Το τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης πραγματοποίησε εκδήλωση μνήμης για τον εκλιπόντα Ομότιμο Καθηγητή Οδυσσέα Τσαγκαράκη την Παρασκευή 27 Νοεμβρίου 2015 στην αίθουσα του Λαογραφικού Μουσείου Ρεθύμνου.
Η εκδήλωση είχε στόχο να τιμήσει την προσωπικότητά του, τον άνθρωπο, το έργο του. Η προσφορά του Οδυσσέα Τσαγκαράκη είναι σημαντική καθώς ο εκλιπών απολάμβανε και απολαμβάνει την ελληνική και τη διεθνή αναγνώριση για το έργο του.
Χαιρετισμό απεύθυναν ο Δήμαρχος της πόλης κ. Γιώργος Μαρινάκης, ενώ διαβάστηκαν οι χαιρετισμοί του πρύτανη του Πανεπιστημίου Καθηγητή Μιχάλη Ταρουδάκη, του πρώην προέδρου του Συμβουλίου του Ιδρύματος Καθηγητή Γρηγόρη Σηφάκη, της κοσμήτορας της Φιλοσοφικής Σχολής Λουκίας Αθανασάκη και του προέδρου του προγράμματος ΔΙΑΣ. Γιάννη Νάθενα από την Αμερική.
Ακολούθως, ο κ. Μιχάλης Τσαγκαράκης, γιος του Οδυσσέα Τσαγκαράκη, με ιδιαίτερη συγκίνηση παρέλαβε από την Πρόεδρο του Τμήματος Φιλολογίας Καθηγήτρια Αγγέλα Καστρινάκη ΔΙΠΛΩΜΑ ΤΙΜΗΣ για τη στάση ζωής του, τη συνεισφορά του στην καινοτόμο διδασκαλία, την ερευνητική του δραστηριότητα και τη συμμετοχή του στην οργάνωση του Τμήματος Φιλολογίας.
Για τον άνθρωπο και το έργο του μίλησαν η Πρόεδρος του Τμήματος Φιλολογίας Αγγέλα Καστρινάκη, ο Ομότιμος Καθηγητής του Τμήματος Φιλολογίας Μιχαήλ Πασχάλης, ο Αναπληρωτής Καθηγητής Κωστής Σπανουδάκης, ο αγαπημένος του μαθητής Κώστας Μάντζαρης, ενώ διαβάστηκε η ομιλία τoυ Ομότιμου Καθηγητή Σ. Ν. Φιλιππίδη και της Επίκουρης Καθηγήτριας Αθηνάς Καβουλάκη που δεν μπόρεσαν να παραβρεθούν στην εκδήλωση.
Στη σεμνή τελετή παραβρέθηκαν η χήρα του εκλιπόντος κα Αγγέλα Τσαγκαράκη, η Διευθύντρια του ΚΕΕΜΕ Μαρία Κούση, ο πρώην Αντιπρύτανης και Ομότιμος Καθηγητής Μιχαήλ Δαμανάκης, ο Ομότιμος Καθηγητής Ιωσήφ Λεκάκης, ο υποψήφιος Πρύτανης Οδυσσέας Ζώρας, ο πρώην Διευθυντής της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Θεόδωρος Πελαντάκης, Καθηγητές, υπάλληλοι του Ιδρύματος, φοιτητές και πλήθος κόσμου.
Τo Πανεπιστήμιο Κρήτης ευχαριστεί θερμά όλους όσοι παραβρέθηκαν στην τελετή και την Πρόεδρο του Λαογραφικού Μουσείου Ρεθύμνου για την παραχώρηση της αίθουσας.
«Όπου και να φτάσει κανείς, ποτέ να μην ξεχάσει από πού ξεκίνησε»
Ο αγαπημένος μαθητής του εκλιπόντος, Κώστας Μάντζαρης, στην ομιλία του για τον αείμνηστο καθηγητή του, ανέφερε μεταξύ άλλων:
«Όταν, πριν από δύο μήνες περίπου, επικοινώνησε μαζί μου η κα Αθηνά Καβουλάκη και μου πρότεινε να συμμετάσχω σε εκδήλωση στη μνήμη του αείμνηστου καθηγητή Οδυσσέα Τσαγκαράκη, ομολογώ ότι δεν δίστασα ούτε στιγμή να αποδεχτώ την πρότασή της, παρόλο που δεν ήταν για εμένα ό,τι πιο εύκολο. Διότι δε μου ζητούσε ουσιαστικά τίποτε λιγότερο από το να εκπροσωπήσω, στην αποψινή εκδήλωση μνήμης, τις δεκάδες γενεές φοιτητών που πέρασαν από τα χέρια του εκλιπόντος. Εκείνων που στη συνέχεια στελέχωσαν τα σχολειά της χώρας μας, ανέλαβαν να διαπλάσουν ψυχές εφηβικές και μετέδωσαν και μεταδίδουν, δεκαετίες τώρα, ό,τι έμαθαν κοντά του. Οι νεότεροι, γύρω στα τριάντα πέντε, οι παλαιότεροι, συνταξιούχοι πια.
Μεταλαμπαδεύουμε, λοιπόν, τις πτυχές της γνώσης που και εκείνος εξερεύνησε με τόσο μόχθο αλλά και τόσο μεράκι κατά τα δύσκολα χρόνια των σπουδών του στη Γερμανία, κατά τη διάρκεια της αξιοζήλευτης ακαδημαϊκής του σταδιοδρομίας και κυριολεκτικά μέχρι το τέλος της ζωής του. Έτσι, είμαστε βέβαιοι ότι το αποτύπωμα που άφησε στη φιλολογία αλλά και γενικά στον πολιτισμό μας θα συνεχίσει να ζει και να ταξιδεύει από τους μαθητές του και από τους μαθητές των μαθητών του, όσο θα υπάρχει η μαγευτική διαδικασία της διδασκαλίας. Ομολογουμένως, αποτελεί και αυτό μια κατάκτηση εκ μέρους του, όπως και κάθε πραγματικού δασκάλου βέβαια, μια κατάκτηση στο στερέωμα της αθανασίας.
Υπήρξα φοιτητής του προς το τέλος της πορείας του, από το 1997 ως το 2001, σε προπτυχιακό επίπεδο. Θυμάμαι τις παραδόσεις του. Ήταν υποβλητικός, θα έλεγα μυσταγωγικός. Με τη φωνή του σιγανή από τη φύση της, κεκοσμημένη με την κρητική προφορά, παρέδιδε Όμηρο ή λυρικούς ποιητές, αποπνέοντας τη βαθειά γνώση του αντικειμένου του και εμπνέοντας σεβασμό στο κατάμεστο αμφιθέατρο όπου δεν ακουγόταν ψίθυρος.
Αργότερα, στο πλαίσιο των μεταπτυχιακών μου σπουδών, ανέλαβε να εποπτεύσει αρχικά τη διπλωματική μου εργασία και κατόπιν τη διδακτορική μου διατριβή, πράγμα που θεώρησα μέγιστη τιμή. Τότε οι σχέσεις μας έγιναν πιο προσωπικές. Μετά την ολοκλήρωση της διατριβής μου το 2008, ενώ εκείνος είχε πια τον τίτλο του ομότιμου καθηγητή, συνέχιζε απλόχερα να προσφέρει πολύτιμες συμβουλές, όσες φορές του το ζητούσα, πάντα με προθυμία και χαμόγελο για θέματα τόσο της επιστήμης μας όσο και ευρύτερα.
Κοντά του πήρα μαθήματα ζωής και επιστημοσύνης. Αξίζει να αναφέρω τα λόγια του: Ας βάζουμε στόχους και ας εργαζόμαστε πολύ σκληρά για να τους πετύχουμε. Να πιστεύουμε στη δύναμη του ανθρώπου. Δεν πρέπει να φοβόμαστε το μόχθο, σωματικό και πνευματικό αλλά ό,τι επιχειρούμε να διέπεται από ηθική. Τίποτε δεν είναι καλό, αν δεν γίνει με καλό τρόπο. Πέρα από την επιστήμη μας εξίσου σημαντική είναι η οικογένειά μας και δεν πρέπει να την παραμελούμε για χάρη της εργασίας μας. Όπου και να φτάσει κανείς, ποτέ να μην ξεχάσει από πού ξεκίνησε. Ας αντιμετωπίζουμε τη ζωή με μετρημένη αισιοδοξία και, βέβαια, να ζούμε με απλότητα.
Στην ερευνητική και συγγραφική διαδικασία, απ’ την άλλη, έδινε μεγάλη σημασία στον ακριβή, σύντομο και περιεκτικό λόγο, στην εξαντλητική προσέγγιση της βιβλιογραφίας, στην πρωτοτυπία των σκέψεων, στην ισχυρή τεκμηρίωση των ιδεών και φυσικά στην αυστηρή τήρηση των χρονοδιαγραμμάτων.
Αγαπούσε τη φύση και τον τόπο του. Κάποια φορά τον είχα βρει να κοιτάζει απορροφημένος το κρητικό πέλαγος από τον εξώστη της Φιλοσοφικής. Δεν τον διέκοψα. Όταν με αντιλήφθηκε, γύρισε και μου είπε: «Αυτή την ομορφιά δεν την ξανασυνάντησα όπου κι αν πήγα, όμως εμείς, όπως φαίνεται, δεν αγαπάμε τον τόπο μας…». Άλλες φορές πάλι μου μιλούσε για το περιβόλι του και τα προϊόντα που ο ίδιος παρήγαγε και το πρόσωπό του έλαμπε.
Κυρίαρχη θέση στα ερευνητικά ενδιαφέροντα του αείμνηστου καθηγητή είχε από πολύ νωρίς η σχέση μορφής και περιεχομένου στην ποίηση και ειδικά στην ομηρική ποίηση. Ήδη στα 1982 δημοσιεύει τη μελέτη Form and Content in Homer (Μορφή και περιεχόμενο στον Όμηρο). Το ενδιαφέρον αυτό το διατηρεί κατά τη διάρκεια των ερευνητικών του αναζητήσεων και το μεταλαμπαδεύει και στους φοιτητές του και μάλιστα τους μεταπτυχιακούς. Έτσι έγινε και στη δική μου περίπτωση. Το θέμα μου Ο παροιμιακός λόγος στο αρχαϊκό έπος εμπίπτει στο ευρύ πεδίο των σχέσεων μορφής και περιεχομένου στην επική ποίηση και διερευνά τη συνάρτησή τους.
Κατά τη διάρκεια της εκπόνησης της διατριβής μου επισημάναμε πολλές φορές σε κατ’ ιδίαν συζητήσεις ότι μάλλον είναι συνηθισμένο στον Όμηρο να τροποποιεί, να ανανεώνει, για να το πούμε έτσι, τη μορφή αλλά και το περιεχόμενο του παραδοσιακού παροιμιακού υλικού για να γίνει κατάλληλο για ενσωμάτωση στην ποιητική του σύνθεση, που ούτως ή άλλως έχει συγκεκριμένη μορφή και καθορισμένο περιεχόμενο. (Με τον όρο παροιμιακό υλικό εννοούμε τις παροιμίες και τις παροιμιώδεις εκφράσεις). Η παρατήρηση αυτή αξιοποιήθηκε όσο επέτρεπαν οι ειδικές συνθήκες μιας διατριβής τότε αλλά κρατήσαμε την επιφύλαξη να αποτελέσει αργότερα αντικείμενο ειδικότερης μελέτης, μελέτη την οποία ξεκίνησα τα τελευταία χρόνια, σε συνεννόηση με τον καθηγητή» ανέφερε ο ομιλητής και στην συνέχεια παρουσίασε τα πορίσματα της μελέτης.
Ο Κώστας Μάντζαρης έκλεισε την ομιλία του λέγοντας:
«Κλείνω με μια διαπίστωση και μια υπόσχεση σε τόνο πιο προσωπικό εμπνεόμενος από τη ζωή και την πορεία του αείμνηστου καθηγητή. Είναι μάλλον σημείο των καιρών οι μαθητές μας να απογοητεύονται και να αναρωτιούνται: μετά το σχολείο τι; Να θεωρούν ότι οποιαδήποτε προσπάθεια και να καταβάλουν δεν θα πιάσει τόπο στους χαλεπούς καιρούς που ζούμε όλοι μας. Ίσως φταίει και ότι η εποχή μας δεν τους εφοδιάζει πια με τα κατάλληλα πρότυπα (το ανέφερε συχνά, εξάλλου, και ο εκλιπών). Κάθε φορά, λοιπόν, που θα παραπονιούνται και θα απελπίζονται, εμείς θα τους διηγούμαστε την ιστορία αυτού του ανθρώπου που αγωνίστηκε, πέτυχε και άφησε μεγάλη πνευματική παρακαταθήκη πίσω του. Είμαι σίγουρος ότι θα καταλάβουν πως, αν υπάρχει θέληση, πείσμα και εργατικότητα, μπορούμε να καταφέρουμε ακόμη και όσα στην αρχή φαντάζουν ακατόρθωτα».
«Η ζωή του ήταν ένα διαρκές ταξίδι στη γνώση αλλά και τον κόσμο»
Στον χαιρετισμό του, στην εκδήλωση μνήμης για τον καθηγητή Οδυσσέα Τσαγκαράκη, ο δήμαρχος Ρεθύμνου Γιώργης Μαρινάκης ανέφερε μεταξύ άλλων:
«Στη μνήμη μας, ο Οδυσσέας Τζαγκαράκης, καταχωρήθηκε ως ένας σύγχρονος Οδυσσέας, αφού η ίδια του η ζωή ήταν ένα διαρκές ταξίδι στη γνώση αλλά και τον κόσμο: Ταξίδεψε, ως οικονομικός μετανάστης στη Γερμανία σε εξαιρετικά δύσκολες εποχές και συγχρόνως έδωσε έναν ακούραστο και πεισματάρη αγώνα βιοπορισμού και ακαδημαϊκών σπουδών. Περιπλανήθηκε στην Ευρώπη και τον Καναδά και κατάφερε με την αξία του να αναδειχθεί σε ένα διακεκριμένο, στην Ελλάδα και το εξωτερικό, επιστήμονα. Αντί όμως να επιλέξει να μείνει στις αξιόλογες θέσεις που είχε κατακτήσει στα πανεπιστήμια του εξωτερικού, επέστρεψε στο δικό μας Πανεπιστήμιο για να οργανώσει μεταξύ άλλων, πρωτοπορώντας για μία ακόμη αφορά, το τμήμα Φιλολογίας αλλά και να ζήσει στο Ρέθυμνο που προφανώς αγάπησε, έφτιαξε το σπιτικό του και μια ωραία οικογένεια και εντέλει έχασε τη ζωή του κολυμπώντας στα νερά του.
Μια διαδρομή ζωής, από αυτές που εμπνέουν κλασσικά λογοτεχνικά ή θεατρικά έργα, διαχρονικής αξίας.
Προσωπικά λοιπόν καταθέτω τη βαθιά μου ευγνωμοσύνη στον εκλιπόντα για τη γενναία του απόφαση να μείνει στο Πανεπιστήμιο και στον τόπο μας και να συνδράμει τον εξελικτικό του βηματισμό. Διότι, πέραν της προσφοράς του στην πανεπιστημιακή κοινότητα του Ρεθύμνου, την οποία θα αναδείξουν με τον πληρέστερο τρόπο οι συνάδελφοί του στην αποψινή εκδήλωση, πρόσφερε σημαντικό έργο και στην πρόοδο της κοινωνία μας. Ήταν ένας άνθρωπος με πολλές ιδιότητες και ιδιαίτερα χαρίσματα. Διακεκριμένος ακαδημαϊκός με αναγνωρίσιμη εντός και εκτός των συνόρων της χώρας μας πνευματική προσφορά, σημαντικός στοχαστής σε θέματα υψηλού προβληματισμού για τον άνθρωπο, την κοινωνία, τις αξίες, τη ζωή και συνάμα ενεργός πολίτης που μοιράζονταν με ευπρέπεια κι εγκυρότητα τη γνώση και τις πεποιθήσεις του με τους ανθρώπους. Οι δημόσιες παρεμβάσεις του, συνοδεύονταν από τόλμη και παρρησία ακόμη κι όταν πραγματευόταν θέματα που έθιγαν ευαίσθητα κοινωνικά, πολιτικά, θρησκευτικά ζητήματα, θέματα παιδείας κ.α. Εξέθετε τις απόψεις του, στη δημόσια κρίση και κριτική, χωρίς δισταγμούς και ηθικοπλαστικά διλήμματα.
Βλέπετε, πολλοί μιλούν κατ’ ιδίαν αλλά λίγοι εκτίθενται. Εκείνος το έκανε και είχε πραγματικά ενδιαφέρον η οπτική του γωνία, τα μεθοδολογικά του εργαλεία στην ερμηνεία των θεμάτων που προσέγγιζε, ο τρόπος που στοιχειοθετούσε τα επιχειρήματα του, πάντα με αναφορές στην Αρχαία Ελλάδα, την οποία είχε μελετήσει συστηματικά και σε βάθος. Αυτή την κατακτημένη, με πολύ μεγάλο προσωπικό κόστος και επίπονη προσπάθεια, γνώση είχε την ικανότητα να την διαχέει, με τρόπο προσηνή και προσιτό σε όλους.
Ήταν εντυπωσιακή η ικανότητα του να επικαιροποιεί στους συγκαιρινούς μας χρόνους, τον πλούτο των ιδεών της Αρχαίας Ελλάδας και όλα όσα η αρχαία Ελληνική Γραμματεία δίδαξε στον κόσμο, αναδεικνύοντας κάθε φορά, τη διαχρονικότητα και τη δύναμη αυτών των ιδεών στο διάβα του χρόνου.
Ακόμη κι αν κάποιος δεν συμφωνούσε πάντοτε με τις απόψεις του, ουδείς νομίζω διαφωνούσε με την ευπρέπεια των παρεμβάσεων του, την έκδηλη πίστη του στις αρχές του δικαίου και την αρετή αλλά και στην εμβάθυνση των θεμάτων που κάθε φορά πραγματευόταν. Ακριβοδίκαιος, με βαθιά ευαισθησία σε ζητήματα που θίγουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και επιβίωση, σεμνός και ξεκάθαρος στις απόψεις του, επιχειρούσε με κάθε παρέμβαση του να προσφέρει μια αντικειμενική ερμηνεία της κάθε πτυχής της πραγματικότητας που μελετούσε αλλά και να προτείνει μια ρεαλιστική λύση για τη διαχείριση διαγνωσμένων προβλημάτων.
Δεν θα ήθελα να υπεισέλθω σε τοποθετήσεις που αφορούν το επιστημονικό του έργο, το οποίο υπάρχουν πολλοί αρμοδιότεροι από μένα να το κρίνουν.
Εκείνο το οποίο μπορώ με βεβαιότητα να καταθέσω είναι πως η επιστήμη και το Ρέθυμνο στερήθηκε έναν άξιο μέλος του, που βρίσκονταν σ’ ένα διαρκή, υγιή και χρήσιμο διάλογο με το ανθρώπινο δυναμικό του, άλλοτε με την ιδιότητα του αναγνωρισμένου ακαδημαϊκού καθηγητή και άλλοτε με αυτή του πολίτη που νοιάζεται για τον τόπο που ζει και συνδράμει την εξέλιξή του με τον πλούτο του πνευματικού του οπλοστασίου και τη δύναμη που εκπέμπει η σταθερή αγωνιστική του διάθεση υπέρ του καλού και αγαθού».