ίσως ιδιαίτερη σημασία.
Σύμφωνα με τον Νίκο Φασατάκη υπήρχε μονή του Αγίου Νικολάου κοντά στην Αγία Γαλήνη, δεξιά του αμαξιτού δρόμου που ενώνει τις Μέλαμπες με αυτή.
Αν και δεν έχουμε γραπτές αναφορές σε παλαιά έγγραφα, η παράδοση μας πληροφορεί ότι καταστράφηκε από τους πειρατές και οι καλόγηροι που είχαν πάει εκεί από το Φινοκάλη, εγκαταστάθηκαν στο Μελισσουργάκι.
Τα κτίρια που υπάρχουν γύρω από τον επισκευασμένο ναό συνηγορούν στην παλαιότητά του.
Ο Όσιος Νικόλαος Κουρταλιώτης
Περιττόν να αναφέρουμε ότι ο Άγιος Νικόλαος δεν έχει σχέση με τον Κουρταλιώτη.
Όπως είναι γνωστό ο Όσιος Νικόλαος ο Κουρταλιώτης ένας ιδιαίτερα προικισμένος με εξαιρετικό θαυματουργικό χάρισμα ασκητής, μόναζε στη νότια και κεντρική Κρήτη κατά τα μέσα ή το δεύτερο ήμισυ του 17ου αιώνα μ.Χ. Η κοίμησή του τοποθετείται γύρω στο 1670 μ.Χ.
Στο χωριό Πλατάνια Αμαρίου υπάρχει και η εκκλησία του Άγιου Νικολάου που είναι περίπου 700 ετών με εξαιρετικές τοιχογραφίες.
Στο Νίσπιτα σώζεται ο βυζαντινός κατάγραφος ναός του Αγίου Νικολάου.
Έχουμε επίσης ναούς στου Αποδούλου (παλαιό κοιμητήριο), στα Κεραμέ παλιά μονόκλιτη βασιλική, με ίχνη τοιχογραφιών, ΝΔ του χωριού, στα Σακτούρια κοιμητηριακός, στους Αποστόλους Αμαρίου βυζαντινή του 14ου αιώνα, στο Βάτο μικρή εκκλησία με αρκετές σημαντικές τοιχογραφίες. Στον περίβολό της υπάρχουν αιωνόβια κυπαρίσσια και ο τεράστιος πλάτανος, που φυτεύτηκε το 1908 από τους μαθητές του σχολείου.
Μάλιστα υπήρχε και ένας πελώριος πρίνος, που το 1905 έπεσε από δυνατό αέρα πάνω στην εκκλησία και από θαύμα δεν την κατέστρεψε.
Στον χώρο της εκκλησίας υπήρχαν τάφοι, δυο ιερέων που το 1886, τους χάλασαν για να γίνει ο περίβολος.
Ναοί επίσης υπάρχουν στα Ρούστικα, στο Νεύς Αμάρι (15ου αιώνα) και σε πολλά ακόμα χωριά.
Σε επόμενο αφιέρωμα θα αναφερθούμε και στα υπόλοιπα γιατί ο χώρος δεν μας επιτρέπει να συνεχίσουμε.
Εικόνες Φώτη Κόντογλου
Αξίζει επίσης να αναφέρουμε ότι στο μικρό εκκλησάκι του Αγίου στο Κολυμβητήριο, έχουμε εικόνα του περίφημου Φώτη Κόντογλου.
Ήταν σε μια εποχή που ο μεγάλος ζωγράφος ζούσε την απόλυτη ένδεια όπως συμβαίνει και σε πολλούς άλλους μεγάλους καλλιτέχνες.
Κατά ευτυχή συγκυρία συναντήθηκε με τον αείμνηστο δικηγόρο Μιχαήλ Μυρ. Παπαδάκι που πενθούσε τον αδελφό του Κωστή τον πρώτο νεκρό ανταποκριτή του Μετώπου που σκοτώθηκε 4 Νοεμβρίου 1940 στο Νεστόριο Καστοριάς. Παρήγγειλε την εικόνα που βλέπουμε και σήμερα και μετά προσφέρθηκαν και άλλοι να ζητήσουν από τον Κόντογλου να αγιογραφήσει εικόνες.
Η οικογένεια Νησιανάκη παρήγγειλε αρκετές που κοσμούν τον μικρό ναό του Αγίου Διονυσίου στα Περιβόλια. Και μετά έγιναν οι εικόνες δια χειρός Φώτη Κόντογλου στον Μητροπολιτικό μας ναό και στους άλλους ναούς που υπάρχουν.
Κρύβονται αλήθεια πολλοί θησαυροί στον τόπο μας που αξίζει σιγά σιγά να τους αποκαλύπτουμε.
Πηγές
Λευτέρη Κρυοβρυσακάκη: Ρεθεμνιώτικος Πανδέκτης
Πολιτιστικό Ρέθυμνο: Οδοιπορικά
Μαρτυρία Κώστα Μυγιάκη εκπαιδευτικού
Εργασίες Χάρη Στρατιδάκη
