Πάσχα το Καινόν: γιατί όχι πάντα κοινό;

Το φετινό Πάσχα των ορθοδόξων χριστιανών συμπίπτει με το Πάσχα των καθολικών και διαμαρτυρόμενων χριστιανών και αυτό συμβαίνει συχνά, αλλά όχι πάντα (στον αιώνα μας υπάρχουν 31 έτη με κοινό Πάσχα). Γιατί όμως υπάρχει αυτή η διαφορά στην ημερομηνία εορτασμού του Πάσχα, αφού πρόκειται για την ίδια χριστιανική γιορτή και δεν υπάρχει καμιά δογματική ή θεολογική διαφορά; Το θέμα δεν είναι απλό και από τα παλιά χρόνια έχει δημιουργήσει πολλές συζητήσεις και έριδες. Θα προσπαθήσουμε στο άρθρο αυτό όσο γίνεται σύντομα να αναφερθούμε στο θέμα αυτό.

 

Το Πάσχα ήταν και είναι μια μεγάλη εορτή του Ιουδαϊσμού που καθιερώθηκε για να γιορτάζεται η ανάμνηση της διάβασης των Εβραίων από την ερυθρά θάλασσα και της απελευθέρωσής τους από την αιγυπτιακή αιχμαλωσία (εβραϊκά PESHAH = διάβαση). Το όνομα της γιορτής αυτής φαίνεται ότι οι Εβραίοι το πήραν από τους Αιγύπτιους, οι οποίοι γιόρταζαν και αυτοί μια «διάβαση», αλλά του Ηλίου από τον Ισημερινό (Εαρινή ισημερία)!

 

Το Πάσχα των Εβραίων λέγεται και Νομικόν Πάσχα ή Φάσκα και εορταζόταν στις 14 του μήνα Νισάν, δηλαδή την ημέρα της πρώτης πανσελήνου μετά την εαρινή ισημερία.

 

Ο Χριστός και οι απόστολοι εόρταζαν το Ιουδαϊκό Πάσχα, με το οποίο συνδέθηκε και ο Μυστικός Δείπνος. Επειδή οι πρώτοι χριστιανοί, όπως ήταν φυσικό, ήταν εβραίοι, παρέλαβαν την εορτή αυτή από αυτούς και διατήρησαν το όνομα Πάσχα σε ανάμνηση της Ανάστασης του κυρίου, δηλ. της «διαβάσεως από του θανάτου της αμαρτίας εις την ζωήν της αλήθειας» και ονομαζόταν σε αντιδιαστολή με το εβραϊκό Πάσχα «Πάσχα το καινόν» (το νέο, το καινούργιο).

 

Κατά τα πρώτα έτη του Χριστιανισμού, οι «ιουδαΐζοντες» χριστιανοί τόνιζαν στην εορτή του Πάσχα το γεγονός της σταύρωσης και των παθών του Χριστού και επέμεναν να το εορτάζουν την 14^η του μήνα Νισάν, μαζί με τους Εβραίους. Αυτό συνέβαινε κυρίως στις εκκλησίες της Μ. Ασίας, με τους λεγόμενους «τεσσαρεσκαιδεκατίτες». Αντίθετα, οι χριστιανοί άλλων εθνών, τόνιζαν την ανάσταση του Χριστού και συνέδεσαν τον εορτασμό του Πάσχα με την αναστάσιμη ημέρα της εβδομάδας, την Κυριακή, η οποία ακολουθούσε την 14^η του μήνα Νισάν, με την έννοια ότι το Χριστιανικό Πάσχα δεν ήταν δυνατόν να προηγείται ή και να συμπίπτει με το εβραϊκό Πάσχα. Μόνο οι εκκλησίες της Μικράς Ασίας επέμεναν στην Iουδαϊζουσα παράδοση, ενώ όλες οι άλλες τοπικές εκκλησίες εόρταζαν το Πάσχα μετά το Iουδαϊκό και σε ημέρα Κυριακή. Οι διαφωνίες, οι διαμάχες και οι έριδες τα πρώτα χριστιανικά χρόνια ήταν συχνές, ώσπου το θέμα έφτασε και στην Α’ Οικουμενική σύνοδο, η οποία έγινε στην Νίκαια της Βιθυνίας το 325 μ.Χ., χωρίς να λείψουν οι διαφωνίες και οι διαφορετικοί εορτασμοί και μετά την απόφαση της συνόδου.

 

Η σύνοδος αυτή λαμβάνοντας υπόψη ότι οι Εβραίοι εόρταζαν το Πάσχα κατά την ημέρα της Πανσελήνου που γινόταν μετά την εαρινή ισημερία και επειδή ο Χριστός αναστήθηκε την επομένη της εορτής του εβραϊκού Πάσχα («…μια των σαββάτων»), δηλαδή την επομένη της εαρινής πανσελήνου, καθόρισε τον εξής κανόνα:

 

Ο τελευταίος όρος μπήκε, για να μην συμπίπτει ποτέ το χριστιανικό με το εβραϊκό Πάσχα. Η πανσέληνος που συμβαίνει κατά ή μετά την εαρινή ισημερία λέγεται και πανσέληνος του Πάσχα ή πασχαλινή πανσέληνος.

 

Γύρω στο 370 μ.Χ. ανατέθηκε στον Πατριάρχη της Αλεξάνδρειας, πόλη στην οποία άκμαζε η αστρονομία τα χρόνια εκείνα, να φροντίσει τον καθορισμό της πανσελήνου του Πάσχα και κατ’ επέκταση την ημερομηνία του Πάσχα για όλες τις χριστιανικές εκκλησίες.

 

Στην Αλεξάνδρεια όμως χρησιμοποιούσαν τον Κύκλο του Μέτωνα για τον προσδιορισμό των μελλοντικών πανσελήνων, σύμφωνα βέβαια και με το Ιουλιανό ημερολόγιο…

 

Ο Αθηναίος Αστρονόμος Μέτων (432 π.Χ.) ανακάλυψε ότι 235 συνοδικοί μήνες ισοδυναμούν με 19 τροπικά (ηλιακά) έτη. Ο συνοδικός μήνας είναι το χρονικό διάστημα μεταξύ δυο διαδοχικών ομωνύμων φάσεων της σελήνης (π.χ. μεταξύ δυο πανσελήνων ή μεταξύ δυο πρώτων τέταρτων) και είναι κατά μέσο όρο ίσος με 29,530588 ημέρες, ενώ το τροπικό έτος, είναι το χρονικό διάστημα ανάμεσα σε δυο διαδοχικές διαβάσεις του ήλιου από το εαρινό ισημερινό σημείο (κατά την φαινόμενη ετήσια κίνηση του ήλιου πάνω στην εκλειπτική) και είναι ίσο με 365,242199 (μέσες ηλιακές) ημέρες.

 

Αυτή η περίοδος των 19 τροπικών ετών ή 6.940 ημερών περίπου, ονομάστηκε κύκλος του Μέτωνα ή κύκλος της σελήνης. Ο κύκλος αυτός είναι πρακτικά χρήσιμος, διότι αν καταγράψομε τις ημερομηνίες των φάσεων της σελήνης επί 19 συνεχόμενα έτη, οι φάσεις θα επανέρχονται στις ίδιες ημερομηνίες και κατά την ίδια σειρά στα επόμενα 19 έτη κ.ο.κ.

 

Με βάση λοιπόν τον κύκλο του Μέτωνα σχηματίσθηκε (από τους Αλεξανδρινούς αστρονόμους) ο πίνακας των πανσελήνων του Πάσχα, (Πασχάλιοι πίνακες) δηλαδή των μετά την 21^η Μαρτίου Ιουλιανού ημερολογίου πανσελήνων, που ακόμη και σήμερα χρησιμοποιούν οι ορθόδοξοι Χριστιανοί, άλλοι αυτούσιο (π.χ. Ρώσοι) και άλλοι (π.χ. εμείς οι Έλληνες) σε σχέση και με το Νέο (Γρηγοριανό) ημερολόγιο.

 

Όμως ο κύκλος του Μέτωνα παρουσιάζει κάποιο σφάλμα. Το σφάλμα αυτό έχει συγκεντρωθεί από το 325 μ.Χ. και σήμερα είναι τέσσερις ημέρες, δηλαδή δίνει την Μετώνεια πανσέληνο τέσσερις περίπου μέρες αργότερα από την πραγματική.

 

Εξ’ άλλου το 1582 η Καθολική εκκλησία καθιέρωσε το νέο (Γρηγοριανό) ημερολόγιο (αυτό που έχομε σήμερα και εμείς) για να διορθώσει τα συσσωρευμένο λάθος του παλαιού (Ιουλιανού) ημερολογίου (π.η.) (τότε υπήρχε δέκα μέρες καθυστέρηση του π.η., δηλαδή η εαρινή ισημερία του 1582 αντί να γίνει στις 21/3 έγινε στις 11/3). Οι ορθόδοξοι Χριστιανοί, κυρίως από μίσος στον Πάπα, δεν δέχτηκαν την ρύθμιση αυτή και ορισμένοι (οι παλαιοημερολογίτες) συνεχίζουν κανονικά μέχρι σήμερα να χρησιμοποιούν το π.η.

 

Όμως η εκκλησία της Ελλάδας δέχθηκε το νέο ημερολόγιο (ν.η.) στις 10 Μαρτίου 1924, ακολουθώντας την Ελληνική πολιτεία που το είχε αποδεχθεί το 1923, αλλά χωρίς μετακίνηση του Πασχάλιου και των κινητών εορτών που εξακολουθούν να εξαρτώνται από το παλαιό ημερολόγιο (π.η.). Αυτό το έκανε κυρίως για να μην φαίνεται η ορθόδοξη εκκλησία (διάφορα πατριαρχεία) διασπασμένη, αφού οι παλαιοημερολογίτες (ορθόδοξοι) ήταν ανυποχώρητοι στο π.η. και τον παραδοσιακό εορτασμό.

 

Από την ημερομηνία του Πάσχα εξαρτώνται πάρα πολλές κινητές γιορτές, σχεδόν το 1/3 του χριστιανικού εορτολογίου (π.χ. Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως 28 μέρες πριν το Πάσχα, Αγίου Πνεύματος 50 μέρες μετά το Πάσχα κ.τ.λ.) γεγονός που δείχνει την σπουδαιότητα της ημερομηνίας του, τόσο στο Ορθόδοξο όσο και στο Καθολικό εορτολόγιο, εκτός βέβαια του ότι είναι η κορυφαία εορτή της Χριστιανοσύνης.

 

Ο υπολογισμός της ημερομηνίας του Πάσχα είναι ένα αρκετά σύνθετο Μαθηματικό θέμα, αν και απαιτεί ουσιαστικά τις τέσσερις πράξεις της αριθμητικής. Παλαιότερα την ημερομηνία του Πάσχα την υπολόγιζαν από ορισμένους πίνακες, τους περίφημους Πασχάλιους πίνακες. Σήμερα την ημερομηνία του Πάσχα (ορθοδόξου και καθολικού) την βρίσκουμε με ορισμένους Μαθηματικούς τύπους.

 

Οι καθολικοί (και διαμαρτυρόμενοι) εορτάζουν το Πάσχα (Λατίνων Πάσχα) σύμφωνα με τον κανόνα της Α’ Οικουμενικής συνόδου, όμως η εαρινή ισημερία και η εαρινή πανσέληνος προσδιορίζονται σύμφωνα με το Γρηγοριανό ή νέο ημερολόγιο (ν.η.), λαμβάνοντας ακόμη υπόψη και το σφάλμα του κύκλου του Μέτωνα, την λεγόμενη εκκλησιαστική πρόπτωση. Έτσι η «Γρηγοριανή» πανσέληνος είναι πολύ κοντά στην Αστρονομική (πολύ συχνά συμπίπτει ή απέχει από αυτήν μία ημέρα).

 

Ας σημειωθεί ότι οι παλαιοημερολογίτες (που ακολουθούν το Ιουλιανό ημερολόγιο) έχουν Πάσχα πάντα την ίδια Κυριακή με τους ορθόδοξους, αλλά με ημερομηνία 13 μέρες (μέχρι το 2099) μικρότερη (π.χ. για το 2014 στις 7 Απριλίου π.η.).

 

Όπως είδαμε η Ελληνική πολιτεία το 1923 και στη συνέχεια η εκκλησία της Ελλάδας, δέχθηκε το νέο ημερολόγιο (ν.η.) στις 10 Μαρτίου 1924, αλλά χωρίς μετακίνηση του Πασχάλιου και των κινητών εορτών που εξακολουθούν να εξαρτώνται από το παλαιό ημερολόγιο (π.η.).

 

Έτσι άρχισαν τα προβλήματα με τις διαφορετικές ημερομηνίες του Πάσχα στην χώρα μας (και σε όσες χώρες έχουν όμοιες ρυθμίσεις). Αυτά οφείλονται στα δυο σφάλματα στα οποία στηρίζεται ο υπολογισμός της ημερομηνίας του ορθόδοξου Πάσχα:

 

 

Αποτέλεσμα του πρώτου σφάλματος είναι να έχομε μερικές φορές τον εορτασμό του ορθοδόξου Πάσχα όχι την πρώτη Κυριακή μετά την πανσέληνο, αλλά την επομένη, όπως π.χ. το 2012: η Μετώνεια πασχαλινή πανσέληνος είναι στις 11 Απριλίου (Τετάρτη) και η Γρηγοριανή πασχαλινή πανσέληνος στις 7 Απριλίου (Σάββατο), δηλαδή και οι δυο μετά τις 3/4 (21 π.η.), άρα δεν υπάρχει το δεύτερο σφάλμα. Υπάρχει όμως το σφάλμα των τεσσάρων ημερών (7/4-11/4) λόγω του κύκλου του Μέτωνα (αλλά και του ότι δεν πέφτουν την ίδια βδομάδα οι δυο πανσέληνοι) και έτσι θα έχομε το Ορθόδοξο Πάσχα στις 15 Απριλίου, ενώ το καθολικό στις 8 Απριλίου, δηλαδή μια βδομάδα ενωρίτερα.

 

Αποτέλεσμα του δευτέρου σφάλματος είναι να έχομε τον εορτασμό του ορθοδόξου Πάσχα μερικές φορές μετά τη δεύτερη εαρινή πανσέληνο, π.χ. το 2013:

 

Η Μετώνεια πανσέληνος του Μαρτίου του 2013 ήταν στις 31 Μαρτίου (με το ν.η.), δηλαδή στις 18 Μαρτίου με το π.η. Έτσι, δεν θεωρείται πασχαλινή για τους ορθόδοξους (αφού είναι πριν τις 21 Μαρτίου π.η.). Η Γρηγοριανή όμως πανσέληνος είναι στις 27 Μαρτίου -τέσσερις μέρες ενωρίτερα- και θεωρείται (δίκαια) από τους καθολικούς Πασχαλινή και έτσι είχαν Πάσχα στις 31 Μαρτίου. Οι ορθόδοξοι λοιπόν θα περιμένουν την επόμενη πανσέληνο που δίνεται στις 30 Απριλίου (Τρίτη), οπότε είχαν Πάσχα στις 5 Μαΐου.

 

Συνεορτάζουμε όταν η Γρηγοριανή και Μετώνεια πανσέληνος συμβούν από την Κυριακή μέχρι το Σάββατο της ίδιας βδομάδας (οπότε την αμέσως επόμενη Κυριακή έχομε κοινό Πάσχα) και δεν υπάρχει το δεύτερο σφάλμα, δηλαδή δίνονται και οι δυο πανσέληνοι από τις 3 Απριλίου ν.η. και μετά.

 

Έτσι φέτος, το 2014, η Μετώνεια πασχαλινή πανσέληνος δίνεται την Παρασκευή 18 Απριλίου (ν.η.), ενώ η Γρηγοριανή πασχαλινή πανσέληνος την Δευτέρα 14 Απριλίου (τέσσερις μέρες ενωρίτερα λόγω του σφάλματος του κύκλου του Μέτωνα). Δηλαδή και οι δυο πανσέληνοι πέφτουν στην ίδια βδομάδα, οπότε αίρεται το πρώτο σφάλμα, αλλά και το δεύτερο σφάλμα, αφού οι πανσέληνοι είναι μετά τις 3 Απριλίου, οπότε έχομε κοινό Πάσχα την αμέσως επόμενη Κυριακή 20 Απριλίου. Το επόμενο κοινό Πάσχα θα είναι το έτος 2017 (16 Απριλίου), ενώ το μεθεπόμενο το 2025 και μάλιστα πάλι στις 20 Απριλίου. Ας σημειωθεί ότι φέτος η αστρονομική πανσέληνος είναι στις 15 Απριλίου, δηλαδή μια μόνο ημέρα διαφορά από την Γρηγοριανή πανσέληνο, ενώ από την Μετώνεια τρεις.

Ο σποραδικός συνεορτασμός του Πάσχα θα συνεχιστεί μέχρι το έτος 2698 όπου θα έχομε το τελευταίο κοινό Πάσχα (στις 24 Απριλίου)! Αυτό θα συμβεί, γιατί από το 2700 και μετά θα υπάρχει διαφορά-σφάλμα στο κύκλο του Μέτωνα επτά ημερών, οπότε δεν μπορούν ποτέ να πέσουν την ίδια βδομάδα η Γρηγοριανή και Ιουλιανή πανσέληνος! Μέχρι τότε θα ακολουθείτε η εξής πορεία: έχομε 31 φορές κοινό Πάσχα τον 21^ο αιώνα, 22 φορές τον 22^ο, 19 τον 23^ο, 18 τον 24^ο, 10 τον 25^ο, 6 τον 26^ο και 11 φορές τον 27^ο αιώνα.

 

Από τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι ο τρόπος που υπολογίζεται η ημερομηνία του ορθόδοξου Πάσχα, μπορεί να είναι σύμφωνος με την «παράδοση», αλλά παραβιάζεται ο κανόνας της Νίκαιας, που ορίζει ο εορτασμός να γίνεται την πρώτη Κυριακή μετά την εαρινή πανσέληνο. Για να γίνει φανερό το μέγεθος του προβλήματος αναφέρουμε ότι αν εξακολουθήσει η ορθόδοξη εκκλησία να στηρίζεται στο παλαιό ημερολόγιο για να υπολογίζει την ημερομηνία του Πάσχα, κάθε 400 χρόνια η πιο απομακρυσμένη ημερομηνία του Πάσχα θα μετατίθεται τρεις ημέρες αργότερα και θα ‘ρθει χρόνος που το Πάσχα θα εορτάζεται ακόμη και τον… Ιούνιο. Για παράδειγμα, το 2705 το Ορθόδοξο Πάσχα θα εορταστεί στις 14 Μαΐου! (ενώ το Καθολικό στις 2 Απριλίου).

Βλέπομε λοιπόν ότι υπάρχουν ισχυροί επιστημονικοί και θρησκευτικοί λόγοι που επιβάλλουν να συνεορτάζεται το Πάσχα, αν και διάφοροι λόγοι, (κοινωνικοί, συναισθηματικοί, παράδοση, σύγχυση κλπ.) μπορούν να σταθούν εμπόδιο σε ορισμένους, ιδίως απλούς ανθρώπους του λαού, αλλά και εκκλησιαστικούς ηγέτες, να δεχθούν κάτι τέτοιο.

 

Αξίζει εδώ να αναφέρουμε και τη γνώμη του αείμνηστου Αρχιεπισκόπου Αθηνών Χριστόδουλου, ο οποίος αν και δεν πρότεινε να γίνει αλλαγή στον υπολογισμό της ημερομηνίας του Ορθόδοξου Πάσχα, στη πολύ σχολαστική διδακτορική του διατριβή, με θέμα την ημερομηνία του Πάσχα από θεολογικής και εκκλησιαστικής πλευράς, αναφέρει σχετικά:

 

«αξιοσημείωτον τυγχάνει το γεγονός ότι η Α’ Οικ. Σύνοδος, θελήσασα να ορίση την ημέραν εορτασμού του Πάσχα, δεν ώρισε μήνας και ημέρας του Ιουλιανού Ημερολογίου, αλλ’ έθετο ως σταθεράν βάσιν του υπολογισμού την εαρινήν ισημερίαν, δηλ. ώρισε τα κατά τον εορτασμόν ουχί ημερομηνιακώς, αλλ’ αστρονομικώς, και τούτο διότι το κανονικώς ενδιαφέρον δεν είναι η ημερομηνία, αλλ’ η ισημερία».

 

Αυτήν την ξεκάθαρη αλήθεια ας την έχουν υπόψη τους όσοι μερικές φορές, άκριτα και ανιστόρητα μιλούν αόριστα για «παράδοση» ή «προσκόλληση» στον Πάπα ή στην Δύση κλπ.

 

Ασφαλώς το κύριο είναι να εορτάζεται το Πάσχα από όλους τους Χριστιανούς, όπως αρμόζει στη μεγαλύτερη γιορτή της χριστιανοσύνης, δεν πρέπει όμως να παραβλέπεται και η παραβίαση του κανόνα της Νίκαιας, αλλά και η εικόνα της διαιρεμένης χριστιανοσύνης, όπως και η διευκόλυνση των μετακινήσεων των χριστιανών τις ημέρες της γιορτής του Πάσχα (όπως π.χ. τα Χριστούγεννα).

 

Ειδικά για την Ελλαδική εκκλησία είναι ευκολότερο να το πράξει, αφού από το 1924 έχει αποδεχθεί το νέο ημερολόγιο.

Παλιότερα, το 1923, στην τότε κοινωνία των Εθνών, έγιναν διάφορες προτάσεις για τον κοινό εορτασμό του Πάσχα που όμως δεν καρποφόρησαν.

 

Πάντως, μια πρόταση φαίνεται να συγκεντρώνει την προτίμηση όλων και να έχει μέλλον: η πασχαλινή πανσέληνος να προσδιορίζεται σύμφωνα με τις σύγχρονες αστρονομικές παρατηρήσεις, όπως σαφώς δέχθηκε και η Α’ Οικουμενική σύνοδος.

Για την ιστορία αναφέρουμε ότι το 1974 ο Οικουμενικός Πατριάρχης Δημήτριος, είχε προτείνει:

 

«Πρώτον πανορθόδοξον και δεύτερον Πανχριστιανικήν ιεράν συμφωνία, προς καθορισμόν σταθεράς Κυριακής διηνεκώς από κοινού εορτασμού του ενός χριστιανικού Πάσχα υφ’ απάντων των ανά την Οικουμένην Χριστιανών…»

 

Παρόμοια ήταν και η πρόταση του πατριάρχη Αθηναγόρα.

 

Τέλος το 1977 συνήλθε στην Γενεύη το Μεγάλο Συνέδριο των Ορθοδόξων Εκκλησιών για το θέμα της Ημερομηνίας του Πάσχα. Ο καθηγητής Αστρονομίας Γ. Κοντόπουλος, εκπροσωπώντας από επιστημονικής πλευράς, το Οικουμενικό Πατριαρχείο, είχε προτείνει:

 

«Ο Υπολογισμός της ημερομηνίας του ορθοδόξου Πάσχα θα πρέπει να διορθωθεί το ταχύτερο δυνατόν. Μια από τις δυνατότητες θα ήταν να υιοθετηθεί το σημερινόν Γρηγοριανό ημερολόγιο. Μια πλέον ακριβής λύση θα ήταν να ακολουθήσουμε τον ακριβή προσδιορισμό της εαρινής πανσελήνου».

 

Ας ελπίσουμε λοιπόν ότι κάποτε θα τολμήσουν οι εκκλησιαστικές ηγεσίες των Χριστιανών, να προωθήσουν το θέμα αυτό και έτσι να συνεορτάζουν το Πάσχα, τουλάχιστον όλοι οι Χριστιανοί που ακολουθούν το νέο ημερολόγιο.

 

(Σχετική ιστοσελίδα: http://www.mathher.gr/s/themata-imerologiou).