Τα εγκαίνια του Μουσείου της Αρχαίας Ελεύθερνας, ένα έργο που οραματίστηκε πριν πολλά χρόνια ο καθηγητής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης Νίκος Σταμπολίδης, χαρακτηρίζονται από ανθρώπους του πνεύματος και της τέχνης ως το πολιτιστικό γεγονός της χρονιάς για τη χώρα μας.
Τη σημαντικότητα του Μουσείου και γενικότερα του αρχαιολογικού χώρου της Αρχαίας Ελεύθερνας, για το νομό Ρεθύμνου, για την Κρήτη, για την Ελλάδα ολόκληρη, από άποψης ιστορικής, αρχαιολογικής, πολιτιστικής, το ενδιαφέρον τους και τον θαυμασμό τους για τη μοναδικότητα των ευρημάτων που πλέον θα φιλοξενεί, έχουν καταγράψει και εκφράσει εκτός από Έλληνες ειδικούς και επιστήμονες διεθνούς κύρους.
Εξ άλλου ο κ. Σταμπολίδης έχει ταξιδέψει την Αρχαία Ελεύθερνα με τη βιβλιογραφία του, με τις ομιλίες του σε διεθνή συμπόσια και συνέδρια, στα πέρατα του κόσμου. Όπως έχει ταξιδέψει και ένα μόνο μικρό δείγμα των θησαυρών του Μουσείου, σε κάποια από τα σπουδαιότερα Μουσεία της υφηλίου, δίνοντας την ευκαιρία σε ειδικούς να έχουν ήδη, πολύ πριν τα εγκαίνια του Μουσείου, σοβαρή αντίληψη για την ιστορία και τον πολιτισμό που θα φιλοξενούνται στους χώρους του.
Τα εγκαίνια θα πραγματοποιηθούν στις 19 Ιουνίου από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Απομένουν λίγες μέρες ως τότε, διάστημα όμως που φαίνεται τόσο μεγάλο και τόσο δύσκολο για τον κ. Σταμπολίδη. Αφού και η μέρα των εγκαινίων θα είναι για κείνον, αν όχι η πιο δύσκολη όλων των χρόνων που εργάζεται για την υλοποίηση αυτού του έργου, πάντως από τις πολύ δύσκολες. Δεν μπορεί να μην είναι αγχωμένος για τη σημαντική αυτή στιγμή για τον ίδιο. Κι όχι τόσο για την παρουσία των δεκάδων επισήμων που έχουν προσκληθεί, αλλά περισσότερο γιατί ο καθηγητής έχει την τάση να αναζητεί την τελειότητα σε ότι καταπιάνεται. Και η 19η Ιουνίου θέλει να είναι μια μέρα που όλα θα λειτουργούν άψογα κι όλοι θα εξυπηρετηθούν όπως πρέπει.
«Το πιο δύσκολο πράγμα είναι όταν έχεις να κάνεις με ανθρώπους» λέει στα «Ρ.Ν.» ο κ. Σταμπολίδης, χωρίς να παραβλέπει φυσικά την αγωνία και το άγχος που προηγήθηκαν προκειμένου να καλυφθούν τα κόστη ολοκλήρωσης του μεγάλου έργου, να βρεθούν τα χρήματα για την τελετή εγκαινίων, να διεκπεραιωθούν γραφειοκρατικά και άλλα ζητήματα.
Φωτίζεται όμως η ψυχή του όταν λέει πως όλα διευθετήθηκαν διότι όλοι κατανόησαν τη σημαντικότητα του μεγάλου αυτού έργου και με πολύ αγάπη συνέβαλαν στην εξασφάλιση όλων όσων απαιτούνται για να φτάσει η ώρα των εγκαινίων του Μουσείου, η κεντρική πολιτεία, η περιφερειακή και τοπική αυτοδιοίκηση αλλά και ιδιώτες. Όλοι, όπως επισημαίνει, άνοιξαν την αγκαλιά τους προσφέροντας καθένας από την πλευρά του αυτό που είχε τη δυνατότητα: «Μας έχουν αγκαλιάσει οι πάντες. Το Πανεπιστήμιο, η Εφορία Αρχαιοτήτων του υπουργείου Πολιτισμού, ο Δήμος Ρεθύμνου, η Αντιπεριφέρεια και η Περιφέρεια, επιχειρήσεις όπως η Grecotel, με ένα τόσο διακριτικό τρόπο που δεν το πιστεύω, η «Γραφοτεχνική» που τύπωσε τον οδηγό του Μουσείου αναλαμβάνοντας τα έξοδα, οι άνθρωποι των χωριών της περιοχής που μας έχουν αγκαλιάσει με συγκινητικό τρόπο. Οι εφημερίδες, τα «Ρεθεμνιώτικα Νέα» και η «Κρητική Επιθεώρηση». Οι δημόσιες υπηρεσίες, η τράπεζα, η ΔΕΗ, όλοι δείχνουν την αγάπη τους προσφέροντας βοήθεια κι εξυπηρέτηση. Αυτές είναι αλήθειες που πρέπει να λέγονται και οφείλω να το κάνω».
Ο κ. Σταμπολίδης δεν ιδιοποιείται το έργο, αν και όλοι γνωρίζουν πως τόσο το ανασκαφικό πολύχρονο έργο της Αρχαίας Ελεύθερνας, όσο και η δημιουργία του Μουσείου ήταν μια προσωπική του υπόθεση. Θέλει να τους ευχαριστήσει όλους, αγωνιά μην ξεχάσει κάποιον και προσθέτει: «Είμαι ευγνώμων σε όλους τους ανθρώπους από το υπουργείο Πολιτισμού, σε όλες του τις ηγεσίες από το ξεκίνημα μέχρι σήμερα, διότι όλες το στήριξαν το έργο αυτό, καθένας με τον τρόπο του. Άλλος περισσότερο, άλλος λιγότερο αλλά πάντως όλοι. Εγώ δεν θέλω να ξεχνάω. Όποιος ξεχνά, τον ξεχνούν. Η αλήθεια είναι το στερητικό α της λήθης. Να μην ξεχνάμε πράγματα».
Χθες το απόγευμα ο Νίκος Σταμπολίδης άνοιξε για πρώτη φορά τις πόρτες του Μουσείου σε επισκέπτες. Προ ολίγων ημερών, με τη βοήθεια της τεχνολογίας, παρουσίασε στην Αθήνα σε δεκάδες ΜΜΕ το νέο αυτό έργο. Και ήρθε η στιγμή για την πραγματική ξενάγηση των δημοσιογράφων, αθηναϊκών και τοπικών ΜΜΕ, τόσο στον μοναδικό αρχαιολογικό χώρο όσο και στο Μουσείο. Το «χρωστούσε» ο κ. Σταμπολίδης αυτό το δώρο, να είναι οι πρώτοι επισκέπτες του, διότι οι δημοσιογράφοι και τα μέσα ενημέρωσης στήριξαν, διάδωσαν και εξύμνησαν πολλάκις αυτή τη σημαντική δουλειά.
«Οτιδήποτε μπορεί να γίνει κατορθωτό όταν υπάρχει στόχευση»
Ο Νίκος Σταμπολίδης, φορτίζεται συγκινησιακά όταν του ζητείται να κάνει μια αναδρομή από τότε που αφουγκράστηκε πρώτη φορά τα μυστικά που βρισκόταν κρυμμένα σε κείνον τον αρχαίο χώρο, στην καρδιά σχεδόν της Κρήτης, από τότε που έφτασε στ’ αυτιά του σαν ψίθυρος η φωνή του Ομήρου. Πίστεψε βαθιά μέσα του πως δεν ονειρευόταν αλλά πως θεία τύχη τον έστειλε στους πρόποδες του Ψηλορείτη για να ξεθάψει μυστικά αιώνων. Και το κατάφερε δουλεύοντας ατέλειωτες ώρες, μέρες, χρόνια, με τους φοιτητές του, του τμήματος Αρχαιολογίας, με τους συνεργάτες του. Και όταν τα υπόγεια μυστικά έγιναν γήινα, χειροπιαστά αντικείμενα, όταν ξεδιπλώθηκε στα μάτια του όλο εκείνο το αρχαίο μεγαλείο, δεν μπορούσε να μην βάλει σε προτεραιότητα το πλάνο για τη δημιουργία του Μουσείου.
Πέρασαν χρόνια και η διαδρομή μέχρι να γεννηθεί αυτό το πολιτιστικό κόσμημα ήταν και μεγάλη και δύσκολη. Αλλά άξιζε γιατί όπως λέει ο ίδιος ήταν μια όμορφη διαδρομή. Ας αμφισβητήθηκε ο ίδιος. Ας του γύρισαν πολλές φορές την πλάτη. Έφτασε στον στόχο του, έφτασε στη στιγμή που γεννήθηκε το Μουσείο της Αρχαίας Ελεύθερνας, νιώθοντας πως γεννήθηκε το δικό του παιδί που όμως δεν το θεωρεί ιδιοκτησία του. Όπως δεν είναι ιδιοκτησία κανενός τα παιδιά.
«Ξεκίνησα από παιδί, ερχόμενος εδώ, υπηρετώντας αυτό το πνευματικό ίδρυμα, το Πανεπιστήμιο Κρήτης. Και μέσω εμού, το Πανεπιστήμιο αυτή τη στιγμή δωρίζει στον Ρεθεμνιώτικο λαό, στον Κρητικό λαό και στη χώρα, ένα Μουσείο μοναδικό. Σε όλη αυτή την πορεία, μού συμπαραστάθηκαν άνθρωποι αλλά και δεν μου συμπαραστάθηκαν άλλοι. Τώρα που βλέπουν το όραμα πραγματοποιημένο, τους θέλω όλους. Και κείνους που με αμφισβήτησαν και κείνους που γύρισαν την πλάτη. Για να καταλάβουν ότι ένας άνθρωπος επί 31 συναπτά χρόνια, είχε έναν στόχο και δεν κοίταζε δεξιά και αριστερά ή πίσω. Παρά μονάχα μπροστά, στον στόχο. Επειδή στα αρχαία ελληνικά αμαρτία σημαίνει αστοχία, δηλαδή η μη εύρεση του στόχου (πριν η λέξη πάρει τη χριστιανική της έννοια) εγώ δεν θέλω να έχω αμαρτίες. Τον στόχο τον συμπλήρωσα. Όμως θέλω όχι μόνο αυτούς που με βοήθησαν τότε, αλλά και κείνους που δεν βοήθησαν, να το αγκαλιάσουν το Μουσείο. Διότι δεν είναι δικό μου παιδί. Είναι δικό μας παιδί. Όλων μας. Δεν είναι μόνο για μας αυτό το έργο. Είναι για τα παιδιά μας. Εμείς θα δημιουργήσουμε γενιές ανθρώπων, που θα το βλέπουν.
Θέλω λοιπόν όλους τους ανθρώπους, ακόμα και εκείνους που είχαν τις αμφιβολίες τους, να έρθουν να το δουν το Μουσείο για να καταλάβουν περί τίνος πρόκειται και για ποιο λόγο υπήρχε ο ζήλος για το έργο αυτό. Είναι άλλο πράγμα τα λόγια και άλλο πράγμα η πράξη.
Το έργο αυτό αποτελεί ένα παράδειγμα ζωντανό πως μπορεί να γίνει κατορθωτό κάτι όταν υπάρχει στόχευση. Και μπορούν να γίνουν και άλλα σπουδαία πράγματα σε άλλους τομείς. Στην οικονομία, στη φυσική, στην αστροφυσική, στην ιατρική. Ξέρετε το Πανεπιστήμιο Κρήτης δεν είναι τα κτίρια του. Είναι οι άνθρωποι του. Με πολλές γνώσεις και δυνατότητες» λέει ο κ. Σταμπολίδης και ερωτώμενος τι θα κάνει τώρα που ολοκληρώθηκε το Μουσείο απαντά: «Δεν τέλειωσε το Μουσείο, τώρα αρχίζει. Η ανάπτυξη είναι αέναη. Είναι μια διαδικασία που συνεχίζεται. Μου ‘χουν πει κάποιοι αγαπημένοι συνάδελφοι «μην τυχόν και το αφήσεις το μουσείο». Τους έχω απαντήσει το ίδιο που λέω και σε σάς τώρα. Δεν υπάρχει τέτοια περίπτωση. Όταν γεννήσεις ένα παιδί το αφήνεις στην τύχη του; Όχι φυσικά».
Όπως τονίζει ο Νίκος Σταμπολίδης δεν είναι ένα Μουσείο που εντάξει, κτίστηκε, μπήκαν μέσα τα ευρήματα και τέλος: «Είναι ένα Μουσείο συνεχώς ανανεούμενο και παλλόμενο καθώς η πανεπιστημιακή ανασκαφή θα συνεχίζεται και καινούρια ευρήματα θα προστίθενται μέσα στο μουσείο. Ώστε ο κόσμος που είδε την έκθεση το 2016 να μπορεί το 2020 να δει κάτι διαφορετικό. Να την ξαναεπισκεφτεί. Είναι ένα μουσείο αρχαιολογικού χώρου, δεν είναι ένα μουσείο πρωτεύουσας πόλης, που έχει τελείως διαφορετικές προδιαγραφές.
Εδώ αφήνει κάποιος τον μανδύα της καθημερινότητας, το ένδυμα των προβλημάτων κ.τ.λ. και εξοικειώνεται πρώτα με το τοπίο και τη φύση, για να περάσει στις αρχαιότητες και τη διαχρονία του ελληνικού πολιτισμού.
Είναι μια ολιστική προσπάθεια, μια προσπάθεια που πολύ λίγες υπάρχουν τέτοιου είδους στην Ελλάδα. Σας θυμίζω ότι αντίστοιχα μουσεία, μεγάλα βέβαια, αρχαιολογικού χώρου είναι η Ολυμπία, οι Δελφοί και η Βεργίνα.
Το Μουσείο της Αρχαίας Ελεύθερνας βρίσκεται στην καρδιά της Κρήτης, στο Ρέθυμνο, στον Μυλοπόταμο. Όπου, είτε κινούμενος κάποιος από αριστερά προς δεξιά είτε από δεξιά προς αριστερά, από ανατολή προς δύση ή από τη δύση προς την ανατολή, δηλαδή από την Κνωσό προς τα Χανιά ή από την Κυδωνία των Χανίων προς την Κνωσό, δεν γίνεται να μην περάσει από εκεί. Πρόκειται για ένα κομβικό σημείο ανάπτυξης».
Το ελληνικό παρελθόν του πολιτισμού της Κρήτης
Ο πολιτισμός της Κρήτης, με τις ανασκαφές και τα ευρήματα της Αρχαίας Ελεύθερνας, απέκτησε και το δεύτερο «πόδι του». Δεν στηρίζεται πλέον μόνο στο Μινωικό πόδι αλλά και στο Ελληνικό. Η αλήθεια των Ομηρικών επών αποκαλύπτονται περίτρανα από όσα η αρχαιολογική σκαπάνη ανακάλυψε. Και το Μουσείο δέχτηκε στην αγκαλιά του αυτόν τον θησαυρό, τα ευρήματα εκείνα που προκλητικά θα ψιθυρίζουν στους επισκέπτες απ’ όλο τον κόσμο στίχους από την Ιλιάδα και την Οδύσσεια του Ομήρου.
Εξηγεί στα «Ρ.Ν.» ο Νίκος Σταμπολίδης:
«Όπως ξέρετε, σήμερα πια στην κοινωνία μας όλα τα θέματα πρέπει να δημοσιοποιούνται και ιδιαίτερα όταν αυτά είναι ευχάριστα και εποικοδομητικά, τεκμηριωμένα επιστημονικά και ουσιαστικά προωθούν τον πολιτισμό όχι μόνο του νομού και του νησιού, αλλά και ολόκληρης της χώρας, όπως γνωρίζετε τόσα χρόνια και στο εξωτερικό.
Όπως λοιπόν η προβολή της ανασκαφής της Αρχαίας Ελεύθερνας έχει γίνει με επιστημονικά τεκμηριωμένο τρόπο από διεθνή συμπόσια, συνέδρια, βιβλία, μονογραφίες, διατριβές, εργασίες, άρθρα κ.τ.λ., αλλά κυρίως από τον ελληνικό και τον ξένο τύπο, αυτό όλο το πλέγμα είναι πάρα πολύ θετικό διότι ανοίγει τα παραπετάσματα του χρόνου για να δει κανείς τη διαχρονία του πολιτισμού στην Κρήτη και ιδιαίτερα στην Ελεύθερνα. Με πρωταγωνιστές αυτή τη φορά τον Όμηρο και τα Ομηρικά Έπη, την Ιλιάδα και την Οδύσσεια. Και κυρίως το κομμάτι αυτό το αρχαιολογικό, που είναι το ορατό μέρος της ιστορίας -αυτό δηλαδή που μπορεί να το αγγίξει κανείς, μπορεί να το δει, μπορεί να το αισθανθεί, μπορεί να το πιάσει και το οποίο αποτελεί αδιάψευστο μάρτυρα ουσιαστικά του πολιτισμού.
Σε αυτή την ανασκαφή, μολονότι όπως ξέρετε η κατοίκηση στην Ελεύθερνα ξεκινά ήδη από το 3.000 π.Χ. και φτάνει μέχρι τον 14ο αιώνα μ.Χ., το ζητούμενο και από το Πανεπιστήμιο Κρήτης και από εμάς ως επιστήμονες, δεν ήταν ακόμα μια προσθήκη ενός Μινωικού ανακτορικού κέντρου, διότι υπάρχουν πάρα πολλά, υπάρχει η Ζάκρος, υπάρχει η Κνωσός τα Μάλια η Φαιστός, η Κυδωνία κι ο Γαλατάς, αλλά να μη στέκει πια ως πελαργός στο ένα του πόδι ο πολιτισμός της Κρήτης. Να μην στηρίζεται δηλαδή μόνο στο Μινωικό του παρελθόν αλλά και στο Ελληνικό. Και μάλιστα όχι σε αυτό το ελληνικό που μπορεί να το βρει κανείς οπουδήποτε στη χώρα μας, δηλαδή το κλασικό, το ελληνιστικό, το ρωμαϊκό, το βυζαντινό κ.τ.λ., αλλά να ρίξει φως στους σκοτεινούς αιώνες.
Να εξερευνήσει τι συνέβη μετά την πτώση των μινωικών και μυκηναϊκών κέντρων στην Κρήτη, μετά δηλαδή την καταστροφή των παλατιών. Και ιδιαίτερα τι συμβαίνει σε αυτό που ονομάζουμε σήμερα πια, μετά τις ανασκαφές, αυγή του ελληνικού πολιτισμού. Δηλαδή ουσιαστικά τι είναι αυτό που αποτελεί την αλήθεια και τον κορμό των ομηρικών διηγήσεων. Διότι θα πρέπει να ξέρετε ότι ήδη στον 4ο αιώνα π.Χ. ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης μαλώνανε μεταξύ τους καθώς είχαν μια διαμάχη μεταξύ τους αν ο Όμηρος λέει την αλήθεια ή όχι. Κι εμείς με τις ανασκαφές της Ελεύθερνας και τα σπουδαία ευρήματα, εικονογραφούμε την αλήθεια των στίχων του Ομήρου».