Προχθές, 24 του μήνα, έκανε μια δυνατή μπόρα που είχε ως αποτέλεσμα να συσσωρευτούν όμβρια νερά στο χαμηλότερο σημείο της Παλιάς Πόλης, στη διασταύρωση των οδών Παλαιολόγου, Αρκαδίου, Ιουλ. Πετυχάκη και Νεάρχου, κυρίως μπροστά από τη Λότζια. Τα μέσα ενημέρωσης παρουσίασαν το περιστατικό με τρόπο από ευτράπελο (ειρωνικό) μέχρι δραματικό, ικανό όμως να αναβιώσει παλαιές τραγικές μνήμες, να δημιουργήσει αίσθημα ανασφάλειας στους κατοίκους και να εκπέμψει λανθασμένη εικόνα του Ρεθύμνου προς τα έξω.
Θα ήθελα να επιχειρήσω μια σύντομη ανάλυση του θέματος, που έχει τρεις βασικές παραμέτρους:
α. Την πλημμυρική.
β. Την αντιπλημμυρική.
γ. Τη λειτουργική.
Ας δούμε πρώτα την πλημμυρική πλευρά, δηλαδή τι ακριβώς έγινε προχθές, με βάση τα επίσημα βροχομετρικά και άλλα στοιχεία: Σημειώθηκε μια ασυνήθιστα δυνατή μπόρα, με αιχμή 288 χιλιοστά νερού ανά ώρα, που κράτησε μόλις λίγα λεπτά. Στο διάστημα αυτό έπεσαν 15 χιλιοστά βροχής, δηλαδή ενάμισι εκατοστό. Ολόκληρο το εικοσιτετράωρο εκείνο έπεσαν στη πόλη 34,4 χιλιοστά, δηλαδή περίπου 3,5 εκατοστά νερού.
Η συγκέντρωση ομβρίων μπροστά στη Λότζια έφτασε στα 15 περίπου εκατοστά, όπως φαίνεται άλλωστε στις δημοσιευμένες φωτογραφίες και προκύπτει από το γεγονός ότι δεν πλημμύρισε κανένα κατάστημα της περιοχής. Η «πλημμύρα» κράτησε λίγα λεπτά, μέχρι να παροχετευτούν τα νερά από το δίκτυο ομβρίων.
Ας δούμε τώρα τη δεύτερη πλευρά, δηλαδή την αντιπλημμυρική προστασία της Παλιάς Πόλης. Κατ’ αρχήν το αντίστοιχο δίκτυο είναι αυτοτελές, περιλαμβάνει μόνο την υδρολεκάνη που ορίζεται από την εκτροπή του χειμάρρου «Καμαράκι» (οδός Μοάτσου) μέχρι τη θάλασσα. Οι διατομές του δικτύου έχουν μελετηθεί και κατασκευαστεί για την αντιμετώπιση όχι απλά των συνήθων βροχοπτώσεων, αλλά ακόμη και ακραίων καιρικών φαινομένων, που ενδέχεται να εμφανιστούν στο μέλλον, όπως εμφανίζονται ήδη σε άλλες περιοχές της Ευρώπης κλπ.
Ενδεικτικές είναι οι δύο παρατιθέμενες φωτογραφίες των συλλεκτήρων των οδών Αρκαδίου και Παλαιολόγου, οι οποίοι χωρούν όχι ενάμισι εκατοστό βροχής, αλλά ποτάμια ολόκληρα. Δεν τίθεται θέμα ούτε παροχετευτικής ικανότητας των αγωγών ούτε «κακοτεχνιών» που είπε κάποιος.
Αλλά τότε, γιατί αποθεματοποιήθηκαν ποσότητες ομβρίων στο χαμηλότερο σημείο της Παλιάς Πόλης έστω για λίγα λεπτά;
Ερχόμαστε έτσι στην τρίτη πλευρά του θέματος, δηλαδή στη λειτουργία του αντιπλημμυρικού έργου.
Η λυπηρή αλλά αναντίρρητη διαπίστωση είναι ότι τα μεν δίκτυα λυμάτων και ομβρίων της παλιάς πόλης είναι μελετημένα και κατασκευασμένα σύμφωνα με τα πορίσματα της σύγχρονης επιστήμης και της ανθρώπινης πρόβλεψης, η λειτουργία όμως που τους επιφυλάσσουν οι χρήστες ελάχιστα απέχει από το να είναι καταστροφική. Παράδειγμα η προχθεσινή «πλημμύρα»: Από τα όμβρια της ολιγόλεπτης ραγδαίας βροχής ελάχιστα μπήκαν στο δίκτυο και τα περισσότερα κόλλησαν επιφανειακά στο χαμηλότερο σημείο της Παλιάς Πόλης, επειδή τα περισσότερα αν όχι όλα τα φρεάτια (σχάρες) ήσαν καλυμμένα με πλαστικά χαλάκια, μεμβράνες κλπ. Η δίνη που δείχνει η φωτογραφία των «Ρ.Ν.» στην πλατεία Ριμόντι είναι καλό παράδειγμα: σχηματίστηκε, όταν κάποιος καταστηματάρχης, για να μην μπει το νερό στο κατάστημά του, αναγκάστηκε να τσαλαβουτήσει και να τραβήξει το πλαστικό χαλάκι με το οποίο είχε καλύψει το φρεάτιο ομβρίων. Αμέσως τα νερά απορροφήθηκαν από το δίκτυο και η «πλημμύρα» στην πλατεία έληξε.
Ωστόσο, η προχθεσινή δυσλειτουργία όχι του αντιπλημμυρικού δικτύου αλλά των χρηστών του ανέδειξε τον οδυνηρό πυρήνα του προβλήματος, ο οποίος συνοψίζεται στην εξής αλληλουχία αρνητικών παραγόντων:
Α. Οι καταστηματάρχες σφραγίζουν τα φρεάτια των ομβρίων, γιατί αποτελούν πύλες εξόδου δυσοσμίας, κατσαρίδων και κουνουπιών.
Β. Στο δίκτυο των ομβρίων δημιουργούνται δυσοσμία, κατσαρίδες και κουνούπια από την αποσύνθεση οργανικών υλών που πέφτουν μέσα σ’ αυτό, αντί να πηγαίνουν στον Βιολογικό δια μέσου του δικτύου λυμάτων.
Γ. Οι οργανικές ύλες που πέφτουν στο δίκτυο ομβρίων προέρχονται:
α. Από λύματα κυρίως καταστημάτων που πέφτουν απ’ ευθείας στο δίκτυο ομβρίων, λάδια, λίπη από λιποσυλλέκτες, μηχανέλαια, παντοειδή χημικά και απορρυπαντικά κλπ. Φαίνεται ότι είναι πολλά, γιατί δημιουργούν μάζες πηγμάτων και προχθές φραγμένοι αγωγοί ανέβλυσαν από τα φρεάτια μαύρα παχύρευστα υγρά.
β. Από μίγμα λυμάτων – ομβρίων που πέφτει σε μεγάλες ποσότητες στο δίκτυο λυμάτων, το οποίο υπερχειλίζει αναγκαστικά στο δίκτυο ομβρίων. Αιτία είναι η τεράστια αντινομία μεταξύ του χωριστικού συστήματος των δημοτικών υποδομών (ομβρίων-λυμάτων) και του ενιαίου παντορροϊκού συστήματος των πλείστων ιδιωτικών κτισμάτων.
γ. Από τα σκουπίδια που ρίχνουν καθημερινά καταστηματάρχες στα φρεάτια ομβρίων ως τον πιο βολικό αποθέτη. Η φωτογραφία με το φραγμένο από σκουπίδια φρεάτιο αποτελεί αμάχητη απόδειξη.
Τα ανωτέρω δεδομένα μαρτυρούν τη θλιβερή πραγματικότητα, ότι το δίκτυο ομβρίων τείνει να βοθροποιηθεί, όπως το βενετσιάνικο παντορροϊκό, και επομένως η Παλιά Πόλη στρέφει σταδιακά την πλάτη προς τη λεωφόρο του Μέλλοντος, που της άνοιξαν οι βασικές υποδομές και η γενικότερη ανάδειξη και προβολή της, και βαδίζει αργά αλλά σταθερά προς το Παρελθόν. Μόνο οι ποντικοί, που είχαν εξαφανιστεί, δεν έχω υπόψη μου αν έχουν ξαναφανεί ακόμη, ίσως γιατί δεν είναι ακόμη πολλοί, αλλά με τόσες οργανικές ύλες στο δίκτυο ομβρίων ασφαλώς δεν θα αργήσουν, ώστε να συμπληρωθεί η εικόνα της παλαιάς σήψης που πήγαμε να ξεχάσουμε.
Η κατάσταση αυτή στην Παλιά Πόλη οδηγεί νομοτελειακά στις αναπόδραστες συνέπειές της: Τη μόλυνση της θάλασσας του Ρεθύμνου και την απώλεια σε κάποιο ίσως όχι μακρινό χρονικό ορίζοντα των πολύτιμων γαλάζιων σημαιών του. Δεν κινδυνολογώ καθόλου, εκτιμώ βάσει των πραγματικών δεδομένων ότι η Παλιά Πόλη έχει μπει και διολισθαίνει ανεπίγνωστα σε τροχιά οπισθοδρόμησης. Τα σύγχρονα υδραυλικά δίκτυα, που εξάλειψαν τη σήψη και τη μόλυνση, αντί να εκσυγχρονίσουν την παλαιά αντίληψη πλείστων καταστηματαρχών και κατοίκων «Εγώ θα κάνω ότι με βολεύει τώρα, γιατί έτσι μου γουστάρει», παλαιώθηκαν τα ίδια, με αποτέλεσμα να επανέλθει η σήψη, η δυσοσμία, οι κατσαρίδες, τα κουνούπια και γενικά η μόλυνση. Και δεν φταίει γι’ αυτή τη σημερινή κατάσταση και τη δυσοίωνη προοπτική ούτε ο Δήμος ούτε ΔΕΥΑΡ, η οποία στη συγκεκριμένη περίπτωση της προχθεσινής «πλημμύρας» είχε προνοήσει με εργολαβία για τον έλεγχο και τον καθαρισμό των φρεατίων. Φταίνε:
α. Οι καταστηματάρχες, που ρίχνουν τα λάδια και τα λίπη από τους λιποσυλλέκτες τους στα φρεάτια ομβρίων μαζί και τα σκουπίδια των πεζοδρομίων τους αντί να τα πηγαίνουν όλα στον κάδο απορριμμάτων, και έτσι δηλητηριάζουν την κότα που γεννά αυγά γι’ αυτούς.
β. Οι κάτοικοι, που ρίχνουν τα όμβρια της στέγης και της αυλής και των μπαλκονιών τους μαζί με τα λύματα της κουζίνας και της τουαλέτας τους στο δίκτυο των λυμάτων, αντί να τα παροχετεύουν στο οδόστρωμα με επιτοίχιο σωλήνα, όπως προβλέπει ο Κανονισμός της ΔΕΥΑΡ, ώστε να μην υπερχειλίζει το δίκτυο λυμάτων. Έτσι υποβαθμίζουν την ίδια τη ζωή τους.
Είναι αυτονόητο ότι δεν πρέπει να συντελεστεί η οπισθοδρόμηση της Παλιάς Πόλης σε κατάσταση υποβάθμισης, όχι μόνο για χάρη των κατοίκων, αλλά και για χάρη του Τουρισμού, ο οποίος στην παρούσα κρίσιμη ιστορική περίοδο, κατά την οποία ο παραγωγικός ιστός του Ρεθύμνου, ας αφήσουμε το σύνολο της χώρας, αποδεικνύεται ανεπαρκής, αναδεικνύεται στην πιο αξιόπιστη οικονομική πηγή του. Και τα βασικά ατού του Ρεθεμνιώτικου Τουρισμού και μάλιστα του ποιοτικού είναι η Παλιά Πόλη και οι αμμουδιές του.
Ο Δήμος, για να είμαστε αντικειμενικοί, διαμορφώνει την επιφάνεια της πόλης με σημαντικά έργα λειτουργικότητας και εξωραϊσμού, που αυξάνουν την ελκυστικότητά της. Αν όμως τα σπλάχνα της σαπίσουν, όλα μάταια. Ο Τουρισμός, όπως άνθισε και καρποφόρησε, έτσι μπορεί και να μαραθεί και να εκφυλιστεί, αντί να είναι αειθαλής και αειφόρος, όπως σχεδιάστηκε. Οι τουρίστες που έρχονται από τις πεντακάθαρες πόλεις τους δεν ανέχονται ούτε τη δυσοσμία ούτε τα κουνούπια ούτε τις κατσαρίδες. Θέλουν να αισθάνονται «σαν στο σπίτι τους», αλλά στην εύκρατη και όμορφη Κρήτη.
Το τι πρέπει να γίνει και πώς, είναι γνωστό. Ας μου επιτραπεί μόνο να πω, με τα άσπρα μου μαλλιά, «Την Παλιά Πόλη και τα μάτια μας».
* Ο Δημήτρης Ζ. Αρχοντάκης είναι τέως δήμαρχος Ρεθύμνης
