Ο Γρηγόρης Κουκουβάγιας που μας άφησε πρόσφατα, δεν ήταν απλώς ένας «αυθεντικός εκπρόσωπος του παλιού Ρεθύμνου», όπως προσφυώς γράφτηκε. Ήταν κάτι περισσότερο.
Α. Ήταν ένας από τους τελευταίους απόγονους Μικρασιατών δεύτερης γενιάς, με πλήρη συναίσθηση του αξιακού κόσμου που οι πρόγονοί του μετέφεραν στη νέα τους πατρίδα. Ακόμη και το όνομά του, Γρηγόρης, από τον θείο του παπα-Γρηγόρη Βοργιαδάκη, μιλά για την ιστορικότητα που χαρακτήριζε τη ζωή του συμπολίτη.
Β. Ήταν ένας αγωνιστής της ζωής. Από μικρός δούλεψε σε πολλές και διαφορετικές δουλειές, μεταξύ των οποίων του σαπωνοποιού και του ηλεκτρολόγου, και τελευταία του μάγειρα. Γι’ αυτό κι είχε αυθεντικές παραστάσεις από τη ζωή και μάλιστα εξ απαλών ονύχων.
Γ. Ήταν ένας πολιτικός αγωνιστής, άξιος συνεχιστής των αγώνων του πατέρα του Αντώνη, ο οποίος ήταν εκλεκτός σαπωνοποιός και συνδικαλιστής της Ενώσεως Σαπωνεργατοτεχνιτών Ρεθύμνης, του Εργατικού Κέντρου αλλά και δημοτικός σύμβουλος, ως ΕΔΑίτης.
Δ. Ήταν ένας κατεξοχήν γνώστης της παλιάς πόλης, ως κάτοικός της, κατηγορία Ρεθεμνιωτών που φθίνει ολοένα, και γνώριζε όχι μόνο τον τόπο, πατημασιά πατημασιά, αλλά και τους ανθρώπους του, από πάππου προς πάππου. Χρειάστηκε να με ξεναγήσει, ως οργανωτή της ημερίδας του Λαογραφικού Μουσείου για την ρεθεμνιώτικη σαπωνοποιία, τόσο στα υπολείμματα των ρεθεμνιώτικων σαπουναριών όσο και στη διαδικασία παρασκευής ενός προϊόντος που έζησε μεταπολεμικά πολλές δεκάδες οικογενειών του τόπου. Ήταν μια μοναδική αλλά και ανυπέρβλητη πηγή πληροφοριών. Η σεμνότητά του και μόνη δεν του επέτρεψε να συμμετάσχει στην ημερίδα.
Ε. Τον περασμένο Φλεβάρη χρειάστηκε ν’ «ανακαλύψει», προκειμένου να το φωτογραφίσω, ένα εσωτερικό, «κρυφό», προαναγεννησιακό θύρωμα στην οδό Ρενιέρη. Όταν εμφανίστηκα μαζί του, οι κάτοικοι του διπλανού σπιτιού άφησαν στην άκρη κάθε μέχρι τότε επιφύλαξή τους και μου επέτρεψαν ευχαρίστως την πλαγιοκόπηση, επιμένοντας μάλιστα να μη μας αφήσουν να φύγουμε χωρίς «μια στο πόδι». Διαπίστωσα για μια ακόμα φορά ότι για την ευρύτερη γειτονιά της Μικρής Παναγίας ο Γρηγόρης αποτελούσε μια προσωπικότητα.
ΣΤ. Παρότι ολιγογράμματος εξ ανάγκης, είχε κατά πολύ ευρύτερους πολιτιστικούς ορίζοντες από τους ανθρώπους που μας διοίκησαν και μας διοικούν. Είχε δημιουργήσει στο κουτούκι του ένα κατ’ ουσίαν μουσείο ιστορίας του Ρεθύμνου των νεότερων χρόνων, με τις περισσότερες από διακόσιες ιστορικές φωτογραφικές απεικονίσεις, για τις οποίες δεν λογάριαζε κόπους και έξοδα.
Ζ. Είχε διαμορφώσει την ολοδική του φιλοσοφική άποψη για τη ζωή και για τους ανθρώπους. Μια άποψη που δεν είχε καμιά σχέση με αμπελοφιλοσοφίες, αλλά που βασιζόταν στις ικανότητές του να επεξεργάζεται τις πληροφορίες, να ρουφά σαν σφουγγάρι νέες γνώσεις και να ερευνά τα πράγματα και από πολλές πλευρές.
Του είχα υποσχεθεί αλλά δεν πρόλαβα να του δώσω κορνιζωμένο το διπλανό απόκομμα από την εφημερίδα «Κρητική Επιθεώρησις», που αναφέρεται στη σωτηρία από τον πατέρα του ενός νέου που πνιγόταν στη θάλασσα μπροστά από το «Κύμα». Του φαινόταν απίστευτο που η εφημερίδα έκανε ονομαστική αναφορά σε έναν άνθρωπο που αποτελούσε κόκκινο πανί για τους τότε κρατούντες. Θα το κάνω, έστω και καθυστερημένα.
Δεν ξέρω πώς τον αποχαιρέτησαν οι δικοί του στις δύσκολες ώρες του κορωνοϊού. Εγώ πάντως θέλω τον φαντάζομαι κάτω από την προτομή του παπα-Γρηγόρη, έξω από τη Μικρή Παναγία, με μια κόκκινη σημαία να τυλίγει το σώμα του, με τα γυαλιά στο πρόσωπο και τις τιράντες να αχνοφαίνονται στους ώμους του, με το βλέμμα καθαρό, περήφανο, αετίσιο.
Ο Γρηγόρης Κουκουβάγιας ήταν η επιτομή του Ρεθεμνιώτη που προσπάθησε να σκιαγραφήσει ο Παντελής Πρεβελάκης: αγαθός, σεμνός, ευαίσθητος κατά βάθος, καλόγνωμος και συνάμα περήφανος. Ας είναι χαϊδευτικό μαζί του το χώμα που τον σκεπάζει.
