Ο σεισμός και το τσουνάμι
Τα ξημερώματα της Δευτέρας 28 Δεκεμβρίου 1908 (15 Δεκεμβρίου σύμφωνα με το Ιουλιανό Ημερολόγιο που ίσχυε τότε στην Ελλάδα), όταν όλοι βρίσκονταν στα κρεβάτια τους, ένας τρομερός σεισμός συγκλόνισε τη Σικελία και τη νότια Ιταλία. Το μέγεθος ήταν 7,1 βαθμοί της κλίμακας Ρίχτερ και το επίκεντρό του ήταν στο στενό της Μεσσήνης, ανάμεσα στην Σικελία και την Καλαβρία. Η Μεσσήνη και το Ρήγιο (Ρέτζιο) ισοπεδώθηκαν. Και δεν έφτανε αυτό. Δέκα λεπτά μετά τον σεισμό, η θάλασσα αποτραβήχτηκε ξαφνικά και στις δυο πλευρές του στενού της Μεσσήνης και επανήλθε με κύματα ύψους 12 μέτρων και χτύπησε με σφοδρότητα τις γειτονικές ακτές. Ενώ τα αποτελέσματα του σεισμού ήταν περισσότερο καταστρεπτικά στην Μεσσήνη, οι συνέπειες από το τσουνάμι ήταν πιο βαριές στο Ρέτζιο και γενικότερα στην ακτή της Καλαβρίας. Ολόκληρη η προκυμαία του Ρέτζιο καταστράφηκε και πολλοί άνθρωποι που είχαν συγκεντρωθεί εκεί χάθηκαν. Το κόστος σε ανθρώπινες ζωές ήταν τεράστιο. Υπολογίζεται ότι στη Μεσσήνη χάθηκαν περίπου 75.000 άνθρωποι και στο Ρέτζιο περί τους 25.000. Πολλές εκτιμήσεις υπολογίζουν το ύψος των απωλειών σε ανθρώπινες ζωές από εκατό έως διακόσιες χιλιάδες. Όλες οι υποδομές και όλα τα μνημεία καταστράφηκαν. Από την άποψη των ανθρώπινων απωλειών είναι ο πιο πολύνεκρος σεισμός στην ευρωπαϊκή ιστορία.
Ο αντίκτυπος
Όπως ήταν φυσικό το γεγονός συντάραξε όλο τον κόσμο και αποτέλεσε για μέρες το κύριο θέμα των εφημερίδων. Κύμα αλληλεγγύης ξεσηκώθηκε σχεδόν από παντού. Αποστολές βοήθειας σε μέσα και ανθρώπινο δυναμικό άρχισαν να φτάνουν κυρίως από τις χώρες της Ευρώπης.
Στην Ελλάδα
Στην Ελλάδα δημιουργήθηκε μια πρωτοφανής κινητοποίηση τόσο σε επίπεδο κράτους και τοπικής αυτοδιοίκησης όσο και όσο και στο επίπεδο του απλού λαού. Παντού δημιουργήθηκαν ερανικές επιτροπές και διενεργήθηκαν έρανοι, το προϊόν των οποίων στάλθηκε στην Ιταλία. Το Ελληνικό Κράτος έστειλε αμέσως δυο πολεμικά πλοία, το «Κρήτη» και το «Σφακτηρία» με υγειονομικό και άλλο υλικό πρώτης ανάγκης. Με το πλοίο «Κρήτη» έφτασε αμέσως στον τόπο του σεισμού το Ελληνικό Τμήμα του Ερυθρού Σταυρού με γιατρούς και νοσηλευτές και συμμετείχε αμέσως το έργο της περίθαλψης των τραυματιών και της φροντίδας των αστέγων.
Στην Κρήτη
Η Κρήτη ως αυτόνομο κράτος λειτουργούσε ακόμη ανεξάρτητα από την Ελλάδα. Λίγο πριν τον σεισμό, τον Οκτώβριο του 1908, είχε καταργηθεί ο θεσμός του Ύπατου Αρμοστή, ο Α. Ζαΐμης είχε απομακρυνθεί και τη διακυβέρνηση του νησιού ασκούσε Εκτελεστική Επιτροπή με επικεφαλής τον Αντώνιο Μιχελιδάκη, ο οποίος απέστειλε στον Υπουργό Εσωτερικών της Ιταλίας το ακόλουθο τηλεγράφημα:
Ἐπί τῇ ἀνηκέστῳ καταστροφῇ τῇ ἐπελθούσῃ εἰς τήν μεγίστην Νῆσον τῆς Μεσογείου ἡ Ἐκτελεστική Ἐπιτροπή τῆς Κρήτης διερμηνεύουσα τά εἰλικρινῆ αἰσθήματα τοῦ Κρητικοῦ λαοῦ ἐκφράζει τό ἄλγος της τό ὁποῖον διέσεισε καί πᾶσαν Κρητικήν καρδίαν καί τήν συμμετοχήν της εἰς τό βαθύ πένθος τό πλῆξαν τόν ἀδελφόν Ἰταλικόν λαόν. Ὁ Πρόεδρος Μιχελιδάκις.
Ταυτόχρονα με το τηλεγράφημα επιδόθηκε στον Πρόξενο της Ιταλίας στα Χανιά ποσό 20.000 δραχμών για τους σεισμοπαθείς.
Σε απάντηση ο Ιταλός Πρωθυπουργός Τζοβάννι Τζολίττι (Giovanni Giolitti) απέστειλε το ακόλουθο τηλεγράφημα:
Αὐτοῦ Ἐξοχότητα Μιχελιδάκιν Χανία.
Εὐχάριστοι εἰς τόν Ἰταλικόν λαόν ἀφικνούνται, σχετικῶς πρός τήν μεγάλην συμφοράν, αἱ συλλυπητήριοι ἐκφράσεις τοῦ Κρητικοῦ λαοῦ καί τῆς Ἐκτελεστικῆς Ἐπιτροπῆς διερμηνευούσης τά αἰσθήματα αὐτοῦ ἐφ’ ᾧ καί διαβιβάζω ὑμῖν θερμοτάτας εὐχαριστίας.
Πρόεδρος Ὑπουργικοῦ Συμβουλίου Ἰωάννης Τζιολίτης.
Στο Ρέθυμνο
Το Ρέθυμνο δεν υστέρησε σε αισθήματα αλληλεγγύης προς τον Ιταλικό λαό. Το Δημοτικό Συμβούλιο του Δήμου Ρεθύμνης παρά τα γλίσχρα οικονομικά του Δήμου ψήφισε 600 δραχμές υπέρ των σεισμοπαθών και απέστειλε συλλυπητήριο τηλεγράφημα προς την Ιταλική Κυβέρνηση. Επίσης η Μοναστηριακή Επιτροπεία Ρεθύμνης προσέφερε για τον ίδιο σκοπό το ποσό των 500 δραχμών.
Ακόμη συστάθηκε Ερανική Επιτροπή με πρόεδρο τον Επίσκοπο Ρεθύμνης Διονύσιο Καστρινογιαννάκη και μέλη τους: Ιωάννη Γρηγοριάδη, Γεώργιο Δρακάκη, Ιωάννη Ζαχαρίου, Νικόλαο Κορωνάκη, Ευστάθιο Κουμεντά, Αριστείδη Λειαναντωνάκη, Θεμιστοκλή Μοάτσο και Ευάγγελο Ψύρη. Η Επιτροπή περιήλθε τις οδούς της πόλης και οι πολίτες πρόσφεραν με προθυμία ότι ποσό είχε τη δυνατότητα ο καθένας. Έτσι από τον έρανο συγκεντρώθηκε το ποσόν των 1000 δραχμών.
Δύο και πλέον χρόνια μετά, όταν οι πληγές του σεισμού είχαν αρχίσει να επουλώνονται, απονεμήθηκε στον Δήμο Ρεθύμνης από τον υπουργό Εσωτερικών της Ιταλίας Δίπλωμα που συνοδευόταν από χάλκινο μετάλλιο για τις υπηρεσίες που προσέφερε το Ρέθυμνο στην αντιμετώπιση των συνεπειών του σεισμού της 28ης Δεκεμβρίου 1908. Το δίπλωμα σε μετάφραση από τα Ιταλικά αναφέρει:
Ο Υπουργός Εσωτερικών Υποθέσεων
Πρόεδρος του Συμβουλίου των Υπουργών.
Έχοντας υπ’ όψιν το Βασιλικό Διάταγμα της 5ης Ιουνίου 1910
με το οποίο απονεμήθηκε το χάλκινο μετάλλιο στο Δήμο Ρεθύμνης
για το έργο που προσέφερε κατά τον σεισμό της
28ης Δεκεμβρίου 1908 στην Καλαβρία και Σικελία,
πιστοποιεί την απονομή με το παρόν δίπλωμα.
Ρώμη 24 Φεβρουαρίου 1911
Ο Υπουργός
Το δίπλωμα σώζεται και φυλάσσεται στο Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Ρεθύμνης, το οποίο ευχαριστώ που μου παραχώρησε άδεια να το δημοσιεύσω. Επίσης ευχαριστώ την ιστορικό κ. Ασπασία Παπαδάκη για τη μετάφρασή του από τα Ιταλικά.
