Διοργανωτές: Σύλλογος Κατοίκων Παλιάς Πόλης Ρεθύμνου – Σχολικό Μουσείο Δήμου Ρεθύμνης. Ημερομηνία πραγματοποίησης: Κυριακή 7 Απριλίου. Ώρα εκκίνησης: 10.00 π.μ. Τόπος εκκίνησης: Ρέθυμνο, χώρος στάθμευσης ρέματος Συνατσάκη. Μεταφορικό μέσο: ιδιωτικά αυτοκίνητα. Συμμετοχή παιδιών: ενθαρρύνεται. Διατροφή και νερό: ατομικά εφόδια. Ώρα έναρξης περιπάτου: 10.30 π.μ. Αφετηρία: Αμνάτος, Σχολικό Μουσείο. Τρόπος μετακίνησης: με τα πόδια. Φυσική κατάσταση: μέτρια. Πιθανή ώρα επιστροφής: 7.00 μ.μ. Φυλλάδιο: προσφορά στους συμμετέχοντες από την εφημερίδα «Ρεθεμνιώτικα Νέα».
Ο δεύτερος αυτός περίπατος στην ιστορία και στη φύση της υπαίθρου του Ρεθύμνου, μετά από τον φθινοπωρινό περίπατο στα καμίνια των Μαργαριτών, έχει ως σκοπό τη γνωριμία με τη φύση και την ιστορία τριών οικισμών, οι οποίοι αποτελούσαν διαχρονικά ιδιαίτερη ανθρωπογεωγραφική ενότητα. Με υπεύθυνο τον Χάρη Στρατιδάκη και με τη βοήθεια του Γιώργου Κανακάκη, του Πολιτιστικού Συλλόγου Αμνάτου και του Κώστα Μπιρικάκη, θα ξεναγηθούμε σε δύο μουσεία, θα εποπτεύσουμε σημαντικές αρχαιολογικές θέσεις, θα επισκεφθούμε τρεις βυζαντινές εκκλησίες και άλλες τόσες νεότερες, θα θαυμάσουμε δύο από τα σημαντικότερα βενετσιάνικα θυρώματα του νομού Ρεθύμνης και θα γνωρίσουμε πληθώρα μνημείων των νεότερων χρόνων. Παράλληλα θα απολαύσουμε την ανοιξιάτικη φύση του φαραγγιού των Καψαλιανών και θα παρακολουθήσουμε δύο προβολές διαφανειών, στην Αμνάτο και στον Πίκρη, με αρκετά ακόμα αξιοθέατα της περιοχής, που δεν θα προλάβουμε να δούμε στα περιορισμένα χρονικά όρια του περιπάτου μας. Παρακάτω παρουσιάζονται οι στάσεις που θα πραγματοποιήσουμε στον δεύτερο οικισμό του περιπάτου μας, τα Καψαλιανά.
Μνήμη Erica Lukovits-Weber. Η περιήγηση είναι αφιερωμένη στη μνήμη της Έρικας Lukovits-Weber, που επέλεξε την Κρήτη για δεύτερή της πατρίδα και έζησε σ’ αυτήν το μεγαλύτερο μέρος της ζωής της. Διέσχισε με εκδρομικές ομάδες αμέτρητες φορές το φαράγγι της Σαμαριάς και άλλες τόσες και περισσότερες το φαράγγι της Ίμπρου, μυώντας στις ομορφιές της κρητικής φύσης χιλιάδες επισκεπτών της. Έφυγε από τη ζωή πέρυσι τέτοιες μέρες (8 Απριλίου 2018). Αν ζούσε θα βρισκόταν ασφαλώς σήμερα ανάμεσά μας. Η αγάπη της για την Κρήτη και τις ομορφιές της φύσης της μας συνοδεύει και μας κάνει προσεκτικότερους και πιο υπεύθυνους στην ανάγκη προστασίας τους.
Φαράγγι Καψαλιανών. Ο περίπατος στο φαράγγι μεταξύ της Αμνάτου και των Καψαλιανών είναι πάντα απολαυστικός, ιδιαίτερα κατά την άνοιξη. Η βλάστηση είναι η τυπική της Κρήτης, με αυξημένη την παρουσία βελανιδιών και κυπαρισσιών αλλά και εσπεριδοειδών, που ποτίζονται από πολυάριθμα πηγάδια. Ο δρόμος που ενώνει τους δύο οικισμούς έχει ελάχιστη κίνηση, γεγονός που τον καθιστά ασφαλή και για οικογενειακούς περιπάτους.
Σπηλαιώδης ναός Αγίου Αντωνίου. Στην αρχή σχεδόν του δρόμου συναντάμε τον παλιότερο σπηλαιώδη ναό του Αγίου Αντωνίου. Σήμερα στη θέση του βρίσκεται ένα εικονοστάσι και μια λεκάνη συλλογής νερού, το οποίο θεωρείται από τους πιστούς αγίασμα. Παράλληλα μπροστά στην βραχοσκεπή έχει οικοδομηθεί ένας κανονικός ναός, στον οποίο παρατηρείται μεγάλη κοσμοσυρροή κατά τον εορτασμό του στις 17 Ιανουαρίου.
Παναγία Γαλατού. Η Παναγία Γαλατού ήταν παλιότερα ένα αγίασμα σε σπηλαιώδη κοιλότητα, στο οποίο προσέφευγαν οι γυναίκες που δεν είχαν γαλακτοφορία για να θρέψουν τα νεογέννητά τους, προκειμένου να συλλέξουν από τους βράχους σπηλαιόγαλα και να αλείψουν μ’ αυτό τους μαστούς τους. Σε ανάμνηση και προς ενίσχυση της πράξης αυτής κρεμούσαν στα βράχια φεύγοντας κάποια κουρελάκια και κλωστούλες από τα ρούχα των βρεφών, όπως διακρίνεται αμυδρά και στην παρατιθέμενη φωτογραφία. Αργότερα ανεγέρθηκε εκεί ναός, ο οποίος συμπεριέλαβε τη βραχοσκεπή στο εσωτερικό του. Να σημειωθεί ότι και η δάφνη στα βόρεια του ναού είχε λατρευτική χρήση.
Ναός Μιχαήλ Αρχαγγέλου. Ο ναός των Ταξιαρχών αποτελούσε το κέντρο της θρησκευτικής ζωής του μοναστηριακού μετοχιού των Καψαλιανών και του οικισμού που διαμορφώθηκε κατά τον 19ο και 20ό αιώνα με βάση αυτόν. Το αρκαδιώτικο αυτό μετόχι διέθετε εγκαταστάσεις άλεσης του ελαιόκαρπου και συμπίεσης των σταφυλιών για την παρασκευή οίνου, ενώ δεν έλειπε και η συγκομιδή του βελανιδόκαρπου και των χαρουπιών, η καλλιέργεια των δημητριακών και η περιορισμένη αιγοπροβατοτροφία. Υπάρχουν μαρτυρίες ότι γύρω από τα Καψαλιανά, που αποτελούσε το βασικό μετόχι του Αρκαδιού, διεκινούντο σε ορισμένες χρονικές περιόδους περισσότερα τα εκατό άτομα (μυλωνάδες, μαζώχτρες, βοσκοί, αγωγιάτες, καλλιεργητές κ.λπ.).
Οικισμός Καψαλιανών. Ο οικισμός των Καψαλιανών εμφανίζεται σε έγγραφα για πρώτη φορά το 1842, αν και η επιγραφή στο ελαιοτριβείο του φέρει τη χρονολογία 1763 και ο ναός χρονολογείται γύρω στο έτος 1600. Την σκοτεινή εκείνη περίοδο φαίνεται ότι το μοναστηριακό αυτό μετόχι, που μετεξελίχθηκε σε οικισμό με 15 κτίσματα, ονομαζόταν και απογραφόταν ως «Καημένος Δρυς». Ο Αρκαδιώτικος μύλος λειτούργησε μέχρι το 1958, περίοδο κατά την οποία τα Καψαλιανά κατοικούνταν ακόμη από 13 οικογένειες. Στη συνέχεια εγκαταλείφθηκε, με τους κατοίκους να μετοικούν στην Αμνάτο, στο Ρέθυμνο και στην Αθήνα. Κατά τη δεκαετία του 1980 τα οικήματα αγοράστηκαν από τον αρχιτέκτονα Μύρωνα Τουπογιάννη, που τα μετέτρεψε σε πρότυπο ξενοδοχείο.
Μουσείο Ελιάς. To «Mουσείο της Ελιάς» Καψαλιανών στεγάζεται στους αναστηλωμένους χώρους του ελαιοτριβείου της Μονής Αρκαδίου, που περιλαμβάνει τον ελαιόμυλο, το κελί του μοναχού-οικονόμου, και τον αποθηκευτικό χώρο. Την επιστημονική επιμέλειά του έχει το Κέντρο Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών. Κατά τον περίπατό μας δεν θα έχουμε την ευκαιρία να το επισκεφθούμε, καθότι ο αριθμός των συμμετεχόντων κρίνεται ικανός από τον ιδιοκτήτη του ξενοδοχείου να διαταράξει την ησυχία του. Φωτογραφίες του θα έχουμε την ευκαιρία να δούμε στην προβολή στο τέλος του περιπάτου.
* Ο Χάρης Στρατιδάκης είναι Δρ παιδαγωγικής-Ιστορικός ερευνητής
strharis@yahoo.gr, 6974026196
