Πανελλήνια «Ημέρα Μνήμης» ενάντια στη σχολική βία

Ένα μεγάλο, ένα ατέλειωτο «γιατί» πλανάται τις μέρες αυτές στα χείλη όλων των Ελλήνων, με αφορμή τον άδικο θάνατο του Βαγγέλη, του Βαγγέλη που έκλαψε όλη η Ελλάδα, του δικού μας Βαγγέλη Γιακουμάκη, του παιδιού που- όπως ομολογείται από όλους (δημοσιογράφους, πολίτες, συσπουδαστές του)- μόνο καλοσύνες διέκριναν την προσωπικότητά του, που διαγράφονται, εξάλλου, τόσο αδρά και στα ευγενικά χαρακτηριστικά του προσώπου του. Νιώθουμε όλοι μας την ευθύνη να μας βαραίνει^. γιατί να μην προλάβουμε το «κακό»; Έμμεσα ευθύνονται πολλοί (πολιτεία, κοινωνία, σχολείο) γι’ αυτόν τον άδικο χαμό, που πρέπει στο εξής να μας προβληματίσει σοβαρά όλους ως κοινωνία. Πρέπει, όμως, και άμεσα, προς παραδειγματισμό και ενίσχυση, στο μέλλον, της προσπάθειας της κοινωνίας να διδάξει να πληρώσουν ορισμένοι (αιώνια νομοτελειακή αρχή), γιατί άφησαν το… «κρητικό» (τι προσβολή, αλήθεια, για την Κρήτη!..) νταηλίκι τους να βρει αυτήν την ευγενική περήφανη κρητική ψυχή και να ξεσπάσει πάνω της προκειμένου να προκαλέσουν την προσοχή και να νιώσουν άντρες και σπουδαίοι στα μάτια των συσπουδαστών τους (τι διαστροφή προσωπικότητας, αλήθεια, ο άνθρωπος να ενεργεί όπως και τα ζώα με βάση τα άγρια ένστικτά του!). Από τη στιγμή που βλέπω πως κάτι δεν το «σηκώνει» ο πλησίον μου, η ανθρωπιά και το χριστιανικό μου καθήκον (για όσους υφίσταται το τελευταίο) μου επιβάλλουν να σταματώ, τέρμα! «ελευθέρους γαρ αφήκε πάντας θεός και ουδένα δούλον η φύσις πεποίηκεν» (Αλκίδαμας, κυνικός φιλόσοφος, 380 π.Χ.). Κάποιοι, όμως, τη βία τη διασκεδάζουν και επιμένουν, όπως και οι ναζί κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, εις βάρος της ελευθερίας των συνανθρώπων τους.

 

Η ημερομηνία θανάτου του Βαγγέλη Γιακουμάκη είναι ανάγκη να καταστεί «Ημέρα Μνήμης» για όλη τη σπουδάζουσα νεολαία της Ελλάδος ενάντια σε κάθε μορφή βία. Μια ώρα του προγράμματος σπουδών στα σχολεία όλων των βαθμίδων να αφιερώνεται για εποικοδομητική συζήτηση, δασκάλων και μαθητών, επί του θέματος της ενδοσχολικής βίας (bullying). Ο άδικος θάνατος του Βαγγέλη τότε μόνο θα έχει πλήρως δικαιωθεί, όταν γίνει αφορμή να λυτρωθούν από το μαρτύριο που βιώνουν καθημερινά χιλιάδες ελληνόπουλα. Τότε και μόνον τότε η ψυχή του Βαγγέλη θα έχει βρει τη δικαίωση και ειρήνευσή της στην αγκαλιά του Θεού. Έχουμε το δικαίωμα να του το στερήσουμε;

 

Με τα τελευταία γεγονότα αποδείχθηκε περίτρανα ότι η βία στα σχολεία μας είναι ένα φαινόμενο όχι μόνον υπαρκτό και στη χώρα μας, αλλά και συνεχώς εντεινόμενο. Η κοινωνία μας νοσεί βαρύτατα και οφείλει να αφυπνιστεί και να λάβει αυστηρά μέτρα. Πάντα υπήρχε η ενδοσχολική βία. Πάντα υπήρχαν παιδιά από προβληματικές οικογένειες, με προβλήματα που τα κουβαλούσαν και αναπαρήγαγαν στο σχολείο σε βάρος άλλων παιδιών. Πρόκειται, όμως, για ένα πολύμορφο και πολυδιάστατο φαινόμενο, η έκταση και η σοβαρότητα του οποίου δύσκολα αναγνωρίζονται, επειδή, κυρίως, τα θύματα φοβούνται να το εξομολογηθούν (αντίθετα καταλαμβάνονται από σύγχυση, άγχος και απόγνωση και κλείνονται στον εαυτό τους), οι εκπαιδευτικοί (το βασικό κλειδί της υπόθεσης) δυσκολεύονται να το διαχειριστούν και τα σχολεία διστάζουν να το παραδεχτούν, λόγω του αρνητικού αντίκτυπου που θα έχει στην εικόνα και τη φήμη τους.

 

Ανάγκη, στο σημείο αυτό, να εξηγήσουμε ότι η ενδοσχολική βία [αγγλικά: school bullying (= σχολικός εκφοβισμός)] δεν αφορά σε έναν απλό τσακωμό μεταξύ «τσαμπουκάδων». Αντίθετα, κλείνει μέσα της μια σοβαρή παθογένεια και ασυμμετρία δυνάμεων, που ερείδεται στη σαφή φυσική ή κοινωνική υπεροχή του εκφοβιστή (θύτη) σε σχέση με τον στόχο του (θύμα). Οι «δυνατοί» (άτομα, συνήθως, με χαμηλή αυτοεκτίμηση, αυταρχικά, επιθετικά και επιρρεπή σε παραβίαση κανόνων και αντικοινωνική συμπεριφορά, εξαιτίας γονέων με προβλήματα, που απουσιάζουν συστηματικά από τη ζωή τους), οι «δυνατοί», λέγω, προς επιβεβαίωση της υπεροχής τους εκφοβίζουν, συνήθως δημόσια, απειλούν και βασανίζουν εκείνους που θεωρούν πιο «αδύναμους» από αυτούς, που μπορεί να είναι κάθε αγόρι ή κορίτσι του οποίου κάποια χαρακτηριστικά (ψυχολογικά ή κοινωνικά) αποκλίνουν από την ομάδα, ώστε να θεωρείται ως ασυνείδητη απειλή για όλους.

 

Τέτοια νοσηρά φαινόμενα το σχολείο οφείλει να τα αντιλαμβάνεται άμεσα και να δείχνει μηδενική ανοχή έναντι αυτών, γιατί εγκυμονούν σοβαρούς κινδύνους για την ψυχοσωματική υγεία των μαθητών. Από την άλλη μεριά οι επιθετικοί και βίαιοι μαθητές πρέπει να καταλάβουν ότι επιτυγχάνουν, ίσως, κάποιους άμεσους και στιγμιαίους στόχους αίσθησης επιβολής και «υπεροχής» έναντι των συμμαθητών τους, αλλά αργότερα πληρώνουν σημαντικά το τίμημα της καταπάτησης των δικαιωμάτων και των συναισθημάτων των άλλων, μέσα από το χάσιμο φίλων και τη μείωση της διαπροσωπικής τους επικοινωνίας, την ανικανότητά τους να αποκτήσουν αγάπη και σεβασμό από τους άλλους.

 

Η βία που σήμερα βρίσκουμε στα σχολεία μας- αλλά και στην κοινωνία συνολικά- είναι, θεωρώ, στις μέρες μας, και άλλης μορφής και αιτιολογίας που σε ένα μεγάλο βαθμό την εκθρέψαμε εμείς οι ίδιοι στα παιδιά μας. Τα παιγνίδια που σήμερα βρίσκεις στο εμπόριο είναι μόνο παιγνίδια τρόμου με δράκοντες, εξωγήινους με διαβολική μορφή (κέρατα στο κεφάλι) και δεν ξέρω τι άλλο, ενώ να μην υποτιμούμε και την αρνητική επίδραση των βίντεο παιγνιδιών (video games), που σε «βάζουν» να σκοτώνεις ανθρώπους, του διαδικτύου και της τηλεόρασης, όπου με την ανοχή των κυβερνήσεων και όλων μας γενικά, έχει βρει πρόσφορο έδαφος και προβάλλεται, σε κάθε ώρα της ημέρας, κάθε είδους βία στα παιδιά. Τα παιδιά μας περνούν πολύ χρόνο βλέποντας ταινίες και παίζοντας ηλεκτρονικά παιχνίδια τρόμου, με βίαιο περιεχόμενο, ιδιαίτερα τρομακτικό και σε μας τους μεγάλους. Έτσι, ειδικά τα παιδιά που εκτίθενται και σε άλλους δυσμενείς παράγοντες που προκαλούν άγχος (οικογενειακούς, σχολικούς κ.λπ.), έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να αναπαράγουν την επιθετικότητα που βλέπουν και εισπράττουν από παντού εις βάρος των συμμαθητών τους μέσα στο σχολικό περιβάλλον. Είναι αποδεδειγμένο, με απόλυτους αριθμούς, από επιστημονικές έρευνες ότι η επιθετικότητα αυξάνεται ως αποτέλεσμα της έκθεσης των παιδιών σε εικόνες βίας από τα μέσα μαζικής επικοινωνίας. Τα παιδιά πολύ εύκολα μιμούνται την επιθετική συμπεριφορά άλλων, ειδικά ενηλίκων, οι οποίοι λειτουργούν ως πρότυπα γι’ αυτά. Και είναι αλήθεια ότι, μερικές φορές, και αυτά τα παιδιά μας φαίνονται να τρομάζουν με αυτήν την ίδια την επιθετικότητά τους, γιατί, έτσι όπως εκδηλώνεται μέσα τους, την αισθάνονται σαν μια κατάσταση που τα καταλαμβάνει και δεν μπορούν να τη διαχειριστούν και τα κάνει κυριολεκτικά να χάνουν τον έλεγχο του εαυτού τους. Μια κατάσταση που, σε ακραίες περιπτώσεις, δεν διαφέρει καθόλου και από αυτήν την ίδια την «παράκρουση». Όμως, δεν τους δίνουμε την ευκαιρία να τη διαχειριστούν, αφήνοντάς τα έρμαια στην τύχη τους.

 

Και το οξύμωρο, εδώ, είναι ότι ενώ παραμένουν στο εμπόριο και στις τηλεοράσεις τα εις βάρος των παιδιών μας αναπαράγοντα τη βία παιχνίδια- για το κέρδος που αφήνουν στις τσέπες των εμπόρων του είδους- εμείς προσπαθούμε να τα «αντιπαλέψουμε» σε μια κοινωνία στην οποία τα εναπομένοντα ερείσματα και οι δοκιμασμένες παραδοσιακές αξίες – που θα μπορούσαν να αποτελέσουν ένα σοβαρό αντίβαρο στη συσσώρευση τόσου κακού- έχουν εκλείψει επικίνδυνα ή έχουν τεθεί υπό αμφισβήτηση. Όμως, η κατάσταση αυτή πρέπει να ερμηνευθεί σωστά και να αποκαλυφθούν οι βαθύτερες αιτίες της για μιαν αποτελεσματική παρέμβαση και βελτίωση. Καλά τα προγράμματα προαγωγής της ψυχικής υγείας των μαθητών, οι διδασκαλίες και τα σεμινάρια, όμως, θεωρώ ότι δεν επαρκούν και ότι με μόνα αυτά δεν οδηγούμαστε σωστά στον επιθυμητό στόχο.

 

Πιστεύω, στο σημείο αυτό, ότι μόνον η καθάρια χριστιανική διδασκαλία, το «αγαπάτε αλλήλους» του Ευαγγελίου, εκ των πραγμάτων, θα αναγνωριστεί, κάποια στιγμή, και πάλι ότι μπορεί να αποτελέσει τη μόνη δυνατή διέξοδο και το ισχυρότερο έρεισμα ηθικής ενίσχυσης και διδασκαλίας. Γράφει, στο σημείο αυτό, ο μεγάλος Ντοστογιέβσκι, που σύμπας ο λόγος του κινείται μέσα στα νάματα του Ευαγγελίου: «Η θυσιαστική αγάπη είναι ταχεία, σταθερή, ειλικρινής, ευχάριστη, νηφάλια, τρυφερή, θαρραλέα, προσεκτική, γλυκιά, υπομονητική, πιστή, ταπεινή, συνετή, μακρόθυμη, ειρηνική, αγνή, ευγενής και ποτέ, μα ποτέ δεν ζητεί τα εαυτής. Η θυσιαστική αγάπη υπάρχει κι ύστερα από τον θάνατο!» (Φ. Ντοστογιέφσκι, Ο Έφηβος, εκδόσεις Δαρεμά, Αθήναι χ, χ. 391). Αλλά και αλλού σημειώνει: είναι ανάγκη να κατανοήσουμε ότι η κατεξοχήν βαθμίδα ωριμότητας του ατόμου είναι αυτή που κίνητρό της έχει τη θυσιαστική αγάπη, την αγάπη που ξέρει να προσφέρεται στον πλησίον (Φ. Ντοστογιέφσκι, Οι Δαιμονισμένοι, Διεθνείς Εκδόσεις χ.χ., 53), να αναλύεται, να συγχωράει, να θυσιάζεται για τον πλησίον και να τον κατανοεί «εις παροξυσμόν αγάπης και καλών έργων» (Εβρ. ι΄, 24) ότι «φόβος ουκ έστιν έν τη αγάπη, αλλ’ η τελεία αγάπη έξω βάλλει τον φόβον,… ο δε φοβούμενος ου τετελείωται εν τη αγάπη» (Ιω. α΄ 4, 18).

 

Είναι εξαιρετικά σημαντικό, μετά από όλα αυτά, οι γονείς να παρατηρούν τη συμπεριφορά του παιδιού τους και να βρίσκονται σε μόνιμη και ενεργή επικοινωνία μαζί του, να φροντίζουν τα παιδιά τους να τους έχουν στήριγμα στη ζωή τους και να αναζητούν σε κάθε πρόβλημά τους την προστασία τους. Οποιαδήποτε ξαφνική, χωρίς εμφανές αίτιο, αλλαγή στη συμπεριφορά, στη διάθεση, στην όρεξη, στον ύπνο, στη σχολική επίδοση του παιδιού πρέπει να γίνεται αμέσως αντιληπτή και να αξιοποιείται κατάλληλα από τους γονείς. Να απενοχοποιήσουν το παιδί και να του εξηγήσουν ότι κανένας δεν έχει το δικαίωμα να του φέρεται άσχημα. Ότι είναι όλως φυσικό και ανθρώπινο, μια φυσιολογική νευροβιολογική αντίδραση (και σε καμιά περίπτωση «κάρφωμα») το να υπερασπίζεται με όλες του τις δυνάμεις αυτό που θεωρούμε όλοι μας ως αναφαίρετο δικαίωμά μας και να αντιδρά γενναία και να το καταγγέλλει προς όλες τις κατευθύνσεις όταν πιστεύει ότι, κατά κάποιο τρόπο, από την επιθετική συμπεριφορά του πλησίον (που αυτός ο «βίαιος πλησίον», σε άλλες περιπτώσεις, μπορεί, βέβαια, να είναι και ένας παιδεραστής) απειλείται άμεσα η προσωπικότητά του ή θίγεται ή μειώνεται το «εγώ» του.

 

Το άρθρο μου αυτό το έγραψα πονώντας και υποφέροντας για τον Βαγγέλη (αλλά και γιατί κι εγώ έχω τέσσερα παιδιά και οκτώ εγγόνια) και ανησυχώ και σκέφτομαι και πόσα άλλα παιδιά, δικά μας παιδιά, σε όλη την Ελλάδα και τον κόσμο ολόκληρο υποφέρουν από τη βία και την επιθετικότητα των συμμαθητών τους. Κλείνοντας εύχομαι ο Θεός να αναπαύσει στην αγκαλιά του τον αγαπημένο μας Βαγγέλη, στον οποίο βλέπω, με νομοτελειακή δύναμη, να εφαρμόζεται πιστά ο λόγος των μακαρισμών του Κυρίου, στο Όρος των Ελαιών: «μακάριοι οι πραείς ότι αυτοί κληρονομήσουσι την γην» (Ματθ. ε΄, 5). Και πράγματι, ο Βαγγέλης, με την- από τους πάντες βεβαιωθείσα- πραότητα και καλοσύνη του και τον τρόπο που υπέμεινε το μαρτύριό του φοβερά αβοήθητος από όλους, έγινε το παιδί της καρδιάς μας!