Tου ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥ ΚΑΣΩΤΑΚΗ*
Αφορμή για αυτές τις γραμμές στάθηκαν δύο γεγονότα. Το πρώτο είναι η επικείμενη αξιολόγηση των σχολείων μετά από 40 περίπου χρόνια και το δεύτερο ο χαρακτηρισμός από μηχανικούς ως ακατάλληλες και ότι απαιτείται άμεσα παρέμβαση διακόπτοντας τη δια ζώσης διδασκαλία των μαθητών τριών (3) πτερύγων σχολείων του νομού μας ή αναγκάζοντας τους να κάνουν μάθημα σε κοντέινερ. Ως γνωστόν, η τηλεεκπαίδευση που έκαναν ή θα κάνουν οι μαθητές εξαιτίας αυτού αποτελεί απλά αναγκαστικό υποκατάστατο της δια ζώσης διδασκαλίας και δεν την αντικαθιστά όταν μάλιστα έχει προηγηθεί τα προηγούμενα έτη τόση «κατάχρηση» της λόγω πανδημίας.
Ξεκινώντας από το δεύτερο θέλω να πιστεύω ότι οι βλάβες στα κτήρια προκλήθηκαν ή έγιναν ορατές εξ’ αιτίας του σεισμού. Αδυνατώ να πιστέψω ότι, σε κτήρια που φοιτούν εκατοντάδες παιδιά, είναι δυνατόν να υπήρχαν στατικές βλάβες τόσο μεγάλες που να απαιτούν την διακοπή των δια ζώσης μαθημάτων και ότι αυτές οι βλάβες δεν μπορούσαν να τις αντιληφθούν μηχανικοί το καλοκαίρι και να γίνουν τότε οι εργασίες χωρίς να διαταραχθεί η σχολική ζωή των μαθητών. Αδυνατώ επίσης να πιστέψω ότι αυτές οι εργασίες έγιναν τώρα επειδή, εξ’ αιτίας του σεισμού, πέρασε επιτέλους μηχανικός για έλεγχο των κτιρίων ή ότι εξ’ αιτίας του σεισμού δόθηκαν κονδύλια που δεν δίνονταν και φτιάχτηκαν για αυτό το λόγο τώρα τα επικίνδυνα κτήρια κατά τη λογική του λαϊκού ρητού «τώρα που βρήκαμε παπά να θάψουμε πέντ’ έξι».
Όσον αφορά το πρώτο, την αξιολόγηση των σχολείων, έκαναν οι επιθεωρητές σχολείων για περίπου 110 χρόνια στην Κρήτη, σχεδόν από το 1870 επί τουρκοκρατίας που τους διόριζαν οι δημογεροντίες έως το 1980. Πιο πριν δεν υπήρχε άλλωστε λόγος καθώς, πριν τις επαναστάσεις του 1841 και 1866, λειτουργούσαν ελάχιστα φανερά σχολεία (και ορισμένα κρυφά σχολεία) και ο αριθμός των φανερών σχολείων της Κρήτης ξέφυγε από τα ελάχιστα που υπήρχαν πριν μόνο μετά το 1868 με τον «οργανικό νόμο». Το πρώτο Γυμνάσιο λειτούργησε στο Ηράκλειο μόλις το 1881. Ας σημειωθεί ότι τότε οι επιθεωρητές έπρεπε να επισκέπτονται τουλάχιστον μία φορά το χρόνο τα σχολεία της δικαιοδοσίας τους και τα 2/3 του έτους να έχουν το γραφείο, το «δωμάτιο» και το αρχείο τους «επί του ημιόνου και να περιφέρονται εις τας επαρχίας δια να κάμνωσι διδασκαλίας υποδειγματικάς» για να επιμορφώνουν τους δασκάλους. Ο θεσμός του επιθεωρητή καταργήθηκε στις αρχές τις δεκαετίας του 1980. Να παρατηρήσω ότι σε άλλα κράτη όπως η Κύπρος ο θεσμός αυτός, όχι μόνο δεν καταργήθηκε, αλλά βελτιώθηκε και πλαισιώθηκε από βοηθούς (καθώς ένας και μόνο άνθρωπος μπορεί να κάνει συχνά λάθος εκτιμήσεις) και υπάρχει μέχρι σήμερα.
Για να πάρουμε μια ιδέα από τις εκθέσεις των επιθεωρητών παραθέτω ένα απόσπασμα από την έκθεση του Γενικού επιθεωρητή Κρήτης Εμμανουήλ Γενεράλη προς τον Επίτροπο της Ανωτέρας Διεύθυνσης της Παιδείας της Κρήτης από το «παράρτημα της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως εν Κρήτη τεύχος 2ον», που τυπώθηκε στα Χανιά στις 22/6/1910 που τις συνοψίζει:
«Αλλ’εάν ανεγιγνώσκετε τας διαφόρους εκθέσεις των Επιθεωρητών τα εν αρχείοις της Α. Διευθύνσεως αποκειμένας θα εσχηματίζετε την πεποίθησιν ότι κατά το ήμισυ τουλάχιστον τα δημοτικά ημών εκπαιδευτήρια δεν είναι σχολεία. Ανήλιοι και σκοτειναί τρώγλαι, κακώς αεριζόμεναι, άνευ αυλής, άνευ αποχωρητηρίου, άνευ παραθυροφύλλων, άνευ πατώματος, κάθυγρα τον χειμώνα, θερμότατα το θέρος, άνευ θρανίων, άνευ πινάκων γεωγραφίας κ.λ.π. άνευ σκευών, αποθήκαι κοινοτήτων, πρώην βουστάσια, κατοικία διδασκάλου κεχωρισμένη της παραδόσεως δια σινδόνος, και εντός επιδεικνύουσα την κλίνην, βρωμερά κατώγεια, χαμηλά ώστε να προσκρούει εις την οροφήν η κεφαλή ολίγον υψηλού διδασκάλου, υγραί εκκλησίαι, τοιαύτα είναι τα σχολεία μας. Εν τοιούτοις δε σχολείοις φονεύεται βεβαίως και το σώμα και το πνεύμα του παιδός και θα ήτο πολύ προτιμώτερον ή να γίνεται η διδασκαλία εν υπαίθρω ή να μην γίνεται παντάπασιν. Πως θ’ απαιτήσει τις ενθουσιασμόν παρά δασκάλου ζώντος εν τοιούτω σχολείω, διδάσκοντος δηλ. εντός τοιαύτης τρώγλης, ριγούντος, τρέμοντος, κολυμβώντος εν βορβόρω τον χειμώνα και εκτειθέμενου εις βέβαιον θάνατον, πυρακτουμένου δε και αποπνιγομένου το θέρος, στερουμένου καθίσματος, τραπέζης, έδρας, πινάκων, βλέποντας μετά θλίψεως τους μαθητάς επί πετρών καθημένους ή χαμαί οκλαδόν υπό των αυτών και τούτου συναισθημάτων κατεχόμενους; Πιθανότερον είναι εκείνο, όπερ ισχυρίζονται οι επιθεωρούντες σχολεία ότι μεταξύ των αιτιών, αίπερ συντελούσιν εις την ελλιπή φοίτηση είναι το υπό πάσαν έποψιν ελλεεινόν των διδακτηρίων».
Ας μη βιαστεί κανείς να κατηγορήσει τους τότε κρητικούς ότι δεν νοιάζονταν για τα σχολεία. Τι γίνεται σήμερα; Γίνεται στις αρχές καλοκαιριού έκθεση για την κατάσταση των σχολικών κτηρίων όπως τότε; Πόσα από τα σημερινά σχολεία βάζουν νερό ή υγρασίες; Ποια είναι η ενεργειακή τους κλάση ως κτήρια; Γιατί εξαιρέθηκαν μέχρι σήμερα από το πρόγραμμα ενεργειακής αναβάθμισης των κτηρίων που επιδοτείται από την ΕΕ; Εκτός αν θεωρήσουμε ότι το υπουργείο το κάνει για να σκληραγωγήσει τους μαθητές όπως η εκπαίδευση στην αρχαία Σπάρτη.
Όσον αφορά τα όργανα που υπάρχουν π.χ. στα εργαστήρια φυσικών επιστημών στα οποία έχω προσωπική πείρα μια και δίδαξα σε όλα τα λύκεια της πόλης μας τα περισσότερα είναι τόσο σύγχρονα που θα τα αναγνώριζαν ασφαλώς οι μεγάλοι φυσικοί που έζησαν στις αρχές του 20ου αιώνα και καμία πρόνοια για αναλώσιμα ή αντικατάσταση χαλασμένων οργάνων δεν υπάρχει από μέρους του κράτους. Σε ελάχιστα δε από αυτά υπάρχουν πολλά σετ οργάνων για το ίδιο πείραμα ώστε να μπορούν οι μαθητές να κάνουν οι ίδιοι τα πειράματα έστω και σε ομάδες.
Ας μην νομίζει κανείς ότι η έκθεση των επιθεωρητών αφορούσε μόνο τα κτήρια ή την επιστημονική ή διδακτική επάρκεια των δασκάλων. Αφορούσε οτιδήποτε προκαλούσε προβλήματα στη διδασκαλία ακόμα και στο πιο μικρό χωριό που ο επιθεωρητής καλούνταν να παίξει και το χαρακτήρα ντετέκτιβ και αναπληρωτή δασκάλου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η έκθεση του επιθεωρητή Αντωνίου Αρετάκη το 1886 που περιλαμβάνεται στο βιβλίο του Μανόλη Μακράκη «Κρητών Παιδεία» για το σχολείο στο χωριό Ινί και αναφέρεται στο δάσκαλο Νικ. Νιωτάκη:
«Ο ρηθείς δάσκαλος εν τη νεανική του ως φαίνεται ορμή μη δώσας πρέπουσαν αξίαν εις τε και θέση κ’ τον προορισμόν του ως διδασκάλου ενέδωκεν εις τας επαναληπτικάς ως έμαθον, ερωτικάς προκλήσεις υπάνδρου τινός γυναικός αυτόθι, επισύρας ούτω γνωστού γινομένου του πράγματος, την περιφρόνησιν όλων των εγχωρίων, οίτινες ου μόνο απέσυραν κατά μικρόν τους παίδας των εκ του Σχολείου αλλά και επετέθησαν κατ’ αυτού φυγόντος προ του τέλους του Σχολικού έτους. Καθ’ας έλαβον βεβαίας και ασφαλείς πληροφορίας, άμεσος τούτων αφορμή υπήρξε η γυνή, ήτις δεν επαύσατο τεχνιέντως υποθάλπουσα τας ερωτικάς παρεκτροπάς του νεανίου, ων αποτέλεσμα ήτο δυστυχώς η παραλυσία του Σχολείου, η απώλεια τουτέστι ενός ολόκληρου έτους διά τους μαθητάς. Διότι εκ των εν Μητρώω της Σχολής εγγεγραμένων 20 μαθητών προσήλθαν εις τας εξετάσεις 11, οίτινες ούτε είχον διδαχθεί όσα έπρεπε ουδ’ απήντησαν, ως έδει, ερωτηθέντος υπ’ εμού εις τα διδαχθέντα. Σημειωτέον δ’ ότι αι εξετάσεις εγένοντο υπ’εμού απόντος του διδασκάλου». Στον δάσκαλο επιβλήθηκε από την τότε Τμηματική Εφορία η ποινή της απόλυσης «δια τινάς αταξίας του».
* Ο Χαράλαμπος Κασωτάκης είναι φυσικός
email babiskasotakis@gmail.com