Ο «μαύρος χρυσός» της Κρήτης πρέπει να πάρει την θέση που του αξίζει

Μπορεί στα δύσκολα χρόνια του Β’ παγκοσμίου πολέμου να αποτέλεσε «θείο δώρο» για τον λαό μας, εντούτοις, στο πέρασμα των χρόνων ο ευλογημένος αυτός καρπός υποτιμήθηκε και σταδιακά μπήκε στο περιθώριο… Ο λόγος για το χαρούπι που κάποτε υπήρχε σε αφθονία στην Κρήτη και το οποίο στις μέρες μας είναι επιστημονικά αποδεδειγμένο ότι είναι μια υπερτροφή, αναγκαία για την καλή λειτουργία του ανθρώπινου οργανισμού…

Το χαρούπι λοιπόν, που αποτελεί τον «μαύρο χρυσό» της Κρήτης, επιχειρείται να μπει και πάλι δυναμικά στην ζωή μας, ενισχύοντας με τον τρόπο αυτό και την οικονομία του τόπου μας, αρκεί η νέα γενιά των αγροτών να στρέψει το ενδιαφέρον της σε αυτή την καλλιέργεια. Άλλωστε, η αναγέννηση της καλλιέργειας της χαρουπιάς στην Μεσόγειο, αποτέλεσε το αντικείμενο του πρώτου επιστημονικού συνεδρίου που διεξήχθη το περασμένο Σάββατο στον Χαρουπόμυλο του Πανόρμου, με τους διοργανωτές και τους ειδικούς επιστήμονες που συμμετείχαν από διάφορες χώρες της Μεσογείου, να συζητούν για την διατροφική του αξία και τις φαρμακευτικές του ιδιότητες.

Στόχος του συνεδρίου ήταν η ανάδειξη της πολιτισμικής αξίας της χαρουπιάς, καθώς η καλλιέργειά της αποτελεί μια εναλλακτική επιλογή ενόψει της παγκόσμιας κλιματικής αλλαγής. Μιλώντας στα «Ρ.Ν.» για τις προσπάθειες που έχουν ξεκινήσει ώστε να δημιουργηθεί ένα δίκτυο για την διάδοση του χαρουπιού, η πρόεδρος της πολιτιστικής εταιρίας του Πανόρμου «Επιμενίδης», κα Κορίννα Μηλιαράκη, τόνισε τα παρακάτω: «Η περιοχή ιδιαίτερα του Ρεθύμνου ήταν η πρώτη παραγωγική περιοχή χαρουπιού μέχρι το τέλος της δεκαετίας του ’60. Ο λόγος που ασχολούμαστε σαν «Επιμενίδης» με την αναγέννηση της καλλιέργειας της χαρουπιάς στην Μεσόγειο, είναι ακριβώς επειδή μας έδωσε το ερέθισμα ο παλιός χαρουπόμυλος του Πανόρμου, τον οποίο έχουμε διαμορφώσει σε σύγχρονο χώρο τέχνης και πολιτισμού.

Όμως, ο χώρος αυτός είναι τόσο φορτισμένος με τις μνήμες της παραγωγής του χαρουπιού άλλων εποχών που μας οδήγησε στο να δούμε, τι ήταν το χαρούπι παλιά, τι είναι σήμερα και τι πρέπει να είναι… Νιώσαμε λοιπόν την ανάγκη να αποκαταστήσουμε την τιμή του χαρουπιού γιατί είναι παρεξηγημένο στις μέρες μας, παρά το ότι μας έσωσε από τον λοιμό του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου. Και όχι μόνο εμάς, αλλά και άλλους λαούς της Μεσογείου».

Το χαρούπι λοιπόν -που με βάση τους ειδικούς- είναι μια υπερτροφή και ένα υπερπροϊόν με σημαντικές φαρμακευτικές ιδιότητες, θα πρέπει να πάρει την θέση που του αξίζει στην διατροφή μας. «Επίσης, θα πρέπει να πάρει την θέση που του αξίζει και στις συνειδήσεις μας», πρόσθεσε χαρακτηριστικά η κα Μηλιαράκη, τονίζοντας πως «αν εμείς δεν συνειδητοποιήσουμε την αξία του, τότε δεν θα μπορέσει να σωθεί ούτε η χαρουπιά, αλλά ίσως ούτε και εμείς. Δηλαδή, χάνουμε όταν δεν χρησιμοποιούμαι τα εξαιρετικά προϊόντα που μπορούμε να παράξουμε και ήδη παράγονται εν μέρει».

Το εν λόγω συνέδριο πάντως, αποτέλεσε την επόμενη κίνηση από εκείνες που έγιναν πέρυσι, στην κατεύθυνση της δημιουργίας ενός δικτύου συνεργασίας για το μέλλον του χαρουπιού. «Τα αποτελέσματα θα είναι πολλαπλασιαστικά αύριο, διότι δεν είναι μόνο αυτό το δίκτυο, είναι ότι φέρνουμε σε επαφή τον κόσμο μέσα στην ίδια την Κρήτη, παραγωγούς και μεταποιητές προσπαθώντας να δημιουργήσουμε ένα κίνητρο και σε νέους αγρότες, αλλά και σε παλαιούς να καλλιεργήσουν την χαρουπιά με τον καλύτερο δυνατό τρόπο ώστε να αυξηθεί η παραγωγή, αλλά και για να αυξηθεί και η ποιότητα της παραγωγής», παρατήρησε η Κορίννα Μηλιαράκη.

Και ενώ η Κρήτη φημίζεται για τον ευλογημένο καρπό της, που δεν είναι άλλος πέρα από την ελιά, οι επιστήμονες από έρευνες και μελέτες που έχουν κάνει, υποστηρίζουν πως και το χαρούπι είναι ένας εξίσου ευλογημένος καρπός που συναντάται στην Μεσόγειο. Η αξία του είναι μοναδική, ενώ όπως και το ελαιόλαδο, μπορεί και αυτό να αποτελέσει την βάση για πολλές φαρμακευτικές χρήσεις. Οι ίδιοι μάλιστα προτρέπουν τους παραγωγούς να κάνουν «στροφή στις ρίζες» τους και να αξιοποιήσουν στο έπακρον τις ευκαιρίες που προσφέρονται με την καλλιέργεια της χαρουπιάς.

«Βεβαίως είναι ισάξιο, απλώς πρέπει να κατοχυρώσουμε πρώτα – πρώτα στις συνειδήσεις μας. Κάποτε εκριζώναμε τις χαρουπιές για να καλλιεργήσουμε τα ελαιόδενδρα, τα οποία είναι εξαιρετικά. Υπάρχει ένας κίνδυνος, τον οποίο προσπαθούμε να ανιχνεύσουμε και μέσω του συνεδρίου. Η κλιματική αλλαγή απειλεί τις καλλιέργειές μας και οφείλουμε να βρούμε και νέες καλλιέργειες για να μπορέσουμε να επιβιώσουμε. Η χαρουπιά λοιπόν είναι ένα δένδρο που μπορεί να αναπτυχθεί σε μεγάλη ξηρασία», ανέφερε χαρακτηριστικά η κα Μηλιαράκη.

Από μέρα σε μέρα, σύμφωνα με την πρόεδρο της πολιτιστικής εταιρείας του Πανόρμου «Επιμενίδης», Κορίννα Μηλιαράκη, αναμένεται η απάντηση της αρμόδιας επιτροπής για το εάν θα ενταχθεί ή όχι το χαρούπι στον κατάλογο της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της Unesco. Σε αυτή την περίπτωση βέβαια, το νησί μας θα έχει τεράστιο όφελος από την ένταξη της χαρουπιάς στον κατάλογο της Unesco, καθώς θα ανοιχτούν νέοι δρόμοι για την οικονομία, αλλά και για την τουριστική και πολιτιστική ανάπτυξη της Κρήτης.

«Περιμένουμε από μέρα σε μέρα τα αποτελέσματα της επιτροπής που επεξεργάζεται τον φάκελο που έχουμε ήδη καταθέσει στην Unesco. Είναι δηλαδή, θέμα χρόνου να κριθεί αν θα μπει στην τελική λίστα. Κατά την γνώμη μου έπρεπε ήδη να είναι, αλλά ευτυχώς καταθέσαμε έγκαιρα την πρότασή μας», ανέφερε μεταξύ άλλων η κα Μηλιαράκη.

Και συνεχίζοντας πρόσθεσε πως «την πρόταση την κάναμε σαν πολιτιστική εταιρία Πανόρμου «Επιμενίδης» μαζί με τον πολιτιστικό σύλλογο Πινών της Ελούντας και προσθέσαμε και άλλους πολιτιστικούς φορείς, αλλά ακόμα και τους κρατούμενους από τις φυλακές της Αλικαρνασσού, οι οποίοι κάθε χρόνο καλλιεργούν φυτώρια χαρουπιάς και τα διανέμουν σε σχολεία και δήμους. Επομένως είναι κάτι που αφορά όλο το νησί. Η Κρήτη είναι σταυροδρόμι των πολιτισμών, είναι ανάμεσα σε τρεις ηπείρους και για τον λόγο αυτό είναι κιβωτός της πολιτιστικής κληρονομιάς της Μεσογείου. Αυτό ακριβώς προσπαθούμε να αναδείξουμε, παίρνοντας αυτή την πρωτοβουλία για ένα προϊόν που αφορά όλη την Μεσόγειο. Επίσης, προσπαθούμε να δημιουργήσουμε την συνείδηση και στους άλλους ότι η καλλιέργεια του χαρουπιού, αφορά όλους μας και όχι μόνο έναν λαό».

Καθοριστικό ρόλο στην αναγέννηση της καλλιέργειας της χαρουπιάς στον τόπο μας, αλλά και στην επιστημονική προσέγγιση των προϊόντων της, έπαιξε ο καθηγητής του τμήματος Χημείας του πανεπιστημίου Κρήτης, Χάρης Κατερινόπουλος.

Ο κ. Κατερινόπουλος μίλησε στην εφημερίδα μας για τις ομάδες των παραγωγών που εμφανίστηκαν τα τελευταία χρόνια και οι οποίες ενδιαφέρονται σοβαρά για την καλλιέργεια του χαρουπιού. «Είναι ένα προϊόν, όπως είπε, που είχε σώσει ζωές κατά τη διάρκεια της κατοχής. Μετά βέβαια υποτιμήθηκε και υποβιβάστηκε επειδή ακριβώς χρησιμοποιήθηκε κατά αυτό τον τρόπο. Οπότε είναι σημαντικό να ξαναφέρουμε την πραγματική του αξία και αυτό θα γίνει μόνο μέσω της επιστημονικής έρευνας και της κοινωνικής παρέμβασης, η οποία θα αναδείξει την αξία του χαρουπιού και βιολογικά και θρεπτικά και φαρμακευτικά. Χρησιμοποιώντας αυτά τα επιχειρήματα προσπαθούμε να πείσουμε περισσότερους αγροτικούς πληθυσμούς για να ασχοληθούν με το συγκεκριμένο θέμα».

Στην βιολογική δραστικότητα των προϊόντων του χαρουπιού, αναφέρθηκε εκτενώς ο ερευνητής στο εργαστήριο διάδοσης και γήρανσης των κυττάρων του ινστιτούτου βιοεπιστημών και εφαρμογών, ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος». Δρ. Χάρης Πρατσίνης. Όπως είπε, ένα εντυπωσιακό φάσμα προϊόντων προέρχεται από τα διάφορα μέρη του χαρουπιού, ενώ έκανε και μια ανασκόπηση στη βιολογική δραστικότητά τους, όπως αναφέρεται στην βιβλιογραφία, με επίκεντρο τις πιθανές φαρμακευτικές, τροφικές και κοσμητολογικές εφαρμογές.

Ο κ. Πρατσίνης, μιλώντας χαρακτηριστικά στα «Ρ.Ν.» για το 1^ο μεσογειακό επιστημονικό συνέδριο, είπε τα εξής: «Ήταν ένα πολυσυλλεκτικό συνέδριο, διότι ο καθένας κατέθεσε τις δικές του γνώσεις και εμπειρίες, ώστε να μπορέσουμε να δημιουργήσουμε ένα καλό δίκτυο για να προχωρήσουμε μπροστά. Ελπίζω ότι και το δικό μας εργαστήριο, το «Δημόκριτος», να μπορέσει να βοηθήσει με μεθόδους ανίχνευσης της βιοδραστικότητας. Ακόμα όμως ίσως να καταφέρουμε να βρούμε και καινούργιες δράσεις των προϊόντων από την χαρουπιά ή να εξερευνήσουμε τις ήδη γνωστές και να μάθουμε καλύτερα τους τρόπους με τους οποίους λειτουργούν αυτά τα προϊόντα για τον οργανισμό μας, ως φάρμακα, ως συστατικά της διατροφής ή ακόμη και για καλλυντικά.

Ερωτηθείς μάλιστα εάν κρίνεται επιτακτική η ανάγκη των νέων να κάνουν «στροφή» στην καλλιέργεια της χαρουπιάς, απάντησε: «Πιστεύω ότι έχει πολύ μεγάλες δυνατότητες. Τα προϊόντα της χαρουπιάς είναι πολλά και είναι βρώσιμα. Όμως, παρόλα αυτά πιστεύω ότι μπορούμε να παράγουμε και άλλα πολλά προϊόντα αν λάβουμε υπόψη μας ότι είναι μια σχετικά φθηνή καλλιέργεια και απόλυτα προσαρμοσμένη στις κλιματικές συνθήκες της Κρήτης. Δηλαδή, από το να πάρουμε τις πρώτες ύλες, για παράδειγμα από άλλες πηγές για φαρμακευτικά ή για καλλυντικά προϊόντα, γιατί να μην τα πάρουμε από την χαρουπιά. Ταιριάζει στο κλίμα μας και στο περιβάλλον μας, είναι όμορφο δένδρο, λειτουργεί και καλλωπιστικά, είναι αειθαλές, έχει φύλλωμα όλο τον χρόνο, δηλαδή, έχουμε πολλά πράγματα σε συσκευασία του ενός…».

Το «παρών» στις εργασίες του επιστημονικού συνεδρίου στο Πάνορμο έδωσε και η αντιπεριφερειάρχης Ρεθύμνου, Μαίρη Λιονή, η οποία με δηλώσεις της στην εφημερίδα μας αναφέρθηκε στην διατροφική αξία του χαρουπιού στο πέρασμα των χρόνων, ενώ το χαρακτήρισε και ως μία από τις σημαντικότατες υπερτροφές.

«Το χαρούπι -είπε χαρακτηριστικά- είναι ένα προϊόν της Ελλάδας και ιδιαίτερα της Κρήτης, το οποίο έχει θρέψει πάρα πολλές γενιές και σύμφωνα και με τις επιστημονικές εισηγήσεις πρόκειται για μία υπερτροφή. Στις μέρες μας γίνεται μια σημαντική προσπάθεια από την πολιτιστική εταιρία Πανόρμου «Επιμενίδης», αλλά και από το πανεπιστήμιο Κρήτης, ώστε αυτό το προϊόν να αναγεννηθεί και να γίνει πάλι προϊόν πρώτης γραμμής της Κρήτης, όπως ήταν και παλαιότερα. Η περιφέρεια στηρίζει την όλη προσπάθεια με σκοπό να διαδοθεί σε όλους τους νέους που θέλουν να ασχοληθούν με τον πρωτογενή τομέα. Εμείς πάντως, είμαστε διατεθειμένοι να βοηθήσουμε, να γνωρίσουμε και επιστημονικά, αλλά και πολιτισμικά αυτό το προϊόν, διότι πραγματικά είναι μια υπερτροφή που είναι διαδομένη σε όλο τον κόσμο. Μάλιστα λέγεται ότι από το χαρούπι μπορεί να φτιάξει κανείς πενήντα διαφορετικά προϊόντα, είτε βρώσιμα, είτε φάρμακα. Δηλαδή, πρόκειται για ένα προϊόν που μπορεί να προσθέσει πλούτο και στους ανθρώπους που ασχολούνται με τον πρωτογενή τομέα».

Κατά την διάρκεια της δεύτερης και τελευταίας ημέρας των εργασιών του επιστημονικού συνεδρίου, που έγινε στο Πάνορμο, σημαντικότατες ήταν οι εισηγήσεις που παρουσιάστηκαν τόσο για την βιολογική δραστικότητα της χαρουπιάς και των προϊόντων χαρουπιού, όσο και για τον αντίκτυπο της καλλιέργειας του χαρουπιού στις τοπικές κοινωνίες.

Η Anabela Romano μάλιστα, που είναι καθηγήτρια στο εργαστήριο βιοτεχνολογίας φυτών της σχολής θετικών επιστημών και τεχνολογίας του πανεπιστημίου Algarve της Πορτογαλίας μίλησε για την χαρουπιά ως πηγή δευτερογενών συστατικών με βιοδραστικές ιδιότητες. «Το χημικό περιεχόμενο -όπως είπε- και οι βιολογικές δραστικότητες (αντιοξειδωτικές, αντιδιαβητικές, νευροπροστατευτικές, κ.λπ.) των εκχυλισμάτων από τα χαρούπια επηρεάζονται σημαντικά από το φύλο και την ποικιλία».

Επίσης, εξειδικευμένη αναφορά στη νέα εφαρμογή μεταβολομικής στην ανάλυση των λειτουργικών τροφίμων και στην μελέτη της περίπτωσης των καρπών του χαρουπιού, έκανε ο Mohamed Ali Farag, που είναι καθηγητής στο τμήμα φαρμακευτικής του πανεπιστημίου του Καΐρου και συνεργάτης του Alexander von Humboldt στην Γερμανία. Κατά την εισήγησή του επεξήγησε πως η μεταβολομική, μπορεί να οδηγήσει σε πολύτιμες πληροφορίες σχετικά με την ανάλυση του ποιοτικού ελέγχου των φυτικών φαρμάκων και την ανακάλυψη φαρμάκων, παραθέτοντας ως παράδειγμα μελέτης την περίπτωση των καρπών χαρουπιού.

Εξίσου σημαντική ήταν όμως η αναφορά και του καθηγητή του διεθνούς πανεπιστημίου της La Rioja (UNIR) της Ισπανίας, José Ignacio LópezSánchez, ο οποίος μίλησε για την χημεία, την βιοχημεία και τα οφέλη για την υγεία των κυκλιτολών από τους λοβούς των χαρουπιών. Συζητήθηκε μάλιστα το αυξανόμενο ενδιαφέρον για τις κυκλιτόλες που προέρχονται από τους λοβούς των χαρουπιών, ως αποτέλεσμα των φαρμακολογικών και θρεπτικών τους δυνατοτήτων.

Το επιστημονικό συνέδριο έληξε αργά το απόγευμα του περασμένου Σαββάτου με τις εισηγήσεις των επιστημόνων κ.κ. Henryk Handszuh, (πρώην στέλεχος του παγκόσμιου οργανισμού τουρισμού από την Μαδρίτη), Ανάγιας Σαρπάκη, (αρχαιολόγος και αρχαιοβοτανολόγος), Μαριάνας Καβρουλάκη, (πειραματικός αρχαιολόγος και ιστορικός τροφίμων), Νίκου Μιχαλόπουλου, (διευθυντής του ινστιτούτου περιβαλλοντικής έρευνας και αειφόρου ανάπτυξης του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών και καθηγητής του τμήματος Χημείας του πανεπιστημίου Κρήτης, Αντώνη Κάκα, (καθηγητής του τμήματος επιστήμης υπολογιστών του πανεπιστημίου Κύπρου) και Dr. Joan Tous, (τεχνικός συντονιστής, καινοτόμες επιχειρήσεις Garrofa, EIG της Ισπανίας).

Επίσης, στο στρογγυλό τραπέζι που ακολούθησε συζητήθηκε εκτενώς η προοπτική της περιφερειακής συνεργασίας για την δημιουργία ενός «δικτύου για την αναγέννηση της χαρουπιάς». Στο συνέδριο συμμετείχαν εκπρόσωποι της τοπικής και περιφερειακής αυτοδιοίκησης, εκπρόσωποι της Ε.Ε., εκπρόσωποι του βιομηχανικού τομέα, καθώς και εκπρόσωποι παραγωγών και ερευνητικών ιδρυμάτων.

Το συνέδριο διοργανώθηκε από την πολιτιστική εταιρεία Πανόρμου «Επιμενίδης» και το πανεπιστήμιο Κρήτης (τμήμα Χημείας, Εργαστήριο Απομόνωσης, Ανάλυσης και Σύνθεσης Φυσικών Προϊόντων), ενώ συνδιοργανώθηκε με την Π.Ε.Δ. Κρήτης και στηρίχθηκε από τον δήμο Ηρακλείου. Επίσης, διεξήχθη σε συνεργασία με τον Ελληνικό Γεωργικό Οργανισμό «ΔΗΜΗΤΡΑ», υπό την αιγίδα του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, καθώς και υπό την αιγίδα του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού.