Από την ανεκτίμητης ιστορικής αξίας έκθεση του διοικητή του 44ου Σ.Π. Αριστείδη Παναγιωτάκη παραθέτουμε μερικά χαρακτηριστικά αποσπάσματα που θα είναι ο φετινός μας επίλογος στο αφιέρωμα για την επέτειο της 28ης Οκτωβρίου.
Τα αποσπάσματα αφορούν κυρίως το θρίαμβο της Ρεθεμνιώτικης λεβεντιάς που αν και είχε μεγάλες απώλειες κατάφερε να καταλάβει την κορφή του Πούντα Νορτ. Αναφέρει σχετικά ο ήρωας διοικητής:
Την 14-2-41 το Σύνταγμα εξέδωσε διαταγή επιχειρήσεως με την οποία διατασσόταν:
το ΙΙΙ τάγμα και ένας λόχος του 1ου τάγματος να επιτεθεί και να καταλάβει το Πούντα Νορτ και το νότιο του αυχένα. Το Ι τάγμα να επιτεθεί από την ανατολική κλιτύ της χαράδρας Μετζκοράνης και να καταλάβει τον ομώνυμο Αυχένα. Το ΙΙ τάγμα σε εφεδρεία. Το ΙΙΙ τάγμα κινούμενο προς τις κλιτύες του Πούντα Νορτ βρέθηκε ενώπιον ισχυρών αντιστάσεων. Μετά από σκληρό αγώνα απωθεί τον εχθρό και συλλαμβάνει 250 αιχμαλώτους. Οι διοικητές των λόχων Σκουλάς Ηλ. 9ου, Κοκκινάκης Κ 10ου, Λιόδης 11 και Δροσίτης Στ. έδειξαν εξαιρετική ανδρεία. Αλλά και ο ηρωισμός των οπλιτών ήταν άφθαστος. Π.χ. Ο στρατιώτης της ΙΙΙ πολυβολαρχίας Λιονής Γεωρ., αφού έμεινε μόνος με το πολυβόλο του στη θέση βολής, κατόρθωσε, με εξαιρετική τόλμη να παραμείνει στη θέση του και να συλλάβει 30 αιχμαλώτους Ιταλούς- το σεμνό αυτό παλληκάρι καμιάς αμοιβής (προαγωγής) έτυχε παρ’ όλο που υποβλήθηκε σχετική πρόταση.
Τη 15η Φεβρουαρίου το Ι τάγμα επιτέθηκε και μετά από σφοδρή μάχη κατέλαβε τον Αυχένα γύρω στο μεσημέρι συλλαμβάνοντας γύρω στους 70 αιχμαλώτους. Εκεί εγκαταστάθηκε αμυντικά, για να εξασφαλίσει το αριστερό μέρος της παράταξης του συντάγματος.
Ταυτόχρονα το ΙΙΙ τάγμα, εξακολουθώντας της επίθεσή του, καταλαμβάνει το 1647 μετά από σκληρή μάχη. Αυτό το ύψωμα, μετά από σφοδρή αντεπίθεση, καταλήφθηκε από τον εχθρό. Διεξήχθησαν σκληρές μάχες σώμα με σώμα, εν τέλει το ύψωμα ανακαταλήφθηκε οριστικά από τους λόχους 9ο και 10ο. Το τάγμα αυτό, λόγω των απωλειών του σε νεκρούς και τραυματίες, αντικαταστάθηκε από το ΙΙ τάγμα, για να συνεχιστεί η επιθετική του προσπάθεια. Το τάγμα αυτό με τους λόχους τον 6ο Νικολακάκη και τον 7ο Βαλιράκη, επιτίθεται και καταλαμβάνει, μετά από σκληρό αγώνα, το ύψωμα 1647. Οι Ιταλοί έκαναν πολλές αντεπιθέσεις για την ανακατάληψή του, αλλά όλες αποκρούστηκαν. Λόγω των μεγάλων απωλειών του παραπάνω λόχου, διατάχθηκε ο 5ος Λόχος Λοχαγού Κεντριστάκη να τους ενισχύσει. Επίσης η ομάδα διοικήσεως του Συντάγματος στάλθηκε για να τους ενισχύσει, αλλά δεν κατάφερε να φτάσει, γιατί αποδεκατίστηκε από το πυροβολικό του εχθρού κατά την άνοδό της.
Τη 16η του ίδιου μήνα, διατάσσεται το σύνταγμα να διατηρήσει ισχυρά τις κατεχόμενες θέσεις Πούντα- Νορτ- Μετζκοράνη, από τις οποίες να ενεργήσει όταν διαταχθεί επίθεση για την κατάληψη του υψώματος 1812 και στη συνέχεια του χωριού Κασίστι και ακόμη νοτιότερα. Η διαταγή δεν εκτελέστηκε λόγω της πυκνότητας του χιονιού, του δύσβατου του εδάφους, του υπερβολικού ψύχους και προπάντων της έντονης δράσης της εχθρικής αεροπορίας και των καταιγιστικών πυρών του πυροβολικού σε όλη την τοποθεσία που βαλλόταν κατά τα ¾ περιμετρικά και των τμημάτων να έχουν υποστεί σοβαρές απώλειες.
Ο εχθρός έκανε επανειλημμένες αντεπιθέσεις χωρίς αποτέλεσμα. Αποκρούονταν με τη λόγχη. Αν και η εχθρική αεροπορία και το πυροβολικό έδειχναν μεγάλη δραστηριότητα, που επέφερε πολλές απώλειες, κρατούσε σθεναρά τις καταληφθείσες θέσεις παρ’ όλο που παλεύει κατά των καιρικών αντιξοοτήτων, χιονοθύελλας, παγοπληξιών έχοντας άριστο ηθικό.
Καλούσαν τους Κρητικούς να αυτομολήσουν
Η ορμή των στρατιωτών μας ήταν τόσο μεγάλη, ώστε να προκαλέσει τον φόβο και τον τρόμο των Ιταλών. Από την κορυφή του Ανατ. Σιντέλι με μεγάφωνα καλούσε τους Κρητικούς στρατιώτες να αυτομολήσουν με την υπόσχεση αποστολή με άνετη και ζεστή παραμονή στη Ρώμη και, επίσης, δώρο 500 δρχ.
Ρίχθηκε δε η παρακάτω προκήρυξη από αεροπλάνο:
«Στρατιώτες της Κρήτης. Η Αγγλία σας έσπρωξε σε αυτά τα άγρια Αρβανίτικα βουνά. Στην Κρήτη σας απολαμβάνουν δεσποτικά οι Άγγλοι στρατιώτες. Στα σπίτια σας κάθονται. Οι γυναίκες σας ενοχλούνται. Γιατί πολεμάτε; Ο συμπολίτης σας Βενιζέλος ζήτησε τη φιλία της Ιταλίας. Ρίξτε τα όπλα σας και ελάτε. Θα λάβετε και 500 δρχ. ο κάθε ένας».
Κατά τις επιχειρήσεις που έγιναν το Σύνταγμα εκτός των αιχμαλώτων (περίπου 300) κυρίευσε σημαντικό πολεμικό υλικό, τουφέκια, πολυβόλα, οπλοπολυβόλα, όλμους ατομικούς και άφθονα πυρομαχικά. Τα περισσότερα των δικών μας πολυβόλα και υποπολυβόλα (του 1915) αντικαταστάθηκαν με Ιταλικά. Και σε κάποιους λόχους διατέθηκαν ατομικοί όλμοι δεδομένου ότι είχαμε πολλά πυρομαχικά, όλμους και αυτόματα όπλα.
Αλλά η δύναμη του Συντάγματος ελαττώθηκε αισθητά, λόγω των απωλειών, προ παντός από τους βομβαρδισμούς του πυροβολικού και της Αεροπορίας αλλά και τα κρυοπαγήματα.
Η διαταγή της κατάληψης των υπόλοιπων αντικειμενικών σκοπών υπήρχε, δηλ. ολοκλήρωση της κατάληψης του υψώματος Σιντέλι – Κασίστι και το Τεπελένι. Αλλά λόγω της κατάστασης των τμημάτων, της μείωσης της δύναμης από τις παγοπληξίες, προπαντός την δυσχέρεια του ανεφοδιασμού λόγω του δύσβατου του εδάφους και καλυμμένου από μεγάλο στρώμα χιόνι. Λόγω και του ανύπαρκτου οδικού δικτύου δεν ήταν δυνατόν η εκτέλεση της παραπάνω επιχείρησης. Η δύναμη του Συντάγματος μειώθηκε σε 600 άνδρες.
Απώλειες στα υψώματα είχε:
Νεκροί αξ/κοί 3 οπλίτες 55
Τραυματίες αξ/κοί 48 οπλίτες 397
παγόπληκτοι αξ/κοί 5 οπλίτες 345
Αφάνταστες οι στερήσεις
Οι άνδρες παρουσίαζαν εικόνα ανθρώπου απογοητευμένου. Ο ανεφοδιασμός γινόταν νύκτα από τους άνδρες ημιονηγούς και ήταν διαθέσιμα μόνο ψωμί, κονσέρβα και κάποτε τυρί. Ούτε τσάι ούτε μαγειρεμένο συσσίτιο χορηγούνταν. Τα μαγειρεία, τα μεταγωγικά, οι αποθήκες των λόχων είχαν εγκαταλειφθεί στη θέση Ψάρι (5-6 ώρες μέχρι το Σιντέλι). Οι μεταφορές γίνονταν νύχτα στους ώμους, λόγω του δύσβατου και ολισθηρού, λόγω των χιονιών, εδάφους. Έπρεπε οι άνδρες να επανέλθουν στη βάση τους πριν ξημερώσει για τον φόβο του πυροβολικού και της αεροπορίας. Κατά δε την επιστροφή έπρεπε να παραλάβουν τους τυχόν τραυματίες ή παγόπληκτους και αυτούς στον ώμο τους ή τους έθεταν πάνω σε κλινοσκεπάσματα, έδεναν τα 4 άκρα τους σαν χοντρό δέμα και τους έσερναν πάνω στο χιόνι.
Επειδή δε η χορηγούμενη συντηρημένη τροφή δεν είχε τις απαιτούμενες θερμίδες, χορηγούσαν 12 ½ δράμια νωπού βούτυρου ένα λεμόνι και ένα πορτοκάλι σε κάθε ένα ημερησίως. Τα τελευταία έπρεπε να τα θέσουν στο θυλάκιο της περισκελίδας τους για να ξεπαγώσουν, αλλιώς δεν τρωγόταν. Λόγω της κακής δίαιτας, ξηροφαγίας και του ακάθαρτου νερού, το οποίο προμηθεύονταν από το λιώσιμο του χιονιού, πλείστοι Αξιωματικοί και οπλίτες προσβλήθηκαν από κοιλιακές ασθένειες και διακομίστηκαν σε Νοσοκομείο.
Αντίσκηνα, κατάκλιση, ύπνος ήταν άγνωστα καθ’ όλο το διάστημα των δύο μηνών κατά το οποίον παρέμεινε το Σύνταγμα σε Πουντα-Νορτ-Σιντέλι. Το Σύνταγμα, παρ’ όλες αυτές τις παραπάνω δυσμενείς συνθήκες, κατείχε σθεναρά τις θέσεις του, έχοντας ανεπτυγμένες τις δυνάμεις του: δύο τάγματα πάνω στην κορυφογραμμή, χωρίς βάθος, και το άλλο εφεδρεία, βαλλόμενο εντατικά νυχθημερόν, πλευρικά και σχεδόν στα νώτα από πυροβολικό, όλμους, αεροπορία από τις κατευθύνσεις Βεράτι-Τεπελένι- Τρία Αυγά.
Την 22 Φεβρουαρίου, παρά το κρίσιμο της κατάστασης του Συντάγματος, διατάσσεται να επιτεθεί και να καταλάβει την περιοχή Κασίστι-Νοτίως Πούντα Νορτ. Αλλά κατόπιν αναγνώρισης επιτελικού αξιωματικού του Τ. Σ. Ηπείρου και διαπίστωσης του κρίσιμου της κατάστασης, εξέδωσε Διαταγή αναστολής της επιχείρησης.
Ο Δ/τής του Συν/τος διαμαρτυρήθηκε για την αδράνεια και εξαιτίας αυτής της αιμορραγίας, υπέβαλε πρόταση, την οποία υιοθέτησε και η Μεραρχία, ή την προώθηση της διάταξης μαζί με τις γειτονικές μονάδες ή την σύμπτυξη στην Τρεπεσίνα. Κατ’ αρχάς υιοθετήθηκε από το Σ. Στρατού η σύμπτυξη. Αλλά κατόπιν ανεστάλη η Διαταγή, με το αιτιολογικό ότι θα την εκμεταλλευόταν ο εχθρός. Και έτσι το Σύνταγμα παρέμεινε, αν και βαλλόμενο από παντού, στην προχωρημένη θέση Πούντα Νορτ Σιντέλι κατεχόμενη από Βορά προς Νότο, πλην της κορυφής 1800, η οποία δεσπόζει της Ανατολικής εξόδου του στενού Κλεισούρας και Τεπελενιού.
Για αυτή την επιχείρηση στάλθηκε ο Αρχηγός της Μεραρχίας Συνταγματάρχης Παπαδόγκωνας για να ενεργήσει επίθεση με το 14 Σύνταγμα πεζικού, το Ι/44 τάγμα και 5 μοίρες ορειβατικού πυροβολικού. Το Ι/44 τάγμα θα επιτιθόταν Νότια του Αυχένα Μετζκοράνης και το 14ο Σύνταγμα θα ενεργούσε επίθεση κατά μέτωπο προς κατάληψη του υψώματος 1800. Επιχείρημα πολύ δύσκολο γιατί θα έπρεπε να ανεβεί τις ανατολικές κλιτύες του ορεινού όγκου Σιντέλλι που ήταν δύσβατες, χιονοσκεπείς και οχυρωμένες. Το Ι/44 τάγμα είχε ήδη αρχίσει την επίθεση σε βάθος 500 μ περίπου από τον Αυχένα. Ο αρχηγός Πεζ. κατόπιν επιτόπιας αναγνώρισης έκρινε παρακινδυνευμένη την επιχείρηση προς Σιντέλι (1800) και διέταξε να μην επιτεθεί. Και το Ι/44 τάγμα να μείνει στις θέσεις που κατέχει και, μόλις πέσει το σκοτάδι, να επανέλθει στη βάση εξόρμησης του. Το 14 τάγμα και Ι μοίρα πυροβολικού να παραμείνουν στις θέσεις τους. Το Ι/44 σύνταγμα πήγε την επομένη στο Σιντέλι και συνδέθηκε με το ΙΙΙ/44 τάγμα αντικαθιστώντας το ΙΙ τάγμα. Το Σύνταγμα σταθεροποίησε τη θέση του στην παραπάνω γραμμή με αμυντική διάταξη. Με την προοπτική δε μακράς παραμονής του στην τοποθεσία και για την αντιμετώπιση εχθρικής επίθεσης, άρχισε να οχυρώνει την τοποθεσία, με ελαφρά ορύγματα.
Η μεγάλη επίθεση των Ιταλών
Την 6η περίπου πρωινή ώρα την 9/3/41, άρχισε σφοδρός βομβαρδισμός πυροβολικού και όλμων απ’ όλα τα σημεία του μετώπου. Οι καπνοί των εκρήξεων κάλυπταν τα πάντα. Το έδαφος σείονταν. Επί τρεις συνεχόμενες ώρες βομβαρδιζόταν η παράταξη του συντάγματος. Η επίθεση των Ιταλών άρχισε την 8η ώρα σε όλο το μέτωπο. 21 Ιταλικές μεραρχίες ενεργούσαν την επίθεση. Όλες οι επιθέσεις αποκρούστηκαν. Είχαμε όμως πολλές απώλειες και σε αξιωματικούς. 12 Αξιωματικοί εκτός μάχης, εκ των οποίων τρεις διοικητές λόχων, και 237 οπλίτες. Ένας Ιταλικός λόχος επιτέθηκε και κατέλαβε τον μεταξύ των δύο παρατάξεων πάνω στην κορυφογραμμή Σιντέλι αυχένα.
Ο λοχίας Μπαγουράκης ειδοποίησε το Διοικητή του Ι τάγματος, ότι καταλήφθηκε ο αυχένας και ότι κινδυνεύει η κατεχόμενη από τους δικούς μας γραμμή και να στείλει ενίσχυση. Το εκεί φυλάκιο υπό τον ήρωα εφ. Ανθυπολοχαγό Βασιλονικολιδάκη αντιστέκονταν. Ο Διοικητής του τάγματος μη έχοντας εφεδρική δύναμη να στείλει, αφού αιτήθηκε ενίσχυση διλοχίας του εφεδρικού ΙΙ τάγματος, παραλαμβάνοντας τους τραυματιοφορείς και τους διαθέσιμους άνδρες του επιτελείου του, έσπευσε προς το αμυνόμενο τμήμα. Εν τω μεταξύ κατέφθασε και ο 6ος λόχος υπό τον γενναίο έφεδρο ανθυπολοχαγό Δουλγεράκη Ιωάννη και με κοινή προσπάθεια κατορθώθηκε η απόκρουση του εχθρού, ο φόνος του Ιταλού διοικητού του λόχου υπολοχαγού Φακίστα, στον οποίο τα έγγραφα που βρέθηκαν, σημειώσεις και χάρτες ήταν μέγιστης σημασίας. Από το ημερολόγιο του φαινόταν ότι ήταν σημαίνον στέλεχος του φασιστικού κόμματος, με δράση, καθοδηγητής σχολής αξιωματικών, εκδότης φασιστικών περιοδικών κ.λ.π. προ έξι ημερών είχε αναχωρήσει από τη Ρώμη, όπως έγραφε στο ημερολόγιο του. Τόσο δε σημαντικό στέλεχος του κόμματος ήταν, ώστε όταν τον Ιούνιο του 1941, συνελήφθησαν στο Ναύπλιο οι Κρητικοί αξιωματικοί από τους Ιταλούς, ρώτησαν ποιος αξιωματικός ήταν στην κορυφή του Σιντέλι κατά τη μάχη της 9ης Μαρτίου και αν θυμάται το μέρος που φονεύθηκε και τάφηκε ο Ιταλός υπολοχαγός. Παρουσιάστηκε ο υπολοχαγός Φουσκάκης Ιωάννης, ο οποίος και στάλθηκε με συνοδεία στο Τεπελένι και από κει στο Σιντέλι να υποδείξει τον τάφο του.
Ο 6ος λόχος κατά την άνοδο του, σε ενίσχυση του μαχόμενου φυλακίου, ενεπλάκη με τμήμα Ιταλών, το ανέτρεψε, συλλαμβάνοντας 40 αιχμαλώτους, 4 ολμίσκους και πολλά πυρομαχικά.
Κατά τις μετέπειτα ημέρες ο εχθρός έκανε και άλλες επιθέσεις, αλλά όλες αποκρούστηκαν. Από 9 έως 14 Μαρτίου ρίχτηκαν από τους Ιταλούς 100.000 βλήματα περισσότερα από το Βερντέν. Καθ’ όλο το διάστημα και μέχρι τη σύμπτυξη, ασχολούμαστε με τη βελτίωση των αμυντικών μας θέσεων και εν αναμονή της εξόρμησης μας, για να τελειώσει η τρομακτική αιμορραγία μας των δύο μηνών.
Πηγή: Αρχείο Χαράλαμπου Κασωτάκη, Φυσικού, καθηγητή Πειραματικού Λυκείου Πανεπιστημίου Κρήτης που έκανε και την προσαρμογή στη δημοτική από την καθαρεύουσα που ήταν το πρωτότυπο.
Συντακτική επιμέλεια: Σουρουλής Χρήστος, Φιλόλογος, Καθηγητής Πειραματικού Λυκείου Πανεπιστημίου Κρήτης.
