Τρία ρεύματα πολιτικής σκέψης, σχετιζόμενα με το έθνος κράτος, διαπέρασαν τις σκέψεις των ανθρώπων και τις πολιτικές συγκρούσεις τον 19ο και 20ο αιώνα. Είναι ο διεθνισμός, ο εθνισμός (πατριωτισμός) και ο εθνικισμός. Έχουν τη δική τους διαδρομή και συνδέονται με τη δημιουργία των εθνών κρατών (εθνογέννεση) τους 18ο, 19ο, 20ο αιώνες. Απηχούν και με τρεις τουλάχιστον πολιτικές ιδεολογίες: τον φιλελευθερισμό, τον σοσιαλισμό και τον αναρχισμό.
Για τις ανάγκες και με τους περιορισμούς ενός άρθρου, ας θυμηθούμε ορισμένα κύρια σημεία των τριών ρευμάτων. Ο διεθνισμός συνδέθηκε κυρίως με τη σοσιαλιστική – κομμουνιστική και αναρχική ιδεολογία. Η πρώτη σοβαρή δοκιμασία του έμελε να συμβεί κατά την προετοιμασία και στα θέρετρα του Α Παγκόσμιου Πολέμου. Οι προλετάριοι, που καλούνταν να αρνηθούν την ένοπλη υπεράσπιση των κρατών τους, στο όνομα του διεθνισμού της τάξης τους, έπεσαν κατά εκατομμύρια στα φρικαλέα πεδία μάχης. Ο εθνισμός και ο εθνικισμός νίκησαν.
Τα έθνη κράτη συνεγείρουν τους πολίτες έναντι πραγματικών ή φανταστικών απειλών, καλώντας τους να υπερασπιστούν την Πατρίδα. Συνήθως βρίσκουν ένθερμη συμμετοχή, γιατί οι πολίτες αντιλαμβάνονται το έθνος κράτος ως το ασφαλές πεδίο για την άσκηση των ατομικών και πολιτικών τους δικαιωμάτων. Αυτή η πεποίθηση στηριγμένη σε δυο αιώνων πείρα και πρωτίστως στη σημασία της Γαλλικής Επανάστασης φαίνεται ακατανίκητη.
Ο εθνικισμός εκδηλώθηκε με ολέθριο τρόπο σε πάμπολλες περιπτώσεις τον 20ο αιώνα. Συμπαρέσυρε έθνη να πολεμήσουν λυσσαλέα άλλα έθνη, συχνά χωρίς ουσιώδη λόγο. Εκδηλώθηκε ως εγωιστική και γεμάτη μίσος επιβουλή και με δικαιολογίες δόγματα, όπως η φυλετική ή πολιτισμική ανωτερότητα, ο ζωτικός χώρος και ο αλυτρωτισμός. Βρήκε εξαμβλωματική μορφή στο Φασισμό και το Ναζισμό.
Στο κοινωνικό πεδίο τα τρία ρεύματα υποστηρίχτηκαν το μεν πρώτο από προλετάριους για τις ανάγκες μιας διεθνιστικής επανάστασης, το δεύτερο από μεσοστρώματα και το τρίτο από δυνάμεις του κεφαλαίου και των πολιτικοστρατιωτικών ελίτ.
Στην Ελλάδα σε κρίσιμες φάσεις και πολεμικές συγκρούσεις, είχαμε την κορύφωση των εκδηλώσεών τους. Κατά τη Μικρασιατική εκστρατεία οι νεοδημιούργητοι σοσιαλιστές αντιτέθηκαν, θεωρώντας την, μέρος ενός ιμπεριαλιστικού πολέμου. Στην εισβολή των Ιταλών το 1940 συντηρητικοί και μαρξιστές συντάσσονται υπέρ της υπεράσπισης της πατρίδας. Όχι όμως και στη συνέχεια, όταν μέρος των συντηρητικών επιλέγει την ουδετερότητα ή τη συμμαχία με τους ναζιστές. Οι μαρξιστές αντίθετα επιλέγουν την εθνική αντίσταση και μαζί τους ένα μέρος φιλελεύθερων συντηρητικών. Ο Εμφύλιος καταργεί τον παλιό διχασμό Βενιζελικών Βασιλικών και αναδεικνύει την αντίθεση εθνικοφρόνων απάτριδων. Ήταν μια από τις κυρίαρχες κατηγορίες των εθνικιστών που εκμεταλλευόμενοι τις διεθνιστικές τάσεις των μαρξιστών τους εξοβελίζουν ως απάτριδες. Κατά τη διάρκεια της επταετούς δικτατορίας των συνταγματαρχών, που αποτέλεσε και τον επιθανάτιο ρόγχο του Εμφυλίου, οι εθνικιστές αξιωματικοί προβάλουν τον ελληνισμό, ως άμεση συνέχεια ενός ένδοξου παρελθόντος και ξεπερνώντας Οθωμανική, Βυζαντινή, Ρωμαϊκή αυτοκρατορία, συνδέουν το έθνος με την αρχαιότητα.
Οι ανάγκες της παλλαϊκής στράτευσης στον εθνικισμό, της Επταετούς αλλά και της Μεταξικής δικτατορίας, δημιούργησαν, μεταξύ άλλων, την έντονη συμμετοχή των νέων στις στρατιωτικές παρελάσεις. Αν οι φοιτητές και οι σπουδαστές στη Μεταπολίτευση, λόγω του ριζοσπαστισμού τους, κατάφεραν να σπάσουν αυτή τη παράδοση, δεν συνέβη το ίδιο με τους μαθητές. Τα σχολεία παρέμεναν οι βασικοί αγωγοί δημιουργίας πατριωτικής συνείδησης, μέσω της επίσημης ιστορικής αφήγησης κυρίως, ενώ εξακολούθησαν να υπηρετούν τον εθνικισμό, υποδυόμενα σε κάθε παρέλαση τα στρατιωτικά τμήματα.
Τα γεγονότα αυτά προκάλεσαν κριτική κυρίως σε διανοουμένους και εκπαιδευτικούς και βρήκαν λανθάνουσα αντίσταση διαφόρων μορφών από μαθητές. Ζητήθηκε εν τέλει η εξαίρεση των μαθητών από τις παρελάσεις. Η σχετική συζήτηση τα τελευταία χρόνια, έγινε σε πολιτικά φορτισμένο κλίμα, με ταυτόχρονα σημαντικά επίδικα θέματα. Η άνοδος του ΣΥΡΙΖΑ στη κυβέρνηση έδωσε την ελπίδα σε όσους υποστήριζαν αυτή την άποψη ότι θα δικαιωθούν.
Φαίνεται, όμως, ότι οι μαθητικές παρελάσεις με το χρόνο έχουν γίνει μέρος της λαϊκής κουλτούρας, μαζική εκδήλωση της συλλογικής κοινωνικής ζωής και στα μυαλά πολλών έχουν αποσυνδεθεί από την εθνικιστική προέλευσή τους. Η εθνικιστική προπαγάνδα της Χρυσής Αυγής, προς τους νέους και η αποτελεσματικότητα της πειθούς της, έκαναν πολλούς να πουν ότι, «δεν θα αφήσουμε τους φιλοναζιστές να αλωνίζουν με τη πατριδοκαπηλία τους». Η κατάργηση της μαθητικής συμμετοχής, πιθανόν να μετατρέψει τις παρελάσεις σε εορτές για τις ένοπλες δυνάμεις και τα σώματα ασφάλειας.
Όλα καλά λοιπόν; Όχι. Ο χαρακτήρας των μαθητικών παρελάσεων πρέπει να αλλάξει. Ως προς αυτό συνηγορεί η πραγματικότητα. Να χαλαρώσει το στρατιωτικού τύπου βήμα, με τη μαζική ανάδειξη συμβόλων στα χέρια των μαθητών: σημαίες, και κλαδιά δάφνης ή ελιάς. Η μουσική τους υπόκρουση να εμπλουτισθεί με μουσικές που δεν είναι εμβατήρια. Η ανά φύλο συγκρότηση των μαθητικών τμημάτων να δώσει τη θέση της στη μικτή ανά φύλο, όπως ορίζει η εγκύκλιος Γ4/150/24-02-2000 Απόφαση ΥΠ.Ε.Π.Θ. η οποία συνήθως αγνοείται. Η συμμετοχή χορευτικών ομίλων και του κόσμου να γενικευθεί με κατεύθυνση λαϊκής γιορτής.
Οι εμπλεκόμενοι θεσμοί ας προχωρήσουν στην ομαλή διαμόρφωση, ενός νέου τύπου και ήθους μαθητικού γιορτασμού των εθνικών επετείων. Η κοινωνία μας είναι έτοιμη να το δεχτεί.
*Ο Κώστας Κεραμειωτάκης είναι εκπαιδευτικός
