«Το ΓΑΚ-Ιστορικό Αρχείο Κρήτης, αυτή η κιβωτός της Κρητικής Ιστορίας, ένα από τα παλαιότερα και σημαντικότερα πνευματικά καθιδρύματα της Χώρας, διαφυλάσσει επιμελώς και σταθερά μεταδίδει σε κάθε ενδιαφερόμενο την κραυγάζουσα σιωπή του παρελθόντος». Με τα λόγια του αυτά ο κ. Κωνσταντίνος Φουρναράκης, προϊστάμενος του Ιστορικού Αρχείου Κρήτης, μας διαγράφει το στίγμα της ευεργετικής παρουσίας του Ιστορικού Αρχείου στον χώρο της Κρητικής Λαογραφικής Επιστήμης, παρουσιάζοντάς μας την τελευταία λαμπρή έκδοση του Αρχείου κάτω από τη δική του προσωπική φροντίδα και επιμέλεια. Ο λόγος για τη συνέχιση της φωτομηχανικής ανατύπωσης της χειρόγραφης συλλογής του σπουδαίου Ρεθυμνίου λαογράφου και συλλογέα Παύλου Βλαστου του Κρητός, του γνωστού και ως Πατέρα της Κρητικής Λαογραφίας.
Χαιρόμαστε για τις επανειλημμένες παρουσιάσεις, εκδόσεων πάντα του ως άνω φίλου του Ιστορικού Αρχείου Κρήτης, που είχαμε την ευκαιρία να κάνουμε τον τελευταίο καιρό. Παρουσιάσαμε, ήδη, την «Κρητικοπούλα» του Χατζή-Μιχάλη Γιάνναρη, το δράμα «Λάμπρω, Τραγωδία εις πράξεις πέντε», της Αντωνούσας Ι. Καμπουροπούλας, το «Βουκολικόν» του Παύλου Βλαστού, τα «Θούρια στην Κρήτη του 19ου αιώνα» και από τα «Άσματα Λαϊκά Κρητών ή Συλλογή Κρητικής Ποιήσεως Ποικίλης» το Α’ Μέρος, του Α’ τόμου, για να έχουμε σήμερα τη χαρά να παρουσιάσουμε -αυτού του τελευταίου βιβλίου του Π. Βλαστού- και το παρόν Β’ Μέρος του ίδιου τόμου. Και να σημειωθεί ότι απαξάπαντα τα παραπάνω [έξι (06), στον αριθμό] βιβλία αποτελούν περισπούδαστες εκδόσεις μόνο των ετών 2012-2013. Πρόκειται, ασφαλώς, για έναν αξιόλογο άνεμο αναδημιουργίας, που πνέει τον τελευταίο καιρό στο Ιστορικό Αρχείο Κρήτης, κάτω από τη στιβαρή και δημιουργική παρουσία του φίλου Προϊσταμένου του κ. Κωνσταντίνου Φουρναράκη, ο οποίος έχει τάξει σκοπό της ζωής του να γίνει, κατά το δυνατόν, πραγματικότητα η καταγεγραμμένη βούληση του δωρητή του αρχείου-συλλογής «Παύλου Βλαστού», ο οποίος, μεταξύ άλλων, στη συμβολαιογραφική πράξη του, ορίζει ότι το Ιστορικό Αρχείο Κρήτης οφείλει «να θέσει ως σκοπόν του την δημοσίευσιν, εν καιρώ, τμηματικώς ή ολικώς, του δημοσιευσίμου υλικού» από το έργο «του Ρεθυμνίου Παύλου Βλαστού». Και ο κ. Φουρναράκης βεβαιώνει, επί του προκειμένου, ότι η εν λόγω έκδοση θα συνεχιστεί και θα υλοποιηθεί -με τη σύμφωνη γνώμη και της Εφορείας των ΓΑΚ- τμηματικά, λόγω του μεγάλου όγκου του υλικού, ευελπιστεί δε και στην παρακίνηση, από τις πρώτες, κιόλας, αυτές δημοσιεύσεις, γενναιόδωρων Κρητών ευπατριδών, οι οποίοι και θα συμβάλουν με τις χορηγίες τους στη δημοσιοποίηση και δημοσίευση και των επόμενων τόμων της Συλλογής του Π. Βλαστού.
Να σημειώσουμε, με την ευκαιρία αυτήν, ότι η πραγματικά απέραντη λαογραφική συλλογή του Π. Βλαστού, που διαλαμβάνει 93 χειρόγραφους τόμους (με λαϊκά τραγούδια, παραμύθια, παροιμίες κ.λπ.), θησαυρίζεται σήμερα στο Ιστορικό Αρχείο Κρήτης (Χανιά), στο οποίο δωρίθηκε το έτος 1963 από τους κληρονόμους του και έκτοτε, από τον χώρο αυτόν, είναι διαθέσιμη σε ερευνητές και ενδιαφερομένους. Τελευταία έχει αρχίσει να ψηφιοποιείται σε μικροφίλμ, προκειμένου να διατηρηθεί καλύτερα και να γίνει περισσότερο προσιτή η πρόσβαση στο ευρύτερο αναγνωστικό κοινό.
Και το παρόν Β’ Μέρος, του Α’ τόμου, των «Ασμάτων Λαϊκών», του Π. Βλαστού, που παρουσιάζουμε με το σημείωμά μας αυτό, έγινε με τη μέθοδο της φωτομηχανικής ανατύπωσης των αυτογράφων του Αρχείου του Παύλου Βλαστού. Με τον τρόπο αυτόν η Συλλογή έρχεται στο φως όπως ακριβώς βγήκε από το χέρι του συλλογέα της, πράγμα στο οποίο συναινεί και γενναιόδωρα συμβάλλει και συμβοηθεί και η καλλιγραφική δεινότητα, επάρκεια και καθαρότητα των χειρογράφων του Βλαστού.
Στο παρόν Β’ Μέρος των «Κρητικών Λαϊκών Ασμάτων» περιέχονται -και τούτο όλως επιγραφικά- προς γνώσιν των ενδιαφερομένων: Άσματα Ποιμενικά, Ερωτικά, Κλέφτικα, του Χάρωνος κ.λπ. και ορισμένα άλλα, που δεν απαντιούνται στην ταξινόμηση των δημοτικών τραγουδιών, που κάνουν άλλες συλλογές, όπως τραγούδια της ζωοκλοπής, ζωολογικά, Βρικολάκων (ή Καταχανάδων), της φυλακής κ.λπ.
Ο κ. Φουρναράκης, πέραν της φιλόπονης και διαφερόντως φροντισμένης επιμέλειας που είχε στο παρουσιαζόμενο έργο, προχωρεί, έτι περαιτέρω, στα «Επιλεγόμενά» του, και σε μια βαθύτερη αναζήτηση του τρόπου ταξινόμησης και καταχώρισης των δημοτικών τραγουδιών υπό των διαφόρων Συλλογέων, καθώς και σε μιαν άκρως ενδιαφέρουσα μελέτη των ριζίτικων, λεγομένων, τραγουδιών της Δυτικής Κρήτης. Σε ουσιώδη, περαιτέρω, και περιεκτική αποστροφή στα «Επιλεγόμενά» του, ο επιμελητής σημειώνει χαρακτηριστικά (και μας ενδιαφέρει όλους) ότι «η μελέτη της Ιστορίας και του λαϊκού Πολιτισμού θα βοηθήσει να συνειδητοποιήσουμε την κλίμακα των αξιών της κοινωνίας μας και να αναθεωρήσουμε οτιδήποτε σαθρό μάς οδήγησε σε αυτήν την κατάσταση. Το υγιές και ζωντανό κομμάτι της παράδοσης συνυφαίνεται με το παρόν και γίνεται οδηγός στα άγνωστα μονοπάτια του μέλλοντος. Μετά τη διάψευση των ελπίδων, που είχαμε εναποθέσει στη δύναμη της τεχνολογίας και των αγορών, είναι καιρός να επανεκτιμήσουμε, πέρα από την αξία του χρήματος, και τις θεμελιώδεις αξίες που συγκρότησαν την κοινωνία μας, την αλληλεγγύη, την ελευθερία, την ανθρωπιά».
Στην παρούσα έκδοση καταγράφεται και μια, ακόμα, πρωτοτυπία, διά της αποτύπωσης της συνεισφοράς όλων εκείνων των απλών ανθρώπων που υπαγόρευσαν στον Βλαστό ή τραγούδησαν τα καταγεγραμμένα κείμενα. Για τα πρόσωπα αυτά ο επιμελητής του τόμου κ. Φουρναράκης -με τη γενναιόδωρη συμβολή και της κ. Μαίρης Αγάθου– συνέταξε, στο τέλος του τόμου, ευρετήριο με τα ονόματα των «υπαγορευτών» (άλλως των πληροφορητών) και των πηγών της Συλλογής του Βλαστού. Ξεχωρίζουμε, εν μέσω αυτών, το όνομα της Μαρίας Βλαστού, της συζύγου του συλλογέα, τα τραγούδια της οποίας απηχούν ένα μέρος από τη λαϊκή ποίηση των μουσουλμάνων της Κρήτης.
Εντυπωσιακό, τέλος, συμπέρασμα για την ύπαρξη στην Κρήτη λαϊκού θεάτρου και τη διεξαγωγή, κατά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας, σύντομων λαϊκών θεατρικών δρωμένων, αποτελούν τρία αξιόλογα τεκμήρια από τη συλλογή αυτήν του Π. Βλαστού: α) «Η γραία ερωτόπληκτος» (σ. χ/φ 898), β) «Οι παραλοησμένες γράδες» (σ. χ/φ 923- 925), γ) «Κωμωδία ανικάνου» (σ. χ/φ 978- 982).
Τα θερμά μας συγχαρητήρια στον φίλο προϊστάμενο του Ιστορικού Αρχείου Κρήτης κ. Κων. Φουρναράκη και τους λοιπούς συνεργάτες και συντελεστές της έκδοσης, τους οποίους βεβαιώνουμε ότι «ὂντως καλόν ἒργον εἰργάσαντο, ἐπειδάν καί ἐτελείωσαν αὐτό». Τέτοιες προσπάθειες μας ενθαρρύνουν και μας κάνουν να πιστεύουμε ότι όσο ενδιαφερόμαστε και σκύβουμε πάνω από τις αιώνιες αξίες της τοπικής μας ιστορίας και του λαϊκού μας Πολιτισμού δεν χάθηκαν ακόμα όλα κάτω από τον αδυσώπητο οδοστρωτήρα του σύγχρονου τεχνοκρατούμενου Πολιτισμού και την ισοπεδωτική λαίλαπα της παγκοσμιοποίησης και του συγκρητισμού.
