Παντελής Πρεβελάκης (Εκλεκτικές συγγένειες)

 

Μύθος που αναβιώνει ο Παντελής Πρεβελάκης (1909-1986) δίπλα στον Ν. Καζαντζάκη και ανάμεσα στους μεγάλους του έντεχνου νεοελληνικού λόγου, τιμά από θέση υπεροχής την επιστήμη του, τη γλώσσα και το Ρέθυμνο!

 

Η παρακάτω σύντομη αναφορά δεν στοχεύει κορυφές δυσπρόσιτες, όπου αυτός αναρριχήθηκε ούτε αναλύσεις των έργων του. Δεν αναφέρεται στον ποιητή Πρεβελάκη ή τον δημιουργό του «Χρονικού μιας Πολιτείας». Επιχειρεί απλά να ανασύρει από το χώρο των αναμνήσεων φέρνοντας στο φως, εκλεκτικές συγγένειές, πρόσωπα και τόπους ειδικού βάρους και αξίας διαχρονικής.

Ο Πρεβελάκης, γόνος ιστορικής οικογένειας θα μπορούσε να καυχηθεί για τους προγόνους του, για όσες δέχτηκε επιρροές από το στενό και ευρύτερο οικογενειακό περιβάλλον αλλά και άσκησε εμπνέοντας ευρύτερους κύκλους σήμερα. Εμπνεόμενος ο ίδιος από ήρωες, καθώς ο Πρεβελάκης του Αρκαδιού που έπεσε στο μετερίζι του (8 Νοέμβρη 1866) όταν, οι Τούρκοι ρέμπελοι και ταχτικοί έξωναν κατά χιλιάδες το φοβερό Μοναστήρι, έχτισε το δικό του κάστρο! Άλλος ήταν ο παπα-Νικολής ο Βούλγαρης που η μνήμη και η φήμη του έφτασε στον Πρεβελάκη από τη μητέρα του Ειρήνη. Πρόκειται για τον θρυλικό οπλαρχηγό Αμαρίου στην αναφερόμενη περίοδο.

 

Η αγάπη του Παντελή Πρεβελάκη για το Νευς Αμάρι και η αναστροφή στη νεότητά του με ανθρώπους και γεγονότα της περιοχής ιχνηλατούνται προπαντός στο φάσμα προσωπικής γνώσης και βιωματικής εμπειρίας του γράφοντα.

 

Πηγή των πληροφοριών του ο Γεώργιος Βενιέρης δικηγόρος στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου με αναγνωρισμένη συμβολή στην πρόοδο της κοινότητας και γνώριμος του Κωνσταντίνου Καβάφη. Η επαφή με τον Πρεβελάκη που θα εξελιχτεί σε ακριβοδίκαιη φιλία με αισθήματα αμοιβαίας εκτίμησης στα όρια περίπου αλληλοθαυμασμού, ξεκινά μάλλον από τη μητέρα του γνωστή στο Αμάρι με το χαϊδευτικό «Ερηνάκι».

 

Ο Βενιέρης, ένας λόγιος με πλούσια διαδρομή στην προάσπιση της δικαιοσύνης, είδε αμέσως στον νεαρό επιστήμονα, εκτός την ευγένεια, πνευματικά χαρίσματα υψηλού επιπέδου.

 

Αυτό το διάστημα ο υποφαινόμενος, εγγονός της αδελφής του Κυριακούλας Γ. Μαρκαντώνη, επισκεπτόταν τον σεβαστό θείο και αρωγό των σπουδών του, όσο φοιτούσε στο Ε.Κ.Π.Α., για να εκφράσει ευγνωμοσύνη και να διδαχτεί από τη σοφία του. Γοητευόταν από τη λευκή κατάλευκη παρουσία, το πανέξυπνο γαλάζιο βλέμμα, τον πειθαρχημένο λόγο, τη σωκρατική μέθοδο των ερωτήσεων που προξενούσαν δέος στον άπειρο φοιτητή.

 

Σ’ τούτη τη συγκυρία της δεκαετίας 1950 ο Πρεβελάκης τύπωνε την τριλογία του «Κρητικού» με υπότιτλους: «Το Δέντρο, η Πολιτεία, η πρώτη Λευτεριά», αναπτύσσοντας οράματα και παθήματα της Κρήτης μέσα από την ιστορία και το μύθο. Μνήμες ηθών και πράξεων, ονόματα ιστορικά και τόποι γνώριμοι, πρόσωπα της αμαριώτικης κοινωνίας υπαρκτά και αναπλασμένα παρελαύνουν στις σελίδες του. Ένα έργο που ο Πρεβελάκης έσπευδε να ταχυδρομήσει – τόμο – τόμο στον καταξιωμένο φίλο του, όπως έπραττε με κάθε νέο του έργο. Σε κάποιον από τους τόμους πρόσεξα την αφιέρωση – έκφραση υψηλής εκτίμησης και ευγνωμοσύνης του συγγραφέα με ότι η αφιέρωση μπορεί να σημαίνει για τη σχέση των δύο ανδρών. Αντίστοιχα τα αισθήματα τιμής προς τον αποστολέα ανακοινώνονταν με ευφροσύνη από τον ίδιο τον παραλήπτη στους φιλοξενούμενους της εξοχικής έπαυλης, όπου συνοικούσε με τα ανίψια του Άννα και Νίκο Βιδάκη. Ο Πρεβελάκης λειτουργούσε ως ο υψηλός συγγενής και το αγαπημένο πρόσωπο των Βενιέρηδων και των Βουλγάρηδων, όπως λεγότανε αλλά και της οικογένειας Γ. Μαρκαντώνη. Η συχνότητα και διάρκεια των επισκέψεων Πρεβελάκη όπως και οι σχέσεις του με επώνυμους και ανώνυμους της «πρωτεύουσας» και βέβαια της περιοχής δεν έχουν καταγραφεί. Το γεγονός ότι η μητέρα του έμενε αρκετό καιρό στο Αμάρι σημαίνει τακτική επικοινωνία όχι μονάχα του Παντελή αλλά και των τριών αδελφών του. Εδώ πιστοποιείται μόνο η σχέση του με τον μακαριστό πατέρα μου Κωνσταντίνο Γ. Μαρκαντώνη, απ’ όπου το ακόλουθο περιστατικό: «Κάποτε ήλθε στο χωριό (Ελένες) από το Νευς Αμάρι καβάλα στο άλογό του Νικολή Γεργουλάκη αδελφού της μητέρας μου και του Βενιέρη. Ντυμένος της μόδας, σπορ κουστούμι χωρίς την (καθιερωμένη) γραβάτα. Τα πλούσια μαύρα μαλλιά πλαισίωναν μια μορφή αριστοκράτη». Παρά ταύτα αγαπούσε με πάθος τους απλούς ανθρώπους αλλά και τις παραδόσεις και τα ήθη αυτής της επαρχίας. Το γεγονός αυτό αποτυπώνεται με πολλούς τρόπους στην προαναφερόμενη τριλογία αλλά και στο ξακουσμένο «Χρονικό μιας Πολιτείας» γραμμένο το 1937 δηλαδή πριν τα τριάντα χρόνια του.

 

Γνώρισα τον Π. Πρεβελάκη στο Ρέθυμνο, το φθινόπωρο 1975. Είχε έλθει μάλλον για το ανέβασμα από την τοπική θεατρική ομάδα έργου του με θέμα «Το χέρι του σκοτωμένου». Φιλοξενήθηκε στο παλαιό «Ξενία», πριν τα πολυτελή ξενοδοχεία μεταμορφώσουν την πόλη. Τον χαιρέτησα νιώθοντας κάπως άβολα ως άγνωστος. Τα βλέμματα συναντήθηκαν και αμέσως λύνοντας τη σιωπή και την αμηχανία μου λέγει με πολλή οικειότητα, «μοιάζεις ακριβώς στη μάνα σου»! Προφανώς ανακάλεσε το Αμάρι της νεότητας και αναστροφής του με πρόσωπα αγαπημένα και αλησμόνητα. Η ατμόσφαιρα ελάφρυνε ώστε μπόρεσα με άνεση να παρατηρήσω το ωραίο παράστημα και τη σοβαρή μορφή του.

 

Δέκα χρόνια αργότερα το Πανεπιστήμιο Κρήτης απονέμει στον Πρεβελάκη τον τίτλο επίτιμου διδάκτορα. Στην πρωτοφανή συρροή στο Ωδείο θα ανταποκριθεί με συγκίνηση μεγάλη χωρίς ωστόσο η κλονισμένη υγεία του να επιτρέπει την προσωπική επαφή με τον κόσμο. Νωρίτερα η Ακαδημία Αθηνών τον είχε εκλέξει μέλος της ενώ στις 20 Σεπτέμβρη 1981 η Ορθόδόξος Ακαδημίας Κρήτης ύστερα από πρόταση του Προέδρου, μακαριστού Μητροπολίτου Ειρηναίου Γαλανάκη προς το Συμβούλιο τον ανακηρύσσει «εταίρο» του Ιδρύματος. Μια διάκριση που αποδέχεται με χαρά αλλά και ως ευκαιρία συχνότερων επισκέψεων στην Κρήτη και στο αγαπημένο του Ρέθυμνο.

 

Είχα την εύνοια να εργάζομαι τότε στην Ορθόδοξο Ακαδημία, με διετή απόσπαση και συγχρόνως το προνόμιο να συναντήσω ξανά τον ποιητή και για λίγο να συνεργαστώ. Κυκλοφορούσε ο «νέος Ερωτόκριτος» από τα σημαντικά ποιητικά έργα της ωριμότητάς του. Στο επίσημο δείπνο αφιερωμένο τιμής ένεκα ο Πρεβελάκης μίλησε κατασυγκινημένος, για το Ίδρυμα και τη διεθνή αναγνώρισή του, για την Κρήτη και τον Ερωτόκριτο ενθουσιάζοντας το πυκνό ακροατήριο. Συγκράτησα τον παρακάτω δεκαπεντασύλλαβο από τον «Νέο Ερωτόκριτο» με το οποίο έκλεισε την εκπληκτική ομιλία του: «Κρήτη καράβι σου ‘χτισα κι’ έπιασα το τιμόνι και στη φουρτούνα το ‘βγαλα να δούμε αν τη σηκώνει». Ακολούθησε ζωηρό, παρατεταμένο χειροκρότημα. Εκείνο το βράδυ η Ακαδημία γιόρταζε μια από τις ευτυχισμένες στιγμές του μακρόχρονου βίου της. Αγκάλιαζε το μεγάλο τέκνο της Κρήτης, καθώς γινότανε και δικός της υψηλός συγγενής.

 

Σήμερα, 30 χρόνια από το θάνατο πιστεύουμε ότι το Ρέθυμνο έχει το χρέος να τιμήσει καθώς πρέπει το μεγάλο συγγραφέα και επιστήμονα Πρεβελάκη, τον δικό της άνθρωπο στην ιδιαίτερη πατρίδα του. Μετά από τη λαμπρή – μακρά εορταστική περίοδο 150 χρόνων της Αρκαδικής, αυτοπροαίρετης, θυσίας η πόλη του και για λογαριασμό της Κρήτης είναι ώρα να εκφράσει οφειλόμενη ευγνωμοσύνη προς το μεγάλο απόγονο του δοξασμένου ήρωα του Αρκαδιού.