Α’ Ενότητα: Κινητικότητα και το υψηλό ρίσκο κινδύνου
Η κινητικότητα
Ξεκινώντας το αφήγημά μας αυτό, θα θέλαμε να διευκρινίσουμε την ερμηνεία του όρου κινητικότητα, που αναφέρεται και στον τίτλο του κειμένου. Είναι μια σύγχρονη σχετικά έννοια που χρησιμοποιείται για να περιγραφεί η δυνατότητα των οποιοδήποτε μετακινήσεων των πολιτών είτε εντός της χώρας τους, είτε και στο εξωτερικό. Οι μετακινήσεις αυτές των πολιτών μπορεί να είναι καθημερινές, περιοδικές, προγραμματισμένες ή και τυχαίες, για να τακτοποιήσουν τις οποιεσδήποτε ανάγκες ή υποχρεώσεις τους, επαγγελματικές, προσωπικές, επιστημονικές ή και ψυχαγωγίας.
Τα σημαδιακά συμβάντα του 20ου αιώνα
Ο 20ος αιώνας αναμφίβολα σημαδεύτηκε από πολλά τραγικά γεγονότα τόσο στον κόσμο, όσο και στη χώρα μας, όπως τον Α’ παγκόσμιο πόλεμο το 1914, την επιδημία της Ισπανικής γρίπης το 1918, τη Μικρασιατική καταστροφή το 1922, το Β’ παγκόσμιο πόλεμο το 1940, τον Ελληνικό εμφύλιο πόλεμο το 1947, την 7χρονη δικτατορία το 1967. Όμως παράλληλα στα τέλη του αιώνα συνέβησαν και σημαντικές θετικές εξελίξεις για την ανθρωπότητα, όπως η εφεύρεση των ηλεκτρονικών υπολογιστών αλλά και η χρήση του κινητού τηλεφώνου, ενώ συγχρόνως απογειώθηκε η υπόθεση της επικοινωνίας, είτε στην ηλεκτρονική της μορφή είτε με τη μορφή της φυσικής παρουσίας. Και λέγοντας επικοινωνία με τη μορφή της φυσικής παρουσίας εννοούμε το τεράστιο πλήθος των μετακινήσεων και συναναστροφών των πολιτών καθημερινά, δηλαδή της κινητικότητας, που τώρα και μερικές δεκαετίες πραγματικά έχει γιγαντωθεί χάρις στην μεγάλη αύξηση αλλά συγχρόνως και τη τεχνολογική βελτιστοποίηση των μέσων μεταφοράς μα και πιο πολύ των αεροπορικών πτήσεων!
Η φονική απειλή
Σήμερα όμως με την είσοδο της ανθρωπότητας στον 21ο αιώνα, δύο κοσμοϊστορικά γεγονότα ήδη έχουν συμβεί. Το πρώτο είναι η θετική εξέλιξη της δημιουργίας του internet. Το δεύτερο και τρομακτικό που μόλις χθες εμφανίστηκε είναι η φονική επιδημία που αυτή τη περίοδο βιώνει όλος ο πλανήτης, που εξ αιτίας του οι πολίτες διακατέχονται από ανασφάλεια και αβεβαιότητα! Το παράδοξο στην εξάπλωσή της, που προχωρά «με ταχύτητες ανέμου», είναι το ότι ενώ ξεκίνησε από μια περιοχή στην μακρινή Κίνα, έχει ήδη κατακλύσει ολόκληρο τον κόσμο και αυτό χάρις στη διεργασία της επικοινωνίας με φυσική παρουσία και της πολύ υψηλής κινητικότητας που υπάρχει κυρίως στις αναπτυγμένες χώρες και περιοχές.
Η ευλογία που μετατράπηκε σε απειλή
Το παράδοξο όμως συνεχίζεται και με τη παραδοχή του ότι όσο μια χώρα και μια περιοχή βρισκόταν λόγω οικονομικών και κοινωνικών δεδομένων σε μια πλεονεκτική θέση, το πλεονέκτημα αυτό αυτόματα κινδύνευε να μετατραπεί σε τρομακτική απειλή θανάτου για τους πολίτες της! Είναι διαπιστωμένο επίσης πως χώρες και περιοχές με υψηλό βιοτικό επίπεδο έχουν υψηλούς ρυθμούς κινητικότητας όσον αφορά τους πολίτες τους, σε αντίθεση με χώρες με χαμηλό βιοτικό επίπεδο, όπου στους πολίτες τους, παρουσιάζεται χαμηλή κινητικότητα. Ε, αυτοί οι υψηλοί ρυθμοί κινητικότητας που έως και χθες εκτιμούνταν ως η επιβεβαίωση της ανάπτυξης και θεωρούνταν ως ευλογία για τη χώρα, αφού οι πολίτες της, απολάμβαναν «περίσσια ευημερίας», εν μια νυκτί κυριολεκτικά, μετατράπηκαν σε απειλή θανάτου για τους πολίτες της.
Το παράδειγμα της Λομβαρδίας
Στη θέση με απειλή θανάτου, βρέθηκε η Ιταλία και μάλιστα η πλούσια περιφέρειά της στον Βορά, η Λομβαρδία. Αντίθετα χώρες και περιοχές που υστερούσαν σε ρυθμούς κινητικότητας, βρέθηκαν να κινδυνεύουν πολύ λιγότερο. Βλέπουμε λοιπόν μια αναντιστοιχία ανάμεσα στα οικονομικά και κοινωνικά μοντέλα ανάπτυξης και ευημερίας από τη μια και την αίσθηση ασφάλειας και βεβαιότητας των πολιτών από την άλλη. Το πλεονέκτημα δηλαδή της ανεπτυγμένης κοινωνίας να μετατρέπεται σε μειονέκτημα και σοβαρή απειλή! Τρανταχτό παράδειγμα για την εκδοχή μας αυτή αποτελεί η περιοχή της Λομβαρδίας, που ενώ θεωρείται η οικονομικά ως μια από τις πλέον εύρωστες της Ευρώπης και με πολύ υψηλούς ρυθμούς κινητικότητας, αφού διαθέτει και 8 μεγάλα αεροδρόμια στην ευρύτερή της περιοχή σε ακτίνα 120 χιλιομέτρων, αποτέλεσε την περισσότερο πληττόμενη περιοχή της Ευρώπης. Ακόμη όμως και από τη χώρα μας μπορούμε να αντλήσουμε ανάλογο παράδειγμα, όπου στη Βόρεια Ελλάδα κτυπήθηκε περισσότερο από κάθε άλλη περιοχή η πόλη της Καστοριάς, που λόγω του παραδοσιακού εμπορίου της γούνας διαθέτει υψηλό βιοτικό επίπεδο και όχι για παράδειγμα η φτωχή περιοχή του Ίασμου στο Νομό της Ροδόπης!
Ταξικός προσανατολισμός;
Και εδώ μας γεννάται ένα εύλογο ερώτημα: Η συγκεκριμένη πανδημία έχει άραγε ταξικό προσανατολισμό; Αυτό σίγουρα δύσκολα θα μπορέσουμε να το απαντήσουμε. Εκείνο όμως που με σιγουριά μπορούμε να ισχυριστούμε είναι το ότι η απειλή από μόνη της και εντελώς τυχαία, δεν είναι σε θέση να επιλέγει χώρες και κοινωνικούς χώρους που θα κτυπήσει! Κάποιοι παράγοντες, κοινωνικοί, ψυχολογικοί ή και άλλης αιτιολογίας, επηρεάζουν την εξάπλωσή της. Ωστόσο η διάδοσή της αποδεικνύεται ότι επηρεάζεται άμεσα από τη δυνατότητα υψηλού ρυθμού κινητικότητας των πολιτών ενός κοινωνικού χώρου. Η απειλή, θα μπορούσε και να ειδωθεί και σαν το αποτέλεσμα μιας κατάστασης ρίσκου, το οποίο αναλαμβάνουν πολίτες με δυνατότητα υψηλής κινητικότητας στη προσπάθειά τους να ικανοποιήσουν επιθυμίες και σχέδιά τους.
Η συσχέτιση και το ρίσκο
Ας προσπαθήσουμε να συγκρίνουμε τις συνήθειες και τις στάσεις ζωής των πολιτών μιας εύπορης περιοχής του Δυτικού κόσμου, όπου οι κάτοικοί της έχουν τη δυνατότητα να κατέχουν ακριβά και πολύ γρήγορα αυτοκίνητα ικανοποιώντας προσωπικές τους ματαιοδοξίες και από την άλλη τους κατοίκους μιας φτωχής περιοχής κάποιας χώρας της Αφρικής, όπου οι κάτοικοί της μόλις διαθέτουν τη δυνατότητα να αποκτήσουν κάποιο χαμηλής αξίας αυτοκίνητο. Είναι προφανές πως οι πιθανότητες που υπάρχουν να προκληθούν θανατηφόρα δυστυχήματα στους πολίτες της περιοχής της Δύσης είναι αξιολογήσιμες και επομένως το αναλαμβανόμενο από αυτούς ρίσκο κινδύνου θα είναι αρκετά υψηλό. Στην αντίπερα όχθη οι ανάλογες πιθανότητες να προκληθούν όμοια συμβάντα δυστυχημάτων στους πολίτες της Αφρικάνικης περιοχής είναι ελάχιστες και επομένως και το αναλαμβανόμενο από αυτούς ανάλογο ρίσκο κινδύνου θα είναι πολύ χαμηλό.
Το δίλημμα
Και τότε σκεφτόμενοι μια υποθετική κατάσταση, θα βρεθούμε στο εξής δίλημμα: Θα προτιμούσαμε άραγε να ζούμε σε μια κοινωνία:
– Με σύγχρονο τρόπο ζωής και υψηλό ρίσκο κινδύνου, όπως είναι ας πούμε οι κοινωνίες του Δυτικού κόσμου;
– Ή με ένα απλοϊκό τρόπο ζωής και χαμηλό ρίσκο κινδύνου, όπως είναι ας πούμε η κοινότητα των Amis στην Πενσυλβάνια των ΗΠΑ;
Μα η απάντηση σ’ αυτό οντολογικά και εν τη πράξει είναι προφανής! Η ανάπτυξη, η πρόοδος, η αισιοδοξία για ζωή και ευημερία και ακόμη η ελευθερία της σκέψης και των ιδεών είναι αυτορυθμιζόμενες υποθέσεις. Αναμφίβολα οι υποθέσεις αυτές έχοντας τη δική τους δυναμική ακολουθούν τις νόρμες της σύγχρονης ζωής και τα οράματα των λαών και των πολιτισμών τους και μόνο καταστάσεις στέρησης της ελευθερίας θα μπορούσαν να αναστρέψουν τη ροή τους. Και ακόμη είμαστε πεπεισμένοι πως εν τέλει καμία φυσική ή τεχνητή απειλή δεν μπορεί να σταθεί εμπόδιο στη πρόοδο της ζωής! Αυτό εξ άλλου είναι και το οντολογικό στοίχημα της διατήρησης της επίγειας ζωής!
Οι παραλήψεις και η θεραπεία τους
Τότε λοιπόν αφού για την ανθρωπότητα, η πρόοδος της ζωής είναι αυτοσκοπός και άρα πρέπει να περιφρουρείται και να προστατεύεται, κάποιες παραλήψεις και κάποιες ενέργειες αποτροπής που δεν αποφασίστηκαν, ενοχοποιούνται όταν προκύπτουν τέτοιες απειλές! Η συνεχής θεραπεία λοιπόν αυτών των παραλήψεων θα είναι εκείνο που θα ελαχιστοποιεί ή και θα μηδενίζει το υψηλό ρίσκο κινδύνου ή και θανάτου εν τέλει, στους κοινωνικούς χώρους! Οι παραλήψεις αυτές είναι εκείνες που τις περισσότερες φορές αδυνατίζουν ή και εξαφανίζουν τις δυνατότητες πρόβλεψης των δυσάρεστων συμβάντων. Όπως και πράγματι η δυνατότητα πρόβλεψης των δυσάρεστων συμβάντων θα οδηγούσε και στο να ληφθούν τα αναγκαία προληπτικά μέτρα, ώστε αυτά να μπορούν να αποφευχθούν. Όμως όλες αυτές οι διαδικασίες εντοπισμού και θεραπείας των παραλήψεων, θα έπρεπε να καθοδηγούνται από ένα πλέγμα κοινωνικών δράσεων που θα τις ονομάζαμε ιδεατά αμυντικά κοινωνικά συστήματα και τα οποία θα έπρεπε να είχαν επινοηθεί και βεβαίως θεσμοθετηθεί στους αντίστοιχους κοινωνικούς χώρους!
Ακολουθεί η Β’ ενότητα: Αμυντικά κοινωνικά συστήματα και ο καθηγητής ιατρικής του πανεπιστημίου Yale της Αμερικής, Νικόλας Χρηστάκης.
