Ο «κατ’ επάγγελμα επαναστάτης» πολιτικός

 Στα πλαίσια της εκδήλωσης, χαιρετισμό απεύθυναν ο θεματικός αντιπεριφερειάρχης Κ. Λαμπρινός, ο δήμαρχος Ρεθύμνου Γ. Μαρινάκης, η πρόεδρος του Ιστορικού και Λαογραφικού Μουσείου Ρεθύμνου Φαλή Βογιατζάκη, ο πρόεδρος Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρείας Ρεθύμνου, Νίκος Παπαδογιαννάκης και ο γενικός διευθυντής του Εθνικού Ιδρύματος «Ελευθέριος Βενιζέλος», Νικόλαος Παπαδάκης.

Έπειτα ξεκίνησε την αφήγησή με ένα διαχωρισμό της πολιτικής ζωής του Ρεθύμνου εκείνης της εποχής ανάμεσα σε «βενιζελικούς» και «αντιβενιζελικούς». Βενιζελικοί ήταν όσοι υποστήριζαν το Βενιζέλο ως πολιτικό πρόσωπο, ενώ οι αντιβενιζελικοί ήταν όσοι υποστήριζαν «το παλάτι», ανεξαρτήτως προσώπων, ως θεσμό. Η πρώτη ανάμνηση του κ. Αγγελιδάκη ήταν όταν «Είχε πεθάνει ένας πολύ γνωστός και φίλος του, που είχε βάλει και υποψηφιότητα και μάθαμε τότε ότι πρόκειται να κατέβει στην κηδεία ο Βενιζέλος. Πως το μάθαμε; Ο τότε δήμαρχος είχε βάλει έναν ντελάλη, που τον έλεγαν «Πενταφούντη».

Ο Πενταφούντης λοιπόν βγήκε στους δρόμους και άρχισε να φωνάζει ότι την επόμενη μέρα στην κηδεία του μεγάλου Ρεθεμνιώτη παράγοντα θα ήταν κι ο Βενιζέλος. Αυτό έδωσε την αφορμή σε πολλά παιδιά του Ρεθύμνου να πάνε και να δουν από κοντά ένα πρόσωπο μυθοποιημένο στο μυαλό των απλών ανθρώπων. «Θυμούμαι ότι ήταν γεμάτη η οδός Αρκαδίου, η μεγάλη αγορά που λέγανε τότε με άνδρες, γυναίκες καμιά. Δεν εννοείτο την εποχή εκείνη γυναίκες να ανακατεύονται με τα πολιτικά. Θυμάμαι το Βενιζέλο που ήταν πίσω από το φέρετρο, φορώντας ένα μαύρο παλτό, ένα σκληρό καπέλο και βάδιζε όρθιος, χωρίς να κοιτάζει δεξιά ή αριστερά», είπε ο κ. Αγγελιδάκης. Κόσμος πολύς, μεγάλοι και παιδιά είχαν στηθεί περιμένοντας να δουν από κοντά τον ηγέτη των φιλελευθέρων. Κανείς δεν μιλούσε. «Ούτε ζήτω ακούστηκε, ούτε τίποτα. Όλοι κοιτάγαμε προς το Βενιζέλο όπως θα κοιτάζανε αν κατέβαινε ένας Χριστός. Έτσι τον βλέπανε τότε», συνέχισε ο ίδιος.

Ο Βενιζέλος ξαναήρθε στο Ρέθυμνο το 1933 λίγο μετά την απόπειρα εναντίον του. «Ήρθε να βγάλει έναν προεκλογικό λόγο στο Ρέθυμνο. Και πάλι με την ίδια λογική παραιτήσαμε τα σχολειά και τρέξαμε στον Άγνωστο που μίλησε από ένα μπαλκόνι, το οποίο υπάρχει ακόμη το ίδιο. Θυμάμαι λοιπόν που βγήκε στο μπαλκόνι ο Βενιζέλος. Φορούσε ένα μαύρο παλτό. Στάθηκε και κοίταξε κάτω του τον κόσμο (τη γεμάτη μόνο από άντρες πλατεία). Κι ύστερα βάνει το χέρι του στην τσέπη του και βγάζει ένα μαύρο σκουφάκι. Το φορά, κοιτάζει πάλι αγέρωχος μπροστά κι αρχίζει να λέει «Ο μοιραίος πρωθυπουργός της Ελλάδος…» κι αναφερόταν στον Τσαλδάρη, ο οποίος ήταν τότε πρωθυπουργός». Η αναφορά αυτή στον Τσαλδάρη ήταν κατά τον κύριο Αγγελιδάκη υπαινιγμός του Βενιζέλου που έγινε για να αναδειχθεί η συμμετοχή του τότε πρωθυπουργού στην απόπειρα εναντίον του.

Αλλά και η τελευταία ανάμνηση που παράθεσε στο κοινό της εκδήλωσης ο κ. Αγγελιδάκης ήταν παραστατική. Ενώ ο Βενιζέλος βρίσκεται εξόριστος στο Παρίσι, μαθαίνουν στο Ρέθυμνο ότι είναι άρρωστος. Κόσμος πολύς συρρέει στην εκκλησία προκειμένου «να γίνει δέηση υπέρ της διασώσεως του Βενιζέλου». Η εκκλησία και πάλι ήταν γεμάτη μόνο από άντρες. «Μια στιγμή από την ανατολική πόρτα της εκκλησίας μπαίνει ένας τριατατικός. Τριατατικούς λέγανε τότε αυτούς που έφερναν το ταχυδρομείο. Μπαίνει με μια τσάντα και δίνει ένα χαρτί στον Τσάκωνα που ήταν δίπλα στο Δεσπότη Τιμόθεο Βενιέρη. Ανοίγει το χαρτί ο Τσάκωνας και φωνάζει μέσα στην εκκλησία «Απέθανε ο Βενιζέλος». Επικράτησε για ένα δύο λεπτά «νεκρική σιγή». Αμέσως μετά οι ιερείς σταματούν τη δέηση και ξεκινούν τη νεκρώσιμη λειτουργία. «Ο δε κόσμος σύσσωμος έκλαιγε. Μεγάλοι άντρες έκλαιγαν με δάκρυ. Το βράδυ στην οδό Αρκαδίου, μεγάλη αγορά αλλά και στη μικρή αγορά, όλα τα μαγαζιά είχανε τη φωτογραφία του Βενιζέλου κι ένα καντήλι από κάτω κι ανάβανε. Επίσης, μαύρα πανιά είχε βάλει ο δήμος από το ένα μπαλκόνι στο απέναντι», ανέφερε για τη μέρα του θανάτου του κρητικού πολιτικού ο κ. Αγγελιδάκης.

Η διευθύντρια του ΚΕΙΝΕ της Ακαδημίας Αθηνών, επιστημονικός σύμβουλος του Εθνικού Ιδρύματος «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος», Ελένη Γαρδίκα-Κατσιανάκη είχε αναλάβει την κεντρική εισήγηση της εκδήλωσης. Η εισήγηση είχε τον τίτλο «Ο Βενιζέλος της Κρήτης». Αφού ευχαρίστησε τους οργανωτές για την τιμητική όπως είπε πρόσκληση να μιλήσει για τη σχέση του Βενιζέλου με το Ρέθυμνο τόνισε ότι οι ιστορικοί χωρίζουν την πολιτική σταδιοδρομία του Βενιζέλου σε τρεις περιόδους. Την πρώτη περίοδο «της Κρήτης», την δεύτερη περίοδο 1910-1920 και την τελευταία, από το 1920 ως το θάνατό του. Η ίδια επικέντρωσε την ομιλία της στην πρώτη περίοδο, διότι καταρχήν όπως είπε ο Βενιζέλος «άσκησε καθοριστική επίδραση στην πολιτική ιστορία της Κρήτης». Ήταν επίσης το διάστημα «κατά το οποίο διαμορφώθηκε η πολιτική του προσωπικότητα». Έπειτα από αυτήν την περίοδο, ο Βενιζέλος είναι πλέον «ένας ώριμος πολιτικός διεθνούς επιπέδου, με πλήρη διαμορφωμένη πολιτική και ιδεολογική ατζέντα. Πως διαμορφώθηκε η πολιτική και ιδεολογική του φυσιογνωμία σε μια άκρη της Ευρώπης όπου κυριαρχούσε τότε το ιδεώδες της ατομικής τιμής και του ηρωισμού κι όπου η συλλογική ταυτότητα προσδιοριζόταν από το θρήσκευμα;», αναρωτήθηκε η κυρία Κατσιανάκη.

Αναφέρθηκε στην υπέρβαση, για τα δεδομένα της εποχής, του έμπορου πατέρα του Βενιζέλου να τον στείλει στη Νομική, αλλά και στη θέληση του ίδιου του Βενιζέλου να μάθει Γαλλικά, Αγγλικά και Γερμανικά. Μετά τη σύμβαση της Χαλέπας (1878), η αστική τάξη των Χανιών αρχίζει να θέτει αιτήματα για ισονομία, ισοπολιτεία και Κράτους Δικαίου. Ο σπουδαστής τότε Ελ. Βενιζέλος επηρεάζεται σαφώς από τα αιτήματα αυτά. Αποφοιτεί από το Πανεπιστήμιο Αθηνών το 1987 έχοντας ήδη αποφασίσει να ασχοληθεί με την πολιτική. Το 1987 επιστρέφει οριστικά στην Κρήτη και ξεκινά γι’ αυτόν «μια γόνιμη αλληλεπίδραση δικηγορίας, δημοσιογραφίας και κοινωνικών συναναστροφών».

Ο Ελ. Βενιζέλος αναδεικνύεται σε ηγετική μορφή κατά την επανάσταση του 1897. Παρόλο που ανήκει στη μειοψηφία ορίζει «σε μεγάλο βαθμό» τις εξελίξεις, ενώ στο σύνταγμα του 1899 αλλά και του 1907 εντοπίζεται η πολιτική σφραγίδα του. Η προστασία της προσωπικής ελευθερίας είναι για τον ίδιο το επίκεντρο του συντάγματος του 1907. «Όλαι αι άλλαι διατάξεις του Συντάγματος σκοπόν έχουσιν να καταστήσουσι ασφαλεστέρα την προστασία της προσωπικής ελευθερίας. Διότι κράτος το οποίον προσπαθεί να διασφαλίσει την προσωπική ελευθερία των πολιτών εκπληρεί τον κυριότατον αν όχι μόνον σκοπόν της αποστολής του», λέει ο ίδιος υπερασπιζόμενος το Σύνταγμα του 1907.

Στο τέλος της εισήγησής της η κ. Γαρδίκα-Κατσιανάκη αναφέρθηκε στον πολιτικό ρεαλισμό του Ελ. Βενιζέλου. «Την αίσθηση του εφικτού με μια δόση λελογισμένου κινδύνου» η οποία πάντα γοήτευε τον αυτοχαρακτηρισμένο ως «κατ’ επάγγελμα επαναστάτη». Η ίδια τον χαρακτήρισε ως «κατ’ επάγγελμα μεταρρυθμιστή». «Έχοντας πάντα την αίσθηση του εφικτού στην πολιτική αναλαμβάνει και το ρίσκο της επαναστατικής πρακτικής, μόνα όταν πιστεύει ότι οι συνθήκες επιτρέπουν να επιτύχει ένα και μόνο αποτέλεσμα: Την ευρωπαϊκή επέμβαση προς όφελος του σκοπού του», τόνισε η κύρια εισηγήτρια της εκδήλωσης. Τέτοια επαναστατικά ρίσκα ανέλαβε επιτυχώς το 1897 και 1905, αλλά και το 1917. Αξιοσημείωτο των στοιχείων της συζήτησης το γεγονός ότι μέχρι το Δεκέμβριο του 1912 και τη Διεθνή Διάσκεψη Ειρήνης του Λονδίνου, όπου ο Βενιζέλος εμφανίζεται στη διεθνή διπλωματική σκηνή, ο κρητικός πολιτικός δεν είχε ξαναβγεί από τα σύνορα της Κρήτης και της Ελλάδας. Παρόλο που ποτέ δε θα μάθουμε πόσο άνετα κινήθηκε μεταξύ των κορυφαίων της διεθνούς διπλωματίας, πόσο άνετα μιλούσε τα Γαλλικά, ή πόσο γνώριζε τη διπλωματική ετικέτα, τα νεανικά του χρόνια και η δράση του στην Κρήτη τον είχαν ήδη προετοιμάσει «για την κορυφή της Ευρωπαϊκής διπλωματίας».