Συχνά καταφεύγω σε γραπτά κείμενα-ντοκουμέντα αξιόλογων ερευνητών-ιστορικών και μάλιστα εφόσον καταγράφουνε ιστορικά γεγονότα κοντά στην ηλικία τους. Αυτές τις καταγραφές-ντοκουμέντα οφείλομε να επικαλούμαστε, σε ό,τι γράφομε και ό,τι λέμε σήμερα και όχι αόριστα στα «μού ‘πανε» ή «το λέγανε», προπαντός για ιστορικά γεγονότα του μακρινού παρελθόντος.
Ένα τέθιο κείμενο δανείστηκα από το βιβλίο «Ιστορικά Σημειώματα», που εκδόθηκε στο Ρέθυμνο το έτος 1926, του αείμνηστου Αμαριώτη Γιατρού και πολιτικού Γεωργίου Ανδρεδάκη (Αντρεδή), που γεννήθηκε το έτος 1860 στο Φουρφουρά Αμαρίου και το επισυνάπτω παρακάτω (σελίδες 60-61). Πιστεύω πως περιέχει ενδιαφέροντα στοιχεία και αξίζει να διαβαστεί. Το θεωρώ εξαιρετικά σημαντικό, δεδομένου ότι αναφέρεται σε γεγονός που συνέβη στον τόπο μας, την τέως Επαρχία Αμαρίου, στην αρχή της Επανάστασης του 1821, δηλαδή πριν από διακόσια χρόνια. Είναι γνωστό εξάλλου ότι, πολλά επαναστατικά γεγονότα συμβήκανε αμέσως με την έναρξη της Επανάστασης του 1821 στην περιοχή του Αμαρίου, για τα οποία έχω αναφερθεί σε προηγούμενα γραφτά μου.
Όπως αναφέρεται στο κείμενο, στην αρχή της επανάστασης του 1821 Τούρκοι Ηρακλειώτες πήγανε στα Σφακιά, δώσανε μάχη, αλλά αποτύχανε και θελήσανε να επιστρέψουνε στο Ηράκλειο, μέσω της κοιλάδας του Αμαρίου. Οι ηρωικοί Αμαριώτες τους αναγνωρίσανε, τους καταδιώξανε, με τη συμμετοχή πολεμιστών από όλα τα χωριά και οι λιγοστοί που γλυτώσανε, καταφέρανε κρυπτόμενοι και με δυσκολία να γυρίσουνε στο Ηράκλειο, διηγούμενοι την πανωλεθρία που πάθανε στην περιοχή του Αμαρίου. Ο αείμνηστος Ανδρεδάκης, εκφράζει την πικρία του γιατί ο ιστορικός Ψιλάκης, αν και γνώριζε το γεγονός, δεν αναφέρει τίποτα για την πανωλεθρία των Τούρκων Ηρακλειωτών στο Αμάρι.
Γράφει ο Ανδρεδάκης στο κείμενο του «Η πρώτη εν Αμαρίω καταστροφή των εκ Σφακίων επιστρεφόντων Τούρκων Ηρακλειωτών»:
«Υπάρχει σωζομένη παράδοσις καθ’ ην εν τη αρχή της Επαναστάσεως 1821 Τούρκοι εξ Ηρακλειωτικών με ταβάντες εις Σφακιά να πολεμίσουν τους εκεί, κατεδιώχθησαν. Αφού δε απέτυχε ο σκοπός των έφυγον εκείθεν διά να επιστρέψωσιν εις τα ίδια. Ηθέλησαν δε να διέλθωσι διά της επαρχίας Αμαρίου. Αλλ’ άμα τη εισόδω της εις το Αμάρι γνωρισθέντες κατεδιώχθησαν παρευθείς υπό των πολεμιστών των πρώτων χωρίς Γερακάρη, Μέρωνος και άλλων. Ούτω δε διωκόμενοι έφθασαν κάτωθι του χωρίου Μοναστηράκι. Εις την αντίπεραν δε όχθην του ποταμού ευρισκόμενοι τους κατέφθασαν πολλοί περισσότεροι εξ όλων των χωρίων. Τους κατεδίωξαν δε επί τοσούτον, ώστε μόνον ολίγιστοι εξ αυτών εσώθησαν προφθάσαντες να εισέλθωσι και κρυβώσιν εντός της Εκκλησίας του Αγ. Ιωάννου, της κειμένης εις θέσιν Νωτεριανά κάτωθι του χωρίου Λαμπιώτες. Καθόσον δε δεν εγένοντο αντιληπτοί εκρύπτοντο εντός της Εκκλησίας επί τρεις ημέρας περί τους ένδεκα ως ωμολόγησαν οι ίδιοι. Μετά ταύτας δε κατώρθωσαν διά νυκτός να φύγωσι μεταβάντες εις τα Ηρακλειώτικα και κηρύσσοντες την πανωλεθρίαν η υπέστησαν εν τη επαρχία Αμαρίου. Και όμως ο Ιστορ. Ψιλάκης αν και αναφέρει την εις Σφακιά μετάβασιν των εξ Ηρακλείου Τούρκων περί της εν Αμαρίω πανωλεθρίας ουδέν αναφέρει καίτοι είναι αναμφισβήτητον.
– ΝΑΖΗΦ
Μεταξύ των Τούρκων τούτων ισχυρίζοντο ότι ήτο και ο Ναζήφ πρωτοπαλλήκαρο των Ηρακλειωτών χωρίς να διευκρινίζεται αν ήτο αράπης ή όχι ως τινες ισχυρίζονται. Τότε δε λέγουσιν εφόνευσαν τον Ναζήφ, εις ην θέσιν ονομάζεται «του Ναζήφ το μνήμα» οι Σπινθουράκης εκ του χωρίου Οψιγιά και Παττακός εκ Μοναστηρακίου όχι δε εις την δευτέρας πανωλεθρίαν των εκ Ρεθύμνης εισβαλλόντων Τούρκων ως προηγουμένων αναφέραμεν».