Ο στρατηγός παπά-Γιάννης Σκορδίλης, μια ηρωική μορφή της Επανάστασης του 1821

Της ΕΥΑΣ ΠΕΡΠΥΡΑΚΗ*

Ο παπά – Γιάννης Σκορδίλης από το Μουρί Σφακίων υπήρξε στρατηγός στην Επανάσταση του 1821, επικεφαλής των πολεμιστών του χωριού του. Ήταν ο μόνος κληρικός της εποχής του, που έφερε τον βαθμό του Στρατηγού.

Την 29^ηΜαΐου 1821 βρέθηκε με το λάβαρό του στην Θυμιανή Παναγία των Κομητάδων Σφακίων μαζί με την Καγκελαρία Σφακίων και άλλους Προκρίτους απ’ όλη την Κρήτη και κήρυξαν την επανάσταση κατά των Τούρκων κατακτητών. Μαζί του ήταν και οι συγγενείς του, Παπά – Ανδρέας Σκορδίλης, που υπήρξε Φροντιστής (Υπουργός) του Δικαίου κατά την Επανάσταση του 1821 και ο Παπά-Σήφης Σκορδίλης ή Σηφοδασκαλάκης, πρόκριτος Ασφένδου.

Χάρις στο ευφυές πολεμικό του σχέδιο έδωσε την νίκη στους Έλληνες στη μάχη που δόθηκε την 21^η Ιουνίου του 1821 στην περιοχή μεταξύ των χωριών Καλύβες και Τσιβαρά Αποκορώνου. Ο παπά – Γιάννης επιτέθηκε με τους άνδρες του από τα νώτα των Τούρκων, που αιφνιδιάστηκαν και τράπηκαν σε φυγή αφήνοντας 350 νεκρούς και πολλά λάφυρα.

Την 28^η Ιουλίου 1821 ο Οσμάν Πασάς ανέλαβε εκστρατεία κατά των Σφακίων. Με 15.000 καλά οπλισμένους άνδρες του είχε στρατοπεδεύσει στην Επισκοπή και περίμενε βοήθεια από τους Τούρκους των Χανίων, που όμως ήταν πολιορκημένοι στο κάστρο τους από τον Στρατηγό Τσελεπή. Λόγω της βραδυπορίας των Χανιωτών, ο Οσμάν Πασάς εγκατέλειψε το αρχικό του σχέδιο να κινηθεί κατά των Σφακίων και στράφηκε προς τα Χανιά για να διασπάσει την πολιορκία, να παραλάβει τους εγκλωβισμένους Τούρκους και όλοι μαζί να κινηθούν προς τα Σφακιά.

Πριν προλάβει να ξεκινήσει ο Πασάς για τα Χανιά, ο γενναίος Στρατηγός Παπά – Γιάννης Σκορδίλης με τους Μουριώτες πολεμιστές του, αποφάσισε να δράσει και πάλι. Επιχείρησε να περικυκλώσει τους πολυάριθμους Τούρκους και δυστυχώς έπεσε ηρωικά μαχόμενος στον ποταμό Μουσέλα, την 1 Αυγούστου 1821 μαζί με τριάντα από τα παλληκάρια του. Η μάχη στην περιοχή της Επισκοπής κράτησε 6 ημέρες (1- 6 Αυγούστου) και μετά οι Τούρκοι ξεχύθηκαν και ερήμωσαν τον Αποκόρωνα, που θρήνησε 3.000 θύματα της Τουρκικής θηριωδίας. Τελικά ο Οσμάν Πασάς έφτασε στα Χανιά απ’ όπου παρέλαβε 10.000 Τούρκους πολεμιστές και έτσι με ασκέρι 25.000 πολεμιστών εξέδραμε κατά των Σφακίων. Οι 1.000 γενναίοι Σφακιανοί τους αντιμετώπισαν με επιτυχία στην Κυδωνία και τους έτρεψαν σε φυγή, κυριεύοντας αναρίθμητα όπλα και μεταγωγικά μουλάρια.

Την 20^ηΜαρτίου 1824 ο Αλβανός Χουσεϊν με 12.000 Οθωμανούς εξεστράτευσε κατά των Σφακίων. Έσφαξε, γκρέμισε και κατέστρεψε ό,τι βρήκε μπροστά του. Αφού διέλυσε και εξαφάνισε τα πάντα, στρατοπέδευσε στην Ανώπολη. Όταν έφυγε από τα Σφακιά άφησε την επαρχία παντελώς κατεστραμμένη. Μετά την καταστροφή, ο Παπά – Αντρουλής Σκορδίλης με άλλους 73 Σφακιανούς επιβιβάσθηκαν σε πλοίο και αναχώρησαν «προς την σωτηρίαν» στην Ελλάδα. Στον κάβο Σφηνάρι της Κισάμου συνάντησαν Τουρκικά πλοία και ο πλοίαρχος τούς αποβίβασε στην στεριά. Προχώρησαν προς το χωριό Σφηνάρι για να βρουν τρόπο να επιστρέψουν στα Σφακιά, δυστυχώς όμως προδόθηκαν και τους κατέσφαξαν οι Τούρκοι. Σώθηκε μόνο η πρεσβυτέρα του Παπά – Αντρουλιού, που έπεσε στην θάλασσα και την διέσωσε ένα διερχόμενο ελληνικό πλοίο.

Η δράση του Οπλαρχηγού Ιωάννη Σκορδίλη

Το 1821 και σε χρόνο που δεν έχει επαληθευθεί, ο εξάδελφος του Παπά – Γιάννη Σκορδίλη, οπλαρχηγός Ιωάννης Σκορδίλης, με το λάβαρο και τον αδελφό του Εμμανουήλ εγκατέλειψαν τα Σφακιά και εγκαταστάθηκαν στο Ατσιπόπουλο Ρεθύμνου. Ο Ιωάννης Σκορδίλης με έδρα πλέον το Ατσιπόπουλο έλαβε μέρος σε πολλές επιχειρήσεις κατά των Τούρκων με άλλους Ατσιπουλιανούς αλλά και Σφακιανούς. Απόκτησε τρία παιδιά τον Νικόλαο Σκορδίλη, πατέρα του Παπά – Μιχάλη Σκορδίλη (1857 – 1937) εφημέριο του Ατσιποπούλου (1891 – 1920), τον Μιχαήλ και την Άννα, που παντρεύθηκε τον Αλέξανδρο Αγγελάκη.

Με την άφιξη του Ιωάννη Σκορδίλη στο Ατσιπόπουλο συγκροτήθηκε μια «Επαναστατική Ομάδα Κρούσεως» στην οποία συμμετείχαν οι καπεταναίοι: Γεώργιος Κουτσούρης, Ιωάννης Σκορδίλης, Εμμανουήλ Σκορδίλης, Γεώργιος Σκορδίλης, Πέτρος Μαρκουλάκης, Ιωάννης Κατζούρης (από τον Πρινέ), Μιχαήλ Φουντούλης (από τα Ρούστικα), Ιωάννης Δρουλίσκος, Μιχαήλ Μανουσάκης, Κωστής Ροδινός και άλλοι.

Η ομάδα αυτή ολόκληρη ή μέρος της, ανάλογα με την περίσταση, αναλάμβανε καταδρομικές επιθέσεις κατά των Τούρκων στην περιοχή του Ατσιποπούλου, που δεινοπαθούσε σε κάθε έξοδο του Τουρκικού στρατού από το Ρέθυμνο, αλλά και σε άλλες περιοχές. Στις επιχειρήσεις αυτές σε ορισμένες περιπτώσεις συμμετείχαν και Σφακιανοί. Οι επαναστάτες έστηναν ενέδρες στους Τούρκους, τους κτυπούσαν προσπαθώντας να τους προκαλέσουν τις μεγαλύτερες δυνατές απώλειες και ακολούθως διέφευγαν. Σε ορισμένες περιπτώσεις αναγκάζονταν να εμπλακούν σε μάχη στήθος με στήθος και τότε το λόγο είχαν τα μαχαίρια και οι χατζάρες και νικούσε η εξυπνάδα και η παλληκαριά.

Χαρακτηριστικές επιχειρήσεις στις οποίες έλαβε μέρος ο Ιωάννης Σκορδίλης είναι οι παρακάτω:

Στις αρχές του 1821 ο Ιωάννης Σκορδίλης με τους Γεώργιο Κουτσούρη, Γεώργιο Σκανδάλη, Πέτρο Μαρκουλάκη και Μιχ. Φουντούλη επιτέθηκαν κατά των Τούρκων στο Ατσιπόπουλο και τους ανάγκασαν να κλειστούν μέσα στο Ρέθυμνο. Άδειασαν τα όπλα τους πάνω στην Μεγάλη Πόρτα του Ρεθύμνου και κατά την αποχώρησή τους έκαψαν την σκηνή του Οσμάν Πασά στον Εβληγιά.

Ο Αλβανός Μπελιβάνης, που γυρνούσε με την Ζουρίδα του στην περιοχή του Ατσιποπούλου, κατέσφαξε 60 γυναικόπαιδα στην θέση Άγιο Πνεύμα (εκεί που βρίσκεται σήμερα η ομώνυμη εκκλησία). Οι Ατσιπουλιανοί, που είχαν πληροφορηθεί το γεγονός, του είχαν στήσει ενέδρα έξω από το Ρέθυμνο και τον σκότωσαν παίρνοντας εκδίκηση για τον άδικο θάνατο των αθώων γυναικοπαίδων.

Σε άλλη επιχείρηση επίσης το 1821 είχαν μαζευτεί στο Ατσιπόπουλο 100 επαναστάτες (Γ. Κουτσούρης, Ι. Σκορδίλης, Ι. Κατζούρης, Μιχ. Μανουσάκης, Μιχ. Φουντούλης, Ι. Δρουλίσκος) και πολλοί Σφακιανοί με τον Μανούσακα. Αντιμετώπισαν και νίκησαν 400 Τούρκους, που αναγκάσθηκαν να κλειστούν στο Ρέθυμνο αφήνοντας 10 νεκρούς. Από την πλευρά των επαναστατών σκοτώθηκε ένας Σφακιανός.

Σε καλά οργανωμένη επιχείρηση στην περιοχή του Ατσιποπούλου, 36 επαναστάτες με αρχηγούς τους Γ. Κουτσούρη, Ι. Σκορδίλη, Ι, Κατζούρη, Μ. Φουντούλη, ξεκίνησαν για να εμποδίσουν τους Τούρκους, που έβγαιναν από το Ρέθυμνο με σκοπό να λεηλατήσουν το Ατσιπόπουλο. Είχαν χωριστεί σε τρεις ομάδες και κατέλαβαν επίκαιρες θέσεις στη Ριγολέ, στο Βιολί Χαράκι και την Ατσιπουλιανή Καμάρα. Επέτρεψαν στους Τούρκους να εισχωρήσουν μέχρι την είσοδο του χωριού, όπου τους απόκρουσαν και τους ανάγκασαν σε οπισθοχώρηση. Τότε ανέλαβαν δράση τα Τμήματα στη Θέση Βιολί Χαράκι και στην Ατσιπουλιανή Καμάρα με αποτέλεσμα οι Τούρκοι να τραπούν σε άτακτη φυγή ζητώντας καταφύγιο μέσα στο Ρέθυμνο. Είχαν πολλές απώλειες και στην Ατσιπουλιανή Καμάρα σκοτώθηκε ο αρχηγός τους.

Στις αρχές του 1822 δόθηκε μάχη μεταξύ Κρητών επαναστατών και Τούρκων στην περιοχή του Πλατανέ έξω από το Ρέθυμνο. Η μάχη ήταν σκληρή και οι αντίπαλοι ήλθαν στα χέρια. Τα τουφέκια αντικαταστάθηκαν από τα μαχαίρια και τα γιαταγάνια. Οι Τούρκοι αποχώρησαν διότι κινδύνευσαν να ριχτούν στη θάλασσα από τους Κρητικούς. Στη μάχη αυτή πήρε μέρος και ο Ιωάννης Σκορδίλης, ο οποίος μάλιστα τραυματίσθηκε.

Το 1823 τρεις Γενίτσαροι από το Ρέθυμνο διασκέδαζαν σε κάποιο σπίτι στο χωριό Γουργούθοι εξευτελίζοντας τις γυναίκες του χωριού και χρησιμοποιώντας τους άνδρες σαν υπηρέτες τους. Ο Γ. Κουτσούρης, Ι. Σκορδίλης, Ι. Κατζούρης, Π. Μαρκουλάκης, Γ. Σκανδάλης, Ι. Δρουλίσκος, Μιχ. Μανουσάκης και Μιχ.Φουντούλης, έφτασαν στο χωριό και όρμησαν μέσα στον χώρο διασκέδασης αιφνιδιάζοντας τους Γενίτσαρους. Σκότωσαν επί τόπου τους δυο και πήραν αιχμάλωτο τον τρίτο. Και αυτόν τον σκότωσαν αργότερα γιατί δεν δέχθηκαν τα λύτρα, που πρόσφεραν οι Τούρκοι για να τον απελευθερώσουν.

Το έτος 1827 οι Τούρκοι κατόπιν προδοσίας συνέλαβαν μέσα στο Ατσιπόπουλο τον Εμμανουήλ, αδελφό του Ι. Σκορδίλη. Ο Νουμίν Πασάς του Ρεθύμνου του ζήτησε να αλλαξοπιστήσει και εκείνος αρνήθηκε. Τον κρέμασαν στον πλάτανο, που ήταν κοντά στο τζαμί και τον κατακρεούργησαν. Εκδίκηση για τον θάνατό του πήρε ο αδελφός του Ιωάννης με τους Μ. Φουντούλη, Γ. Κουτσούρη, Κωστή Ροδινό, και τον Γ. Σκορδίλη. Σε διάφορες ενέδρες σκότωσαν και τρομοκράτησαν τους Τούρκους. Τέλος στην Γαλλιανή Καμάρα τελείωσαν την επιχείρηση αυτή την ημέρα σκοτώνοντας δυο Τούρκους.

Η δράση του Νίκου Σκορδίλη

Ο γενναίος Νίκος Σκορδίλης ήταν γιός του Οπλαρχηγού Ιωάννη Σκορδίλη από τον οποίο παρέλαβε το Ιερό Λάβαρο της επανάστασης. Έλαβε μέρος σε πολλές μάχες κατά των Τούρκων και γι’ αυτό δίκαια τον είχαν ονομάσει τουρκοφάγο. Ήταν αδελφοκτός με τον Γέρο – Μανουσέλη από τον Καλλικράτη.

Μαζί με τον Μανουσέλη και άλλους Ατσιπουλιανούς έδωσε μάχη στο Ατσιπόπουλο με τους Τούρκους, που αναγκάσθηκαν να κλειστούν μέσα στο Ρέθυμνο. Τότε ύψωσε το λάβαρό του στο ύψωμα Μεγάλη Σπηλιάρα και έριξε σφαίρες με το καριοφύλι του πάνω στην Μεγάλη Πόρτα του κάστρου του Ρεθύμνου. Τα σημάδια από τις σφαίρες σωζόταν μέχρι τότε, που ήλθαν οι Ρώσοι στο Ρέθυμνο και αφαίρεσαν την πόρτα. Οι ίδιοι οι Τούρκοι έλεγαν ότι δεν υπήρχε άλλο μπαϊράκι σαν του Σκορδίλη.

Κάποτε πήγαινε με τον γάιδαρό του το άλεσμα για τον μύλο στον Άγιο Ανδρέα και συνάντησε έφιππο τον Γενίτσαρο Χαλήλ-Αγά, που έμενε στο χωριό Σωματά και εξουσίαζε τα χωριά Γωνιά, Μετόχια και Κάστελο. Ο Γενίτσαρος θέλησε να τον προκαλέσει, να τον ταπεινώσει για να αντιδράσει και να βρει αφορμή να τον σκοτώσει. Τον διέταξε να ξεφορτώσει το άλεσμα, να αφήσει τον γάιδαρο ελεύθερο και να τον ακολουθήσει. Κάποια στιγμή πάνω στην συζήτηση τον ρώτησε αν θέλει να γίνει Τούρκος. Τότε ο Σκορδίλης έγινε θηρίο, όρμησε κατά του Γενίτσαρου, που είχε τραβήξει το χατζάρι του και τον έριξε κάτω από το άλογο. Κρατώντας γερά το χέρι του Τούρκου με το χατζάρι, άρπαξε μια πέτρα και τον σκότωσε κτυπώντας τον στο κεφάλι. Στη συνέχεια τον έριξε σε ένα πηγάδι στον Άγιο Ανδρέα, αφού τον έζωσε με πέτρες για να βυθιστεί το σώμα του. Οι Τούρκοι τον ανακάλυψαν μετά από 20 ημέρες και υπέθεσαν ότι τον σκότωσε κάποιος άλλος Γενίτσαρος από την περιοχή αυτή και έτσι δεν έκαναν αντίποινα κατά των Κρητικών. Ο Σκορδίλης έκρυψε τα άρματα του Γενίτσαρου και περίμενε την κατάλληλη ευκαιρία για να εκδικηθεί τους Τούρκους.

Σε μια άλλη περίπτωση o N. Σκορδίλης έκανε ασβεστοκάμινο κοντά στην Ατσιπουλιανή Καμάρα και δέχθηκε την επίσκεψη άλλου Γενίτσαρου, που ήταν καβάλα στο άλογό του. Αυτός σύμφωνα με την πάγια τακτική των Γενιτσάρων άρχισε να τον προσβάλει και να τον κατηγορεί γιατί έψηνε τις πέτρες! Ο Σκορδίλης του είπε ότι οι πέτρες γίνονται ασβέστης και χρησιμοποιείται στα σεράγια των Τούρκων. Κάποια στιγμή ο Γενίτσαρος έσκυψε να δει την φωτιά και τότε ο Σκορδίλης με την διχάλα του τον έσπρωξε μέσα στο καμίνι και κάηκε. Μετά απ’ αυτό πήρε το άλογό του και το πήγε στον ποταμό Μουσέλα κοντά στο χωριό Κουρνά. Οι Τούρκοι βρήκαν το άλογο και για εκδίκηση πήραν όλους τους νέους του χωριού και τους κρέμασαν στους κερκέλους των τειχών της Φορτέτζας στο Ρέθυμνο.

Το 1823 τον συνέλαβαν οι Τούρκοι γιατί είχε καταδικασθεί σε θάνατο. Τότε άφησε την ακόλουθη παρακαταθήκη στην γυναίκα του: «Γυναίκα! Σου αφήνω την σημαία μου, που την έχω κρύψει εις την κουφάλα της ελές του Σταματηνού. Να την πάρεις και να την φυλάξεις καλά». Οι τελευταίες παραγγελίες του πριν απαγχονισθεί στον νότιο κλάδο του πλατάνου στην Νερατζέ Ρεθύμνου ήταν: «Την κατάρα του Χριστού να έχει όποιος ακούσει πως η Κρήτη έχει Επανάσταση και δεν σηκώνονται τα μαλλιά της κεφαλής του μία – μία τρίχα όρθια και δεν πάει στον πόλεμο. Την κατάρα του Χριστού να έχει όποιος ξεδιπλώσει την σημαία μου και δεν την καρφώσει μέσα στην Σωχώρα του Ρεθύμνου ως νικητής».

Πράγματι η σημαία αυτή στήθηκε το 1889 στη Φορτέτζα από τον απόγονό του Νίκο Αγγελάκη.

Κατά την Επανάσταση του 1866 οι Τούρκοι σκότωσαν τον σύζυγο της αδελφής του Άννας, Αλέξανδρο Αγγελάκη στη θέση Σιδερίτη του Ατσιποπούλου και έμειναν ορφανά τα δυο παιδιά τους Νικόλαος και Παρασκευή.

Βιβλιογραφία

Ραδάμανθυς Α’ τεύχος 1916 και αριθ. 14/10 Μαΐου 1919.
Ιστορία των Σφακίων, Πάρι Κελαϊδή.Τόμος Α’ Σελ. 148,151, 157.
Απομνημονεύματα του περί αυτονομίας της Ελλάδος πολέμου των Κρητών. Κ.Κριτοβουλίδης.
Αρχείο Καπετάνιου Γ. Κουτσούρη
Ιστορία της Κρήτης, Θεοχάρη Δετοράκη.
Ιστορία της Κρήτης, Β. Ψιλάκη
Ελληνική Επανάσταση, Διον. Κόκκινου ( Β’ τόμος σελ. 27, 36 ).
Επανάσταση 1821-1831, www.e-sfakia.gr
Το χωριό μου, Ελπιδοφόρου Ζανουδάκη.