Περί Πρωταγόρα, ή γιατί, «χωρίς νόμους επικρατεί το θηρίο στον άνθρωπο»

Σύμφωνα με την κλασσική ρήση του Πρωταγόρα, η οποία έγινε σημείο αντιλεγόμενο τελευταία, ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται και προσεγγίζει τον κόσμο από τη δική του μεροληπτική και υποκειμενική σκοπιά, σαν να ήταν ο ίδιος το μέτρο για όλα τα πράγματα που τον περιβάλλουν. Για παράδειγμα, αν ταξιδέψουμε στο Λονδίνο, με βάση τις νόρμες οδήγησης που έχουμε οικειοποιηθεί στον τόπο μας θα μας φανεί ότι οι άγγλοι οδηγούν «ανάποδα» – το ακριβώς αντίθετο που θα σκεφτεί ένας Βρετανός που έρχεται στην ηπειρωτική Ευρώπη.

 

Τις επιπτώσεις από τον υποκειμενισμό και τη μεροληπτικότητα του ανθρώπου τις βλέπουμε ιδιαίτερα στην πολιτική. Για παράδειγμα, από τη δεκαετία του 1960 και εξής οι ανάγκες και τα κριτήρια των μεγαλοεργολάβων, αλλά και του μέσου Έλληνα ήσαν η εκμετάλλευση κάθε πιθαμής γης για την ανέγερση πολυκατοικιών, χωρίς σχέδιο, χωρίς κανονικούς δρόμους, χωρίς πεζοδρόμια και κοινόχρηστους χώρους, πάνω σε μπαζωμένα ρέματα κ.λπ. Το κακό δεν είναι αυτή η τάση: είναι αδήριτη πραγματικότητα ότι ο άνθρωπος είναι άπληστος όταν λειτουργεί χωρίς σταθερά οριοθετημένους κανόνες. Επομένως, το κακό έγκειται στο ότι δεν υπήρχαν θεσμικά αντίβαρα στην πολεοδομία και τη διοίκηση που θα μπορούσαν να βάλουν τάξη σ’ αυτή την υποκειμενική ασυδοσία. Έτσι καταστράφηκαν ή υποβαθμίστηκαν οικοδομικές περιοχές που, αν υπήρχαν σταθεροί πολεοδομικοί κανόνες θα είχαν σήμερα πολύ μεγαλύτερη αξία. Το αποτέλεσμα αυτό το πληρώνουμε σήμερα όλοι ακριβά. Τα ίδια μπορούμε να πούμε για το πελατειακό κράτος και τα κόμματα. Τα τελευταία, στον ανταγωνισμό τους για την εξουσία δεν έχουν κάποιες στοιχειώδεις κοινές σταθερές αρχές, με αποτέλεσμα να ποδοπατούν τη ζωή των πολιτών καθώς και το παρόν και το μέλλον της χώρας. Οι εξαιρέσεις δεν είναι ανύπαρκτες, όμως όπου εμφανίζονται σπεύδουν να τις υπονομεύσουν κάποιοι καλοθελητές του παλαιοκομματικού κατεστημένου.

 

Όμως, ακόμη κι αν ερμηνεύσουμε τη ρήση του Ιπποκράτη ευρύτερα: με την έννοια ότι ο άνθρωπος, συνολικά, δηλαδή η ανθρωπότητα οφείλει να είναι το μέτρο για όλα τα πράγματα, πάλι βασική προϋπόθεση γι’ αυτό είναι ότι υπάρχουν σταθεροί κανόνες και θεσμοί που διευθετούν σταθερά τα κοινωνικά πράγματα, πάνω από το «εγώ» και το «εσύ». Διαφορετικά θα στρέφεται ο ένας εναντίον του άλλου και του συνόλου, και αντίστροφα. Από τη σκοπιά αυτή γράφει ο Αριστοτέλης, στα Πολιτικά, ότι «χωρίς νόμους επικρατεί το θηρίο στον άνθρωπο».

 

Ίσως ξεκίνησε όλη η σχετική σύγχυση επειδή ο πρόεδρος της Δημοκρατίας έχει μεγάλη άνεση στο να μιλά ελεύθερα, οπότε μπορεί να του ξεφύγει και μια λέξη παραπάνω. Η επίμαχη διαπίστωση, «ο άνθρωπος είναι το μέτρο για όλα τα πράγματα», μάλλον μας προειδοποιεί για τον υποκειμενισμό και τη μεροληπτικότητα του ανθρώπου, ώστε να μην φθάνουμε ποτέ στο σημείο να διακηρύσσουμε ότι οι άνθρωποι υπερτερούν των νόμων ή ότι «δεν υπάρχουν θεσμοί υπάρχει μόνον ο λαός», σύμφωνα με τη γνωστή ρήση που είχε ξεφύγει από το «έρκος οδόντων» του Ανδρέα Παπανδρέου. Υπενθυμίζω σχετικά ότι μια πλειάδα πολιτικών από τη Ν.Δ., και όχι μόνο, είχαν καταδικάσει, εντονότατα, αυτό το «απόφθεγμα» του Α. Π. – ένα «απόφθεγμα» που αποτελεί θανάσιμο αμάρτημα στην πολιτική, ακόμη κι αν λέγεται κάτω από τη ρητορική ευφορία και την ελαφρότητα του μπαλκονιού. Μήπως θέλουν ορισμένοι να αναθεωρήσουν σήμερα την άποψη αυτή;