Στα τέλη της δεκαετίας του ’60, ο Umberto Eco χρησιμοποίησε τον όρο «Επικοινωνιακός Ανταρτοπόλεμος» για να περιγράψει και να ερμηνεύσει τον καταιγισμό μηνυμάτων από τα, τότε ραγδαία αναπτυσσόμενα, ΜΜΕ. Σήμερα, που η πληροφορία διαχέεται άφθονη και αφιλτράριστη από παντού, ενώ η παράμετρος των fake news, μέσω των social media, έχει εισβάλλει ύπουλα ακόμα και στα κεντρικά δελτία ειδήσεων, η έννοια του επικοινωνιακού ανταρτοπόλεμου είναι περισσότερο επίκαιρη από ποτέ. Ας ξεκινήσουμε από την παραδοχή ότι η εισβολή στην Ουκρανία από το στρατό του Πούτιν, είναι ένας καθαρά προσωποποιημένος πόλεμος. Πηγάζει αποκλειστικά από τις ενέργειες ενός ανθρώπου. Καθώς εξελίσσονται τα δραματικά γεγονότα, παράλληλα με τις αποτρόπαιες στρατιωτικές επιχειρήσεις, διεξάγεται υπογείως και ένας πόλεμος επικοινωνίας και σημειολογίας.
Πόσο δημοκρατία είναι η Ρωσία;
Στο δοκίμιο της Sarah Davies «Ο Στάλιν ως πατρόνας του κινηματογράφου: Δημιουργώντας τη σοβιετική μαζική κουλτούρα, 1932 – 1936» περιγράφεται γλαφυρά η διαδικασία διαμόρφωσης της σοβιετικής μαζικής κουλτούρας προσωπικά από τον Στάλιν, μέσα από την απόλυτη χειραγώγηση της κινηματογραφικής παραγωγής μέσα από ένα πλαίσιο έμμεσης αλλά και άμεσης λογοκρισίας. Το δοκίμιο της Davies είναι σα να περιγράφει τα πρόσφατα προβλήματα και τις διώξεις σύγχρονων Ρώσων σκηνοθετών όπως ο Γιούρι Μπίκοφ, ο Κιρίλ Σερεμπρένικοφ, ο Αντρέι Ζβιάγκιντσεφ, από το Ρωσικό κρατικό και παρακρατικό μηχανισμό.
Παράλληλα, τα ελάχιστα ΜΜΕ που προσπαθούν να παρουσιάσουν την εισβολή στην Ουκρανία σφαιρικά, όπως η εφημερίδα Novaya Gazeta, ή ο τηλεοπτικός σταθμός Dozhd λογοκρίνονται. Ο Πούτιν σβήνει από τον πολιτικό χάρτη τους αντιφρονούντες όπως ο Στάλιν έσβηνε από τις φωτογραφίες τους δολοφονημένους πολιτικούς του αντιπάλους. Φαίνεται να εμπνέεται από το παρελθόν εξαφανίζοντας διακριτικά τις αντίθετες απόψεις, εξανεμίζοντας κάθε αντιπολιτευτική προσπάθεια και προσπαθώντας να διαμορφώσει την άποψη και την αισθητική της κοινής γνώμης. Θα τα καταφέρει; Γίνεται να διαμορφώσει τη σύγχρονη ρώσικη μαζική κουλτούρα; Προφανώς δύσκολο σε ένα κόσμο που οι Ρώσοι teenagers κάνουν skateboard και μεγαλώνουν με σουπερ ήρωες της Marvel.
Πως να διαφημίσεις την εθνική ταυτότητα του αντιπάλου σου
Ο συγγραφέας και ακαδημαϊκός Yuval Noah Harari, στις 28 Φεβρουαρίου δημοσίευσε στον βρετανικό Guardian το άρθρο «Why Vladimir Putin has already lost this war». Στο άρθρο, που πολύ γρήγορα έγινε viral, εξηγεί πολύ εύστοχα, ότι ο Ρώσος πρόεδρος, ξεκίνησε πιστεύοντας ότι η εισβολή στην Ουκρανία είναι μία εύκολη και γρήγορη αποστολή, αφού θεώρησε ότι θα συναντήσει ελάχιστη αντίσταση. Προφανώς φαντάστηκε ότι θα εισέβαλλε ως ελευθερωτής, σε μια περιοχή που ο ίδιος θεωρούσε ότι δεν έχει ξεχωριστή εθνική ταυτότητα και ιστορία, αλλά είναι ένα κομμάτι της Ρωσίας. Στήριξε την αποστολή του σε αντι-Ουκρανική προπαγάνδα που ήταν ρηχή και αβάσιμη. Όμως η αντίσταση των Ουκρανών, η άμεση αντίδραση των κρατών του δυτικού κόσμου και της παγκόσμιας κοινής γνώμης, όχι μόνο ισχυροποίησε την εθνική ταυτότητα και την ενότητα των πολιτών της Ουκρανίας, αλλά μετέτρεψε τον αγώνα τους σε παγκόσμιο σύμβολο ελευθερίας. Η ιστορία των λαών διαμορφώνεται μέσα από κοινούς αγώνες, οι οποίοι δημιουργούν συλλογικές μνήμες και διαμορφώνουν ισχυρά εθνικά αφηγήματα. Τώρα η Ουκρανία αποτελεί ένα διεθνώς αναγνωρίσιμο brand και αυτό είναι ένα καίριο πλήγμα στην στρατηγική και στο αφήγημα του Πούτιν. Τα αποτελέσματα είναι εντελώς αντίθετα από αυτά που περίμενε.
Πως να χάσεις πανηγυρικά το παιχνίδι των εντυπώσεων
Στα δικά μας social media, ο πόλεμος ερμηνεύεται με ποδοσφαιρικούς όρους, και οι αντίπαλοι ξεπουτινιάζονται ασύστολα, ανάλογα με τις πολιτικές τους πεποιθήσεις. Το whataboutism, γίνεται ξανά μόδα, αυτός ο παλιός όρος του «ναι μεν αλλά», κάνει την αδικία ακόμα πιο άδικη. Την ίδια στιγμή, ο Πούτιν πλέον αντιμετωπίζεται διεθνώς ως παρίας. Η ματαιοδοξία ενός απόλυτου μονάρχη δεν θα επέτρεπε ποτέ να παραδεχτεί το λάθος του, οπότε οι συνέπειες θα είναι απρόβλεπτες, και οι πιθανές εξελίξεις θα μας επηρεάσουν όλους. Και επειδή η σύγχρονη παγκόσμια οικονομία δεν μπορεί να χωνέψει κανένα απρόβλεπτο παράγοντα, η οικονομική κρίση που θα ακολουθήσει είναι δεδομένη, και τα σινιάλα δυσοίωνα. Όπως δεδομένος είναι και ο πλουτισμός λίγων εύπορων και διορατικών, που θα επενδύσουν στην παράλληλη οικονομία των blockchain, αναδυόμενων ακόμα και μέσα από τις στάχτες των επίσημων οικονομικών φορέων. Για να μην ξεχνιόμαστε, σε κάθε κρίση αναδύονται νέοι κροίσοι.
Μήπως ο πόλεμος θα κριθεί στα κότερα και στα Mac Donalds;
Ο παντοδύναμος τσάρος, ξεβόλεψε και τους παραδοσιακούς Ρώσους ολιγάρχες, που ζούσαν την δικιά τους δυτική dolce vita. Τώρα βλέπουν το δυτικό τους lifestyle να καταρρέει και σπεύδουν ανατολικά για να παρκάρουν τα κότερά τους σε ουδέτερα χωρικά ύδατα.
Οι νέοι εντός των τειχών της αυτοκρατορίας ζουν το δικό τους καταναλωτικό δράμα. Τη μέρα που έκλεισαν τα Mac Donalds στη Μόσχα, δημιουργήθηκαν τεράστιες ουρές νεαρών Ρώσων που ήθελαν να γευτούν ένα τελευταίο γεύμα. Σε ελάχιστο χρόνο, ιδιώτες πωλούσαν Macγεύματα στη μαύρη αγορά. Οι Ρώσοι millennials έχουν γαλουχηθεί στον δυτικό τρόπο ζωής. Οι πολιτισμικές τους αναφορές είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με τη δύση. Αυτή τη στιγμή διοργανώνουν πορείες διαδικτυακά με κωδικοποιημένα emoji. Είναι αμφίβολο αν θα κουρνιάσουν σιωπηλά σε μια περιχαρακωμένη και αποκομμένη Ρωσία. Οι επαναστάσεις ξεκινούν από τους νέους, και η επόμενη ρωσική επανάσταση μπορεί να ξεκινήσει από το σύνδρομο στέρησης big mac, netflix, iphone και social media. Και, πλέον, η sponsored προπαγάνδα του δυτικού lifestyle είναι πολύ πιο ισχυρή και αποτελεσματική από κάθε πολιτική προπαγάνδα παλαιάς κοπής, που επιβάλλεται μονομερώς από κάθε μεγαλομανή ηγέτη.
Τελικά η Ρωσία πολιορκεί την Ουκρανία και ταυτόχρονα πολιορκείται από το δυτικό κόσμο. Οι επικοινωνιακοί δούρειοι ίπποι της δύσης έχουν παρκάρει στην κόκκινη πλατεία και βρίσκονται σε αναμονή.
Και όπου μπλέκονται δούρειοι ίπποι, το αποτέλεσμα μάλλον έχει ήδη κριθεί.
