Ο Ιησούς από την Ναζαρέτ: Το αριστούργημα του Φράνκο Τζεφιρέλι

Το παρόν άρθρο είναι αφιερωμένο στην πιο διάσημη παγκοσμίως μεγαλύτερη θρησκευτική παραγωγή στην ιστορία της μικρής και της μεγάλης οθόνης, που αναφέρεται στη Γέννηση, τη Ζωή, τα Πάθη και την Ανάσταση του Ιησού Χριστού, τον Ιησού από τη Ναζαρέτ του Ιταλού σκηνοθέτη Φράνκο Τζεφιρέλι. Αναφερόμαστε αναλυτικά το πώς ξεκίνησε η δημιουργία αυτού του κολοσσιαίου δημιουργήματος, στα γυρίσματα, στους ηθοποιούς, καθώς και δηλώσεις από παλιότερες συνεντεύξεις του πρωταγωνιστή Ρόμπερτ Πάουελ -που ταυτίστηκε τότε με τη μορφή του Ιησού- και του Έλληνα ηθοποιού Γιώργου Βογιατζή που έπαιξε το ρόλο του Ιωσήφ.

Η ιδέα για τη δημιουργία μιας τηλεοπτικής σειράς ή τηλεταινίας με θέμα τη ζωή του Ιησού Χριστού, με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη πιστότητα, σύμφωνα με τα τέσσερα Ευαγγέλια ανήκε στον Πάπα Παύλο τον 6ο της Ρώμης. Ο Ουκρανός παραγωγός Λιου Γκρέιντ (Lew Grade) είχε επισκεφθεί τον Πάπα, για να του δοθούν συγχαρητήρια για την ταινία του Μωυσής και του πρότεινε να δημιουργήσει μια τηλεοπτική σειρά με θέμα τη ζωή του Ιησού. Ο Γκρέιντ συμφώνησε με αυτή την πρόταση και αποφασίζει να αναθέσει την σκηνοθεσία στον Φράνκο Τζεφιρέλι, έναν καταξιωμένο σκηνοθέτη πασίγνωστο για τη μεταφορά στον κινηματογράφο των έργων του Ουίλιαμ Σαίξπηρ. Η επιλογή του Τζεφιρέλι δεν ήταν τυχαία, συν τοις άλλοις εκτός από πιστός Χριστιανός Καθολικός, είχε και προσωπική γνωριμία με τον Πάπα χρόνια πριν, όταν ο τελευταίος ήταν Αρχιεπίσκοπος του Μιλάνου και επισκεπτόταν συχνά το Λύκειο που φοιτούσε ο σκηνοθέτης.

Ο Τζεφιρέλι δεν δέχτηκε αρχικά να σκηνοθετήσει την τηλεταινία, αλλά ο Γκρέιντ επέμεινε και τελικά τον έπεισε τα Χριστούγεννα του 1973. Ο σκηνοθέτης αποφάσισε μια φτιάξει μια ταινία για την ζωή του Ιησού, που θα γινόταν αποδεκτή απ’ όλα τα χριστιανικά δόγματα, ενώ σκοπός του επίσης ήταν να γίνει ανεκτή και απ’ όσους δεν θρησκεύονταν. Για να εξασφαλιστεί η ακρίβεια και η πιστότητα της σειράς, ο Τζεφιρέλι συμβουλεύτηκε ειδικούς στο Βατικανό και το Κολέγιο των Ραβίνων στο Λονδίνο. Το σενάριο και το δέσιμο της πλοκής και των τεσσάρων Ευαγγελίων με χρονολογική σειρά, ανατέθηκε στον Άγγλο σεναριογράφο Άντονυ Μπέρτζες (Antony Burgess), ο οποίος βασίστηκε περισσότερο στα Ευαγγέλια του Λουκά και του Ιωάννη, ενώ οι περισσότεροι διάλογοι και φράσεις είναι παρμένοι αυτούσια από τα Ευαγγέλια. Όλα αυτά μέχρι τα μέσα του 1974, κατόπιν ήρθε η ώρα του κάστινγκ των ηθοποιών που θα έπαιρναν τους ρόλους, μαζί και τον πρωταγωνιστικό ρόλο που προκάλεσε άγχος στην παραγωγή. Η αρχική σκέψη ήταν τον ρόλο του Ιησού να τον πάρει ένας Αμερικανός ηθοποιός και μάλιστα διάσημος όπως ο Ντάστιν Χόφμαν και ο Αλ Πατσίνο για λόγους εμπορικότητας της τηλεταινίας. Όμως κάτι τέτοιο δεν φαίνεται να ικανοποιούσε τον σκηνοθέτη και τον παραγωγό, καθώς η εμφάνιση των εν λόγω ηθοποιών δεν ταίριαζε με την αντίληψη του Αμερικανικού κοινού για την όψη του Ιησού. Ο Ρόμπερτ Πάουελ παράλληλα έκανε δοκιμαστικά για τον ρόλο του Ιούδα του Ισκαριώτη. Στη συνέχεια του προτείνουν να κάνει δοκιμαστικά και για το ρόλο του Ιησού, του φόρεσαν μακριά περούκα και ψεύτικα γένια και εκεί τελείωσαν όλα, ο Ρόμπερτ Πάουελ θα υποδυόταν τον Θεάνθρωπο, αφού η εικόνα που αντίκρισαν οι υπεύθυνοι διανομής ρόλων τους άφησε άναυδους, το βαθύ γαλάζιο χρώμα των ματιών του και η εκφραστικότητα του προσώπου του είχε αυτό που αναζητούσε η παραγωγή.

Το καστ των ηθοποιών ήταν διεθνές και αποτελούνταν από τα μεγαλύτερα ονόματα της 7ης τέχνης εκείνη την εποχή (Ανν Μπάνκροφτ, Ροντ Στάιγκερ, Πίτερ Ουστίνοφ, Κλαούντια Καρντινάλε, Τζέιμς Μέισον, Λόρενς Ολίβιε, Κρίστοφερ Πλάμερ, Άντονυ Κουίν, Ίαν Χολμ κ.ά.), ενώ στην ταινία εκπροσωπήθηκε και η Ελλάδα με τη συμμετοχή του Γιώργου Βογιατζή στο ρόλο του Ιωσήφ.

Πριν ξεκινήσουν τα γυρίσματα ο Τζεφιρέλι περιπλανήθηκε στους τόπους που συνέβησαν τα γεγονότα, τους φωτογράφησε με το συνεργείο του και αποφασίστηκε πως οι καταλληλότερες τοποθεσίες για τα γυρίσματα ήταν το Μαρόκο και η Τυνησία (χώρες στις οποίες έχουν γυριστεί μέχρι σήμερα πάρα πολλές ιστορικές και θρησκευτικές ταινίες), ενώ οι κομπάρσοι που χρησιμοποιήθηκαν στα γυρίσματα ήταν οι ντόπιοι Μαροκινοί και Τυνήσιοι αλλά και Εβραίοι από χώρες της Ευρώπης και την Αμερική. Οι σκηνές των συναγωγών τραβήχτηκαν στο νησί Τζέρμπα (Djerba), ενώ οι σκηνές της Ιερουσαλήμ στις πόλεις της Τυνησίας Μοναστίρ και την Μεδίνα Σους (Sousse – Medina). Λόγω των φτωχών Αγγλικών κάποιων κομπάρσων που επιλέχθηκαν από τον ντόπιο πληθυσμό, όλες οι ομιλίες τους ηχογραφήθηκαν ξανά σε στούντιο.

Τα γυρίσματα ξεκίνησαν στο τέλος του καλοκαιριού του 1975 (Αύγουστο – αρχές Σεπτεμβρίου) και ολοκληρώθηκαν το Μάιο του 1976 και ήταν ιδιαίτερα εξαντλητικά, κυρίως για τον πρωταγωνιστή. Ο ίδιος είχε δηλώσει ότι ταλαιπωρήθηκε αρκετά στα γυρίσματα, ιδιαίτερα στο γύρισμα της Σταύρωσης. Το οριζόντιο ξύλο ήταν ασήκωτο και αν δεν συγκρατιόταν από σχοινιά, θα τον καταπλάκωνε και όχι μόνο αυτό αλλά είχε να αντιμετωπίσει και το τρομερό κρύο της ημέρας του γυρίσματος, ενώ με εντολή του σκηνοθέτη έκανε μια εξαντλητική δίαιτα 12 ημερών. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της ερμηνείας του Ρόμπερτ Πάουελ ήταν ότι δεν ανοιγόκλεισε καθόλου τα μάτια του σε όλα τα γυρίσματα, με εντολή και αυτή τη φορά του Τζεφιρέλι.

Το κόστος της παραγωγής υπήρξε πολύ υψηλό, γύρω στα 12 με 18 εκατομμύρια δολάρια. Η επιτυχία της τηλεταινίας υπήρξε χωρίς προηγούμενο για τα δεδομένα της τηλεόρασης, με τον παραγωγό Λιού Γκρέιντ (Lew Grade) να γράψει στην αυτοβιογραφία του αργότερα, πως η ταινία απέφερε καθαρό κέρδος 30 εκατομμύρια δολάρια. Η πρώτη προβολή της έγινε στις 25 Μαρτίου 1977 στο βρετανικό κανάλι ITV, ενώ δύο μέρες μετά προβλήθηκε από το κρατικό Ιταλικό κανάλι RAI 1 και στις 3 Απριλίου προβλήθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες στο κανάλι NBC. Η πρώτη προβολή της ταινίας έκανε πολύ μεγάλη επιτυχία τόσο στην Ευρώπη, όσο και στην Αμερική με την τηλεθέαση να ξεπεράσει το 50%. Σύμφωνα με έρευνες θεαματικότητας που έγιναν τότε, στις πόλεις με νοικοκυριά που είχαν τηλεόραση στο σπίτι, η τηλεθέαση του Ιησού από τη Ναζαρέτ ξεπέρασε το 84%. Μόνο στην Αμερική υπολογίστηκε ότι την παρακολούθησαν πάνω από 90 εκατομμύρια τηλεθεατές, ενώ στην Αγγλία πάνω από 21 εκατομμύρια.

Τον επόμενο χρόνο η ταινία ήταν υποψήφια σε πέντε κατηγορίες στα βρετανικά βραβεία BAFTA – Award και σε δύο κατηγορίες στα αμερικανικά EMMY, αλλά δεν κατάφερε να κερδίσει κανένα. Βραβεύτηκε από το Εθνικό Ιταλικό Συνδικάτο Κινηματογραφικών Δημοσιογράφων (Sindacato Nazionale Giornalisti Cinematografici Italiani) με το βραβείο Nastro d’ Argento το 1978.