Το 2014, 400 χρόνια από το θάνατο του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου (El Greco), έχει κηρυχθεί από την ελληνική πολιτεία ως έτος Greco. Στην Ελλάδα, αλλά και σε όλο τον κόσμο, περισσότερο στην Ισπανία, όπου έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του, διοργανώνονται για αυτήν την επέτειο μεγάλες εκθέσεις και συνέδρια, και πραγματοποιούνται ποικίλες εκδηλώσεις αφιερωμένες στον μεγάλο ζωγράφο.
Περιοδική έκθεση στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης και στο Μουσείο Μπενάκη
Ο κύκλος των ελληνικών εκθέσεων ξεκινά στη γενέτειρα του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου, την Κρήτη. Στο Ηράκλειο, στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης θα παρουσιαστεί, από τις 21 Ιουνίου ως τις 25 Οκτωβρίου 2014, η έκθεση με τίτλο «Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος μεταξύ Βενετίας και Ρώμης», που συνδιοργανώνεται με το Μουσείο Μπενάκη.
Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, από πολύ νεαρή ηλικία, διακρίθηκε ως ζωγράφος του Βενετσιάνικου Χάνδακα (σημερινό Ηράκλειο), στην εποχή της ακμής της Κρητικής Σχολής ζωγραφικής. Με αυτά τα εφόδια ο νεαρός κρητικός φεύγει το 1567 για την μητρόπολη Βενετία, όπου συμμετέχει στο εργαστήριο του διάσημου Τισιανού. Το 1570 μετακινείται στη Ρώμη, όπου μένει τουλάχιστον μέχρι το 1573. Το 1577 εγκαθίσταται στο Τολέδο, όπου και παραμένει ως το τέλος της ζωής του. Τότε δημιουργεί και τα σημαντικότερα έργα του.
Η έκθεση του Ιστορικού Μουσείου Κρήτης είναι αφιερωμένη στην ιταλική περίοδο του καλλιτέχνη. Mε επίκεντρο τους δύο πίνακές του που εκτίθενται μόνιμα στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, την Άποψη του Όρους και της Μονής Σινά (1570 περίπου, ανήκει στα Ιδρύματα Ανδρέα και Μαρίας Καλοκαιρινού) και την Βάπτιση του Χριστού (περίπου 1569, ανήκει στον Δήμο Ηρακλείου), αναπλάθεται ο ευρύτερος καλλιτεχνικός περίγυρος. Εκτίθενται σχετικά έργα από την κρητική αγιογραφία του 16ου αιώνα αλλά και έργα δυτικών καλλιτεχνών με παρόμοια θεματολογία. Παράλληλα, αναπλάθεται και ο ανθρώπινος περίγυρος γύρω από τον Θεοτοκόπουλο, οι επιφανείς υποστηρικτές του, και οι σημαντικοί καλλιτέχνες με τους οποίους συνδέθηκε κατά την παραμονή του στην Ιταλία, σε μια εποχή όπου η αναγνώριση, στήριξη και προστασία από προβεβλημένες προσωπικότητες ήταν απαραίτητη για την επιβίωση και την ανάδειξη των καλλιτεχνών. Τα ιστορικά πρόσωπα που παρουσιάζονται στην έκθεση είναι ο ισχυρός καρδινάλιος Alessandro Farnese, στο παλάτι του οποίου στη Ρώμη φιλοξενήθηκε ο Greco επί δύο χρόνια, ο βιβλιοθηκάριός του Fulvio Orsini και ο διάσημος μινιατουρίστας Giulio Clovio, που σε επιστολή του προς τον καρδινάλιο Farnese, χαρακτήριζε τον Θεοτοκόπουλο «σπάνια περίπτωση για τη ζωγραφική».
Στην έκθεση παρουσιάζονται σημαντικά έργα, ζωγραφικά και χαρακτικά, από ξένα και ελληνικά μουσεία και ιδιωτικές συλλογές: Galleria Uffizi (Φλωρεντία), Pinacoteca Vaticana (Ρώμη), Münchner Stadtmuseum (Μόναχο), Kupferstichkabinett (Βερολίνο), Istituto Nazionale per la Grafica (Ρώμη), Μουσείο Μπενάκη, Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, Ζωσιμαία Βιβλιοθήκη, Ιερά Αρχιεπισκοπή Κρήτης, Συλλογή Μαριάννας Λάτση. Ανάμεσά τους πρόκειται να εκτεθούν για πρώτη φορά στην Ελλάδα Η Προσκύνηση των Ποιμένων του Greco από το Agnes Etherington Art Center (Kingston, Ontario, Καναδάς), η Προσωπογραφία του Giulio Clovio της Sofonisba Anguissola από τη συλλογή Malgeri-Zeri (Ρώμη), καθώς και μια Προσωπογραφία του Fulvio Orsini, αγνώστου καλλιτέχνη, από τις Συλλογές του Μουσείου Uffizi (Φλωρεντία). Πλούσιο αρχειακό υλικό, βιβλία και ντοκουμέντα ολοκληρώνουν την έκθεση.
Την έκθεση επιμελήθηκε ο ομότιμος καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης του Πανεπιστημίου Κρήτης Νίκος Χατζηνικολάου και σχεδίασε η αρχιτέκτων μουσειολόγος Λένα Κατσανίκα-Στεφάνου. Την προετοιμασία της έκθεσης στο Ιστορικό Μουσείο συντόνισε η διευθύντριά του κυρία Εύα Γραμματικάκη.
Το έργο χρηματοδοτήθηκε από το ΕΣΠΑ. Ο Δήμος Ηρακλείου συνέδραμε την ΕΚΙΜ σε κρίσιμες συμπληρωματικές ενέργειες για την πραγματοποίηση της έκθεσης στο Ιστορικό Μουσείο. Στη δαπάνη συντήρησης ενός από τα έργα που γίνονται αντικείμενο δανεισμού για την έκθεση συνέδραμαν οικονομικά οι συμπολίτες Στέλιος Αλεξάκης (VINOBON Α.Ε.), Μιλτιάδης Καράτζης (Καρατζής S.A.), Στέλιος Γιαννικάκης (Σ. Γιαννικάκης Α.Ε.), Ιωάννης Παπακαλιάτης (Παπακαλιάτης Α.Ε.), Δημήτριος Τοσκούδης (Suntos A.E.) καθώς και η LIDL Hellas Ο.Ε.
Το Μουσείο Μπενάκη και το Ιστορικό Μουσείο Κρήτης ευχαριστούν επίσης τους χορηγούς τους Alpha Bank και Ιδρύματα Α. και Μ. Καλοκαιρινού, αντίστοιχα, χωρίς την αρωγή των οποίων το εκθεσιακό τους εγχείρημα δεν θα μπορούσε να αναληφθεί.
Μετά την παρουσίασή της στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, η έκθεση θα παρουσιαστεί στο Μουσείο Μπενάκη, στην οδό Πειραιώς, από 20 Νοεμβρίου 2014 ως 1 Μαρτίου 2015.
Τα εγκαίνια της έκθεσης στο Ιστορικό Μουσείο θα γίνουν την Παρασκευή 20 Ιουνίου 2014, ώρα 20.00, από την πρόεδρο της Οργανωτικής Επιτροπής του έτους Greco 2014 κυρία Λίνα Μενδώνη, γενική γραμματέας του υπουργείου Πολιτισμού, παρουσία του πρέσβυ της Ισπανίας στην Ελλάδα κ. Alfonso Lucini Mateo. Το Μουσείο Μπενάκη θα εκπροσωπηθεί από τον διευθυντή του καθηγητή Άγγελο Δεληβοριά.
Διεθνές επιστημονικό συμπόσιο
Το Διεθνές Επιστημονικό Συμπόσιο Δ. Θεοτοκόπουλος: τα χρόνια στην Κρήτη (El Greco: The Cretan Years), θα γίνει στη Βασιλική του Αγίου Μάρκου και στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, στο Ηράκλειο, από το Σάββατο 21 ως και τη Δευτέρα 23 Ιουνίου 2014, σε συνδιοργάνωση της Περιφέρειας Κρήτης, του Δήμου Ηρακλείου και της Εταιρίας Κρητικών Ιστορικών Μελετών.
Αντικείμενο του συμποσίου αποτελεί η λιγότερο διερευνημένη περίοδος της πρώτης διαμόρφωσης και της δραστηριότητας του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου στην ενετική Candia, στο πλαίσιο της μεταβυζαντινής ζωγραφικής.
Συμμετέχουν κορυφαίοι μελετητές του μεγάλου ζωγράφου από την Ισπανία, το Ηνωμένο Βασίλειο, τον Καναδά, τη Γερμανία, την Τσεχία, την Ιαπωνία, την Κύπρο και την Ελλάδα.
Την επιστημονική επιτροπή του Συμποσίου αποτελούν οι: Νίκος Χατζηνικολάου, ομότιμος καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης του Πανεπιστημίου Κρήτης, Μαρία Κωνσταντουδάκη, καθηγήτρια Βυζαντινής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και Παναγιώτης Ιωάννου, επίκουρος καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης.
Γλώσσες του συνεδρίου είναι τα αγγλικά, τα ελληνικά και τα ισπανικά. Θα υπάρχει άμεση διερμηνεία από τα αγγλικά και τα ισπανικά προς τα ελληνικά, καθώς και από τα ελληνικά προς τα αγγλικά. Το συνέδριο θα μεταδίδεται σε live streaming από την ιστοσελίδα του Ιστορικού Μουσείου Κρήτης, με τη φροντίδα του Κέντρου Επικοινωνιών και Δικτύων του Πανεπιστημίου Κρήτης.
Η έναρξη του συμποσίου θα γίνει το Σάββατο 21 Ιουνίου 2014, ώρα 10.00, στη Βασιλική του Αγίου Μάρκου.
Ιστορικό Μουσείο Κρήτης: Η νέα εκδοχή της αίθουσας «Ανδρέα Γ. Καλοκαιρινού»
Εκτός από την περιοδική έκθεση ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος μεταξύ Βενετίας και Ρώμης, η γενική γραμματέας του υπουργείου Πολιτισμού κυρία Λίνα Μενδώνη, θα εγκαινιάσει την ίδια μέρα και τη δραστικά ανακαινισμένη εισαγωγική αίθουσα του Ιστορικού Μουσείου Κρήτης. Αφιερωμένη στον Ανδρέα Γ. Καλοκαιρινό, στις πρωτοβουλίες του οποίου οφείλεται η ίδρυση της Εταιρίας Κρητικών Ιστορικών Μελετών και του ίδιου του Μουσείου, η αίθουσα αυτή προσφέρει στον επισκέπτη την πρώτη επαφή με την τοπική ιστορία των τελευταίων 17 αιώνων και τον προετοιμάζει για τους υπόλοιπους εκθεσιακούς χώρους του Μουσείου.
Από πλευράς διάρθρωσης η αίθουσα διατηρεί τον προηγούμενο μορφολογικό σχεδιασμό σε δύο μεγάλες ενότητες. Στην πρώτη παρουσιάζονται βασικές πληροφορίες για τις μεγάλες ιστορικές περιόδους της Κρήτης που αναπτύσσονται στους εκθεσιακούς χώρους του Μουσείου. Συνδυάζοντας αντικείμενα, χάρτες, βιβλία (ορισμένα από τα οποία ξεφυλλίζονται επί τόπου μέσω ipad) και εικονογραφικό υλικό με συνοπτική τεκμηρίωση και ηλεκτρονικές εφαρμογές (με έμφαση στις συντονισμένες βιντεοπροβολές), η ενότητα αυτή προβάλλει συμπυκνωμένη την ιστορική εξέλιξη που συντελείται στο νησί από την πρώιμη χριστιανική περίοδο ως τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Η δεύτερη ενότητα έχει ως επίκεντρό της τη μακέτα της βενετσιάνικης Κάντια, μια εντυπωσιακή κατασκευή έκτασης 15 περίπου τετραγωνικών μέτρων, που αναπαριστά υπό κλίμακα 1:500 την πόλη στα μέσα του 17ου αιώνα, λίγο πριν την οθωμανική επίθεση. Περιμετρικά, στους τοίχους, το ανανεωμένο εποπτικό υλικό -σχέδια, φωτογραφίες και υπομνήματα- παρουσιάζει συγκεκριμένα μνημεία και σημεία της πόλης τα οποία ο επισκέπτης μπορεί να εντοπίσει στη μακέτα με τη χρήση του ειδικού συστήματος φωτισμού. Εναλλακτικά, η περιήγηση στην πόλη γίνεται με επιτοίχια προβολή σχετικού εικονογραφικού υλικού και συνδυασμένη εστίαση φωτεινών δεσμών στα μνημεία της (το σύστημα βρίσκεται πλέον στην «τέταρτη γενιά» της εξέλιξής του).
Η μακέτα αυτή σχεδιάστηκε και κατασκευάστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1990 από μια ομάδα διακεκριμένων επιστημόνων: Χρυσούλα Τζομπανάκη, Λιάνα Σταρίδα, Σωκράτης Χανιωτάκης, Μαρία Ιωαννίδου. Η αίθουσα Α. Γ. Καλοκαιρινού που υποδέχτηκε τη μακέτα ως κεντρικό της έκθεμα δημιουργήθηκε στα 1994 υπό τη διεύθυνση του Αλέξη Καλοκαιρινού.
Ο σχεδιασμός της επανέκθεσης έγινε από τον ίδιο και τον Δημήτρη Καλοκύρη, ο οποίος επιμελήθηκε και τις γραφικές εργασίες. Την επανέκθεση επιμελήθηκαν επιστημονικά ο ιστορικός Αγησίλαος Καλουτσάκης με τη συνδρομή της αρχαιολόγου Στέλλας Καλεντάκη – μέλη και οι δυο του επιστημονικού προσωπικού του Ιστορικού Μουσείου Κρήτης.
Για το διήμερο Σάββατο 21/6 και Κυριακή 22/6 το ωράριο λειτουργίας του Ιστορικού Μουσείου Κρήτης διαμορφώνεται ως εξής:
Σάββατο 21/6/2014, 09:00-21:00.
Κυριακή 22/6/2014, 10:00-20:00.
Η είσοδος στην περιοδική έκθεση Ο Δ. Θεοτοκόπουλος μεταξύ Βενετίας και Ρώμης, όπως και στις εργασίες του διεθνούς επιστημονικού συμποσίου El Greco: The Cretan Years, θα είναι ελεύθερη.
Ιστορικό Μουσείο Κρήτης
