Εκεί που κρατάμε τη μνήμη των μεγάλων αγωνιστών του έθνους αξίζει και μια μεγάλη γωνιά για τους Ακρίτες της Παράδοσης.Όπως ήταν ο Παντελής Καβακόπουλος που πέρασε στην αντίπερα όχθη, πριν από λίγες μέρες, πλήρης ημερών.
Σίγουρα στις πύλες του παραδείσου θα τον περίμενε η εκλεκτή της ζωής του, η μεγάλη μας λαογράφος Ειρήνη Μπριλλάκη Καβακοπούλου, η Σπηλιανή που έζησε για να αφήσει στην αιωνιότητα ένα σημαντικό έργο, που υμνεί την παράδοση.
Πώς να μην έρθει κοντά με έναν ομοϊδεάτη της και ακούραστο ερευνητή, όπως ήταν ο Παντελής Καββακόπουλος;
Ο σπουδαίος αυτός άνθρωπος, που έκανε επιφανείς ερευνητές να υποκλίνονται στο έργο του, γεννήθηκε στη Bήσσανη της Hπείρου το 1923, από μητέρα Zιτσιώτισα και πατέρα Bησσανιώτη. Tα περισσότερα χρόνια μέχρι το 1936 τα έζησε στη Zίτσα, όπου τελείωσε το δημοτικό και την πρώτη τάξη του εκεί ημιγυμνασίου. Τη δεύτερη του ημιγυμνασίου την τελειώνει στη Bήσσανη το 1937. Το 1938 έρχεται στην Αθήνα, όπου τελειώνει και τις υπόλοιπες τέσσερις τάξεις στο νυχτερινό γυμνάσιο «Kουτσούρη», επί της οδού Mιχαήλ Bόδα.
Καταγόμενος από οικογένεια παραδοσιακών μουσικών ήξερε ήδη και ο ίδιος να παίζει από 9 χρόνων και να φτάνει ως πάνω τα χωριά της Bορ. Hπείρου, όπου συνόδευε λαϊκές κομπανίες σαν ξετελειωμένος βιολιστής από τα γεννοφάσκια του. M’ όλο, που τα περισσότερά του χρόνια τα έζησε στη Zίτσα, αισθανόταν Bησσανιώτης.
Ερχόμενος στην Αθήνα και μετά από εξετάσεις στο Ωδείo Aθηνών πέτυχε την εισαγωγή του με υποτροφία, στη τάξη του βιολιού με καθηγητές το Δημήτρη Xωραφά,τον Mήνο Δούνια και των θεωρητικών μαθημάτων με τον σημερινό ακαδημαϊκό Mενέλαο Παλάντιο, μέχρι και την Aνωτέρα τάξη του βιολιού.
Στο μεταξύ διορίζεται υπάλληλος στο Νοσοκομείο του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού, όπου συνέχισε εργαζόμενος έως το έτος 1950. Τον ίδιο χρόνο προσλαμβάνεται στο Mουσικό τμήμα του Eθν. Ίδρ. Pαδιοφωνίας από το οποίο, μετά από 40 χρόνια ευδόκιμης υπηρεσίας, συνταξιοδοτείται με το βαθμό του διευθυντή το έτος 1981. Στο διάστημα αυτό έλαβε και το δίπλωμα Βυζαντινής Μουσικής στο Eλληνικό Ωδείo με παμψηφεί άριστα, μετά από 5ετή φοίτηση στους διακεκριμένους αείμνηστους καθηγητές Θεόδωρο Xατζηθεοδώρου και στα θεωρητικά τον Mάριο Bάρβογλη.
Μόλις ανέλαβε καθήκοντα στην Ελληνική Ραδιοφωνία, πρώτο του μέλημα να ξεκινήσει τακτικές εκπομπές δημοτικών τραγουδιών απ’ όλη την Ελλάδα.
Στην προσπάθειά του αυτή είχε πολύτιμους συνεργάτες ένα συγκρότημα από είκοσι, τους πιο διακεκριμένους ερμηνευτές και λαϊκούς οργανοπαίκτες, με τους οποίους είχε ήδη συνεργασία από το 1948, όταν υπηρετούσε στον τότε σταθμό των Ενόπλων Δυνάμεων.
Στην ΕΡΤ μετέδιδε 6 εκπομπές την εβδομάδα και ήταν ένας από τους οποίους ξεκίνησε της εκπομπές για την απελευθέρωση της Κύπρου με τίτλο «To Όχι της Κύπρου», με συνεργάτες τον τότε δ/ντή προγ/τος του EIP Δημήτρη Πουρνάρα, και τον Δ/ντή Bραχέων Kυμάτων EIP, Βορειο- ηπειρώτη Πύρρο Mπαμίχα. Χάρη στο ερευνητικό του έργο, ηχογράφησε και κατέγραψε τραγούδια απ’ όλη την Ελλάδα, που μεταδόθηκαν, εκτός από το EIP και απ’ όλους τους τότε επαρχιακούς σταθμούς, Κέρκυρας, Ζάκυνθο Κρήτης, Θεσσαλονίκης και Κομοτηνής. Κατέγραψε τη μουσική σε θεατρικά έργα από το EIP και πλήθος θεατρικών σκετς, (ανταλλαγές με την Ιταλία «Πρέμιουμ Ιταλία» κλ.π.).
Μα ο τόσο χαρισματικός μουσικός ο Ηπειρώτης Π. Kαβακόπουλος δεν περιορίστηκε μόνο στις εκπομπές, για τις οποίες μιλούσε με θαυμασμό όλη τότε η Ελλάδα. Άνθρωπος με αποφασιστικότητα και απέραντη αγάπη για την παράδοση επιχείρησε πρώτος να δώσει ρεσιτάλ βιολιού δημοτικής μουσικής με βιολί – κανονάκι και λαούτο. Και πέτυχε.
Ακούραστη έρευνα σε όλη την Ελλάδα
Γνωστό και μη εξαιρετέο φυσικά το έργο του Σίμωνος Καρά, αλλά και ο Παντελής Καβακόπουλος πρόσφερε ανεκτίμητες υπηρεσίες στην παράδοση. Ενώ θα μπορούσε να απολαμβάνει τη μονιμότητα σε μια τόσο σημαντική θέση στο κρατικό ραδιόφωνο εκείνος από το 1951 όργωνε κυριολεκτικά την ελληνική ύπαιθρο από τη Μακεδονία μέχρι την Κρήτη και από την Ήπειρο μέχρι τα Δωδεκάνησα συλλέγοντας και ηχογραφώντας πάνω από 5000 τραγούδια και σκοπούς.
Ευτυχώς για την εποχή του που δέσποζαν κορυφαίοι του πνεύματος και της τέχνης είχε αναγνωριστεί η πολυσήμαντη καλλιτεχνική του αξία και οι πάντες αναζητούσαν τη γνώση και το ταλέντο του. Έτσι ήταν πάντα από τους πιο σημαντικούς ομιλητές σε συνέδρια και σεμινάρια, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό.
Σημαντικές και οι εκδόσεις του μουσικών βιβλίων με τη σχετική μουσικολογική ανάλυση, αλλά και τα άρθρα που δημοσίευσε σε μεγάλης κυκλοφορίας περιοδικά.
Χαρισματικός ομιλητής, όπως ήταν, είχε την ευτυχία να δίνει διαλέξεις σε πυκνό ακροατήριο στο Πανεπιστήμιο Αθηνών στο μάθημα Λαογραφίας, στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, στο Μουσείο Λαϊκής τέχνης Αθηνών και στο Ίδρυμα Δόρας Στράτου.
Μεγάλη η προσφορά του Παντελή Καββακόπουλου και στην Εκπαίδευση. Υπηρέτησε είκοσι χρόνια καθηγητής μουσικής στο (Ελληνικό Σπίτι) της Aγγελικής Xατζημιχάλη. Παράλληλα δεκαπέντε χρόνια καθηγητής στο ιδιωτικό γυμνάσιο (Παρ. Σχολινάκη) στον οικισμό Παπάγου.
Την ακαδημαϊκή χρονιά 1976- 1977,με απόφαση του υπουργείου Παιδείας αποσπάστηκε στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων στην έδρα της λαογραφίας για την έρευνα και την ηχογράφηση στην επαρχία. Εθίμων και δημοτικών τραγουδιών.
Σημαντική η παρουσία του και στη δισκογραφία, αφού κυκλοφόρησε διακόσια δημοτικά τραγούδια και σκοπούς σε δίσκους, των 78,45 και 33 στροφών. (Hπειρώτικα- Mακεδονικά-Θρακικά- Θεσσαλικά – Δωδεκανησιακά – Νησιώτικα του Σαρωνικού και της Κρήτης).
Η πλούσια προσφορά του δεν πέρασε ποτέ απαρατήρητη Αμέτρητα τα βραβεία και οι διακρίσεις που έλαβε με πιο σημαντικά το βραβείο ΖΑΠΠΑ (1959) από την εταιρεία για την ενθάρρυνση των ελληνικών Σπουδών, από το «Παν/μιο της Σορβόννης» για το βιβλίο του (μουσικά κείμενα Δημοτικών τραγουδιών της Θράκης) και φυσικά δυο φορές το Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών για το πολυετές μουσικολαογραφικό του έργο.
Συνεργάστηκε με τον αείμνηστο Πολύδ. Παπαχριστοδούλου φιλόλογο καθηγητή της ναυτικής Σχολής Δοκίμων και πρόεδρο της εταιρείας Θρακικών Μελετών και με τον αείμνηστο ακαδημαϊκό λαογράφο Kων. Ρωμαίο για τη συλλογή τραγουδιών από πρόσφυγες της Θράκης στο χώρο της Αθήνας, της Δυτικής και της κεντρικής Μακεδονίας, 1951-1960. Με το υλικό αυτό πραγματοποιήθηκαν εκπομπές με θρακιώτικα τραγούδια από το E.I.P και απ’ όλους τους επαρχιακούς ραδιοφωνικούς σταθμούς από το 1953-61.
Μια όμορφη οικογένεια με την μεγάλη μας λαογράφο
Από τις ευτυχείς συγκυρίες στη ζωή του η συνάντηση με τη δική μας μεγάλη λαογράφο Ειρήνη Μπριλλάκη που έφυγε για τη γειτονιά των Αγγέλων το Νοέμβριο του 2011, αφήνοντας σπουδαίο έργο. Δημιούργησαν μια όμορφη οικογένεια με χαρισματικά παιδιά που διαπρέπουν.
Να θυμίσουμε στους νεότερους αναγνώστες μας ότι η Ειρήνη Μπριλάκη γεννήθηκε το 1924 στο Σπήλι Αγίου Βασιλείου. Πατέρας της ήταν ο Σήφης Μπριλάκης και μητέρα της η Ευαγγελία Βλατάκη. Η «Ερήνη τσι Μπριλοσήφαινας» όπως ήταν γνωστή στο Σπήλι ήταν το τελευταίο από τα έξι παιδιά της οικογένειας που είχε πέντε κορίτσια και ένα αγόρι, τα οποία ήταν η Παγώνα, η Στέλλα, ο Στέφανος, η Κατίνα, η Μαρία και η Ειρήνη. Από πολύ μικρή έμεινε ορφανή από πατέρα, όταν αυτός σκοτώθηκε στο κτίσιμο ενός σπιτιού στην περιοχή, με πέτρα, πέφτοντας από ψηλά.
Η οικογένειά της τα έβγαζε δύσκολα πέρα. Παρ’ όλα αυτά η Ειρήνη τελείωσε το δημοτικό σχολείο. Τελείωσε στο Ρέθυμνο τις γυμνασιακές της σπουδές και στη συνέχεια πέτυχε την εισαγωγή της στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών όπου παρακολουθούσε παράλληλα ξένες γλώσσες στη Γαλλική Ακαδημία των Αθηνών. Λίγο αργότερα γνώρισε και παντρεύτηκε τον Ηπειρώτη βιολιστή στην Κρατική Ορχήστρα, Παντελή Καβακόπουλο, μελετητή της μουσικής μας παράδοσης, με τον οποίο απέκτησαν δύο παιδιά τον Σπύρο και τον Δημήτρη. Εργάστηκε στα γραφεία του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού απ’ όπου και συνταξιοδοτήθηκε. Από πολύ νέα έδειξε την αγάπη της για το τραγούδι και την λαϊκή μας παράδοση. Έδωσε πλήθος διαλέξεων σ’ όλους τους νομούς της Κρήτης, μέσου κυρίως του Λυκείου Ελληνίδων, αλλά και άλλων πολιτιστικών συλλόγων, σωματείων κ.λπ. που την καλούσαν να μιλήσει για λαογραφικά και θρησκευτικά θέματα, στην Αθήνα και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας. Έλαβε μέρος σε αρκετά λαογραφικά, τοπικά και ιστορικά συνέδρια και έκανε πλήθος απαγγελίες ποιημάτων της στην κρητική διάλεκτο σε πάρα πολλές εκδηλώσεις. Η Ειρήνη Μπριλάκη ήταν η πρώτη Ρεθεμνιώτισσα λαογράφος που άρχισε να αρθρογραφεί τόσο στις ντόπιες εφημερίδες, όσο και στις Κρητικές εφημερίδες της Αθήνας, καθώς και σε περιοδικά της Κρήτης και της υπόλοιπης Ελλάδας με λαογραφικό περιεχόμενο. Ξεκίνησε ως τακτική συνεργάτης στην εφημερίδα «Κρητική Επιθεώρησης» του Ρεθύμνου το 1967, σε θέματα επίκαιρα λαογραφικά, καθώς και στην εφημερίδα των Αθηνών Κρητικός Κόσμος και στα περιοδικά Κρητική Εστία, Κρητικά Γράμματα, Κρήτη, Πειραϊκή-Πατραϊκή και το Ε.Ε.Σ. Νεότητος. Ενώ μέχρι το τέλος αρθρογραφούσε σε όλες τις τοπικές εφημερίδες του Ρεθύμνου.
Ήταν τακτικό μέλος του «Κρητικού Τύπου» της Αθήνας, της Πανελλήνιας Λαογραφικής Εταιρείας, της Ιστορικής – Λαογραφικής Εταιρείας Ρεθύμνης και της Λαογραφικής και Ιστορικής Εταιρείας Κρήτης. Επίσης μέλος της Πανελλήνιας Ένωσης Ελλήνων Λογοτεχνών και του Συλλόγου Ελλήνων Λογοτεχνών, μέλος του Δ.Σ. του Συνδέσμου Κρητών Επιστημόνων Αττικής και μέλος της Παγκρήτιας Ένωσης Αθηνών, αντι/δρος του Δ.Σ. του Ινστιτούτου Ελληνικών Μύλων.
Συνεργάστηκε με πολλούς παραδοσιακούς οργανοπαίχτες της Κρήτης και φυσικά με όλες τους μουσικούς του Σπηλίου (Κοντύλη, Μαρκογιώργη Μαρκογιανάκηδες, Μπριλογιάννη, Σκορδαλό, Χατζηδάκη Γ, Καλογρίδη κ.ά.) Με τον ανεπανάληπτο Σπηλιανό λυράρη Γιώργη Καλογρίδη (1923-1999) ηχογράφησε μαζί του δυο εξαίσια παραδοσιακά κομμάτια, το ριζίτικο «Τρώτε και πίνετε άρχοντες» και το παραδοσιακό συρτό «Στον ουρανό θε ν’ ανεβώ (πρώτος συρτός)», ενώ ήταν η βασική γυναικεία φωνή στον δίσκο του Κώστα Μουντάκη «Ο Κρητικός Γάμος» το 1967, ο οποίος στηριζόταν σε δικά της κείμενα.
Από το 1949-1955 μετάδωσε στο ραδιόφωνο πλήθος λαογραφικών συνεργασιών της, με τους τίτλους «Τραγούδια από όλη την Ελλάδα» «Τραγούδια για να θυμάστε την πατρίδα», «Θρακικά τραγούδια» κ.ά. Κυκλοφόρησε σε δίσκους νησιώτικα και παραδοσιακά τραγούδια και τα προωθούσε με κάθε τρόπο μέσω του Ραδιοφωνικού Σταθμού του Ε.Ι.Ρ. και των ποικίλων εκδηλώσεων στις οποίες την καλούσαν. Ενδεικτικά αναφέρω ορισμένα: Μπάρμπα Θοδωρή, Στο σπίτι που χορεύουμε, Αμοργιανό είναι το νερό, Τη θάλασσα την αγαπώ, Άνοιξε το παράθυρο, Σαν τα μάρμαρα της πόλης, Το φυσούνι, Κυρ Αναγνώσταινα, Ρόδος και Ροδονήσι, Σ’ αυτό το αλώνι το φαρδύ κ.ά. Στις παραπάνω ηχογραφήσεις συνεργάστηκε με σημαντικούς λαϊκούς οργανοπαίχτες από όλη την Ελλάδα όπως: Πέτρο Χαλκιά(Κλαρίνο), Αριστείδη. Μόσχο (Σαντούρι), Βασίλη Σούκα (Κλαρίνο), Γιώργο Κόρο (Βιολί), Τάσο Διακογιώργη (Σαντούρι) και άλλους.
Το 1961 με τη πρωτοβουλία του συζύγου της Παντελή, ηχογράφησε ο Καρυοφύλλης Δοϊτσίδης παραδοσιακά τραγούδια της Θράκης. Τα πρώτα τραγούδια που ηχογράφησε τότε ο Δοϊτσίδης, ήταν εννέα στα οποία συμμετείχε και η Ειρήνη. Το 1965 συμμετείχε με τον σύζυγο της Παντελή στην ελληνική αποστολή στο Βαλκανικό φεστιβάλ που πραγματοποιήθηκε στη Σόφια της Βουλγαρίας, μαζί με γνωστούς καλλιτέχνες της δημοτικής μας μουσικής όπως: Ξανθίππη Καραθανάση, Γιάννης Δερμιτζογίαννη, Φώτη Πάνου, Μανώλη Παπαγεωργίου κ.ά. Η ελληνική αποστολή κέρδισε το πρώτο βραβείο και τελικά περιόδευσε σε όλες τις μεγάλες πόλεις της Βουλγαρίας δίνοντας συναυλίες. Ποιήματα της περιλαμβάνονται σε αρκετές ανθολογίες, αναφέρω ενδεικτικά ορισμένα: Φθινοπωρινοί στοχασμοί, Σκέψεις του χειμώνα, Πένθιμη τριλογία για τον αρχιλυράρη Θανάση Σκορδαλό, Πασχαλιάτικες θύμησες, Στον αρχιχορευτή Σταμάτη Χ. Παπαδάκη, Χριστουγεννιάτικες Βουκολικές Ώρες, Το Αρκάδι, Αυτοβιογραφία. Όσο ζούσε δημοσίευσε μόνο την ποιητική συλλογή «Πνοή και Ρίζα Αθήνα 1975» η οποία αποτελείται από λυρικά κείμενα αναπλασμένα με την Κρητική λαϊκή παράδοση. Επιπλέον υπάρχει μια δημοσιευμένη ανακοίνωση της στα πρακτικά του διήμερου επιστημονικού συνέδριου της Ι.Λ.Ε.Ρ. με τίτλο «Τα Κρητικά τοπωνύμια» στο Ρέθυμνο, 6-7 Νοεμβρίου 1998 η οποία περιέχει πλήθος ιστορικών, τοπωνυμικών και λαογραφικών στοιχείων για τη γενέτειρά της το Σπήλι.
Η Ειρήνη βραβεύτηκε από πάρα πολλούς συλλόγους και σωματεία για την προσφορά της στην παράδοση και την ποίηση όπως: στον Πανελλήνιο Ποιητικό Διαγωνισμό «Κηφισιά 1975» και «Κηφισιά 1976», Πανελλήνιο Σύλλογο Λογοτεχνών 1982, Πανελλήνιο Σύλλογο Λογοτεχνών 1989, Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό 1982, Πανελλήνια Εταιρεία πολιτισμού1990, «Παγκρήτιο Ένωση 1996, Σύλλογος Απόδημων Σπηλιανών – Δαριβιανών 1998, Συλλόγος Κρητών Ζωγράφου 2001, Δήμο Λαμπής 2001 κ.ά.
Μεγάλη απώλεια
Αν κι έφυγε πλήρης ημερών, η απώλεια του Παντελή Καβακόπουλου προκάλεσε συγκίνηση στο χώρο της ακαδημαϊκής κοινότητας και της λαογραφίας.
Το θάνατο του ανήγγειλε με συγκλονιστικό τρόπο στον προσωπικό του λογαριασμό στο F/Β ο γιος του και συνεχιστής του έργου του Σπύρος, αναφέροντας μεταξύ άλλων:
«Τη μάνα πάει να βρει ο πατέρας μας, να γράφει αυτός να διορθώνει αυτή, να της μαθαίνει τραγούδια, να τραγουδούν μαζί στη γειτονιά των αγγέλων.
Ενενήντα εννιά χρονών ήταν. Παθιασμένος με το δημοτικό τραγούδι. Συλλέκτης, ερευνητής, με πλήθος βιβλίων με βραβεία από την Ακαδημία Αθηνών (δύο φορές), το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων κ.ά. Δεκάδες οι επιστημονικές ανακοινώσεις σε διεθνή και ελληνικά συνέδρια. Δημιουργός μέχρι τα τελευταία του. Προς έκδοση το βιβλίο που τελείωσε πέρυσι «Τραγούδι Μουσική και Χορός στην Μικρά Ασία». Βιβλία του προλόγισαν πρυτάνεις και καθηγητές πανεπιστημίων, όπως Μ. Μερακλής, Φ. Κακριδής, Γ. Καψάλης, Ρ. Δαλιανούδη, Αλ. Ράφτης κ.ά.
Από δώδεκα χρονών επαγγελματίας παραδοσιακός μουσικός στην Ήπειρο και στα δεκάξι του ολομόναχος στην Αθήνα σπούδασε βιολί και βυζαντινή μουσική.
Από τη Βύσσανη των Ιωαννίνων ο πατέρα μας Παντελής Καβακόπουλος. Σ’ ευχαριστούμε για το σπουδαίο όνομα που μας κληρονόμησες, δυστυχώς δεν θα σε φτάσουμε. Δεν πρόλαβες, αλλά εμείς θα σου αποτελειώσουμε τα Μακεδονικά Κεντρικής Μακεδονίας και τα Δωδεκανησιακά…».
Θα πρέπει και ο Παντελής και η Ειρήνη Καβακοπούλου να αναπαύονται εν ειρήνη. Άξιοι συνεχιστές τα παιδιά τους, όχι απλά θα διαφυλάξουν, αλλά και θα δώσουν συνέχεια στο πολυσήμαντο έργο τους. Και τους είμαστε ευγνώμονες γι’ αυτό.
