Από καταβολής κόσμου δεν έλειψαν οι ρέκτες που για τη δική τους αισθητική απόλαυση ωφελούν και τους γύρω τους.
Λουλούδια και πράσινο ήταν πάντα σε πρώτη προτεραιότητα αν κρίνουμε από τις ποιητικές δημιουργίες και τις μαντινάδες που υμνούν το φυτικό βασίλειο.
Υπάρχει και εγχειρίδιο με τη διάλεκτο των λουλουδιών που κάποτε εξυπηρετούσε τους ερωτευμένους.
Όταν ήρθαν οι Ρώσοι στο Ρέθυμνο υπήρχε κήπος εκεί που βρίσκεται σήμερα η Σχολή Αστυνομίας.
Εκεί είχε κτιστεί και η πρώτη κατοικία εκτός των «τειχών» από τον Ιωάννη Βογιατζάκη, πατέρα του Εμμανουήλ, που έγραψε ιστορία στο Σύνδεσμο Υπέρ Διαδόσεως Καλών Τεχνών. Ο Βογιατζάκης που λάτρευε τη φύση είχε επίσης δημιουργήσει έναν υπέροχο κήπο. Τον βλέπουμε ακόμα στο τελευταίο αρχοντικό που απέμεινε στην οδό Επιμενίδου Μαρούλη απέναντι στην Δημοτική Φιλαρμονική.
Οι Ρώσοι σεβόμενοι την αγάπη των Ρεθεμνιωτών για το πράσινο όταν χρειάστηκε να «πειράξουν» τον Κήπο για να κτίσουν το Τσάρειο Νοσοκομείο δημιούργησαν ένα νέο στην περιοχή Κιουλούμπαση.
Η αλμύρα όμως της θάλασσας δεν στάθηκε φιλική με τον κήπο αυτό που αργότερα μεταφέρθηκε εκεί που βρίσκεται ο σημερινός στα τούρκικα μεζάρια της εποχής.
Εκτός από τον Ιωάννη Βογιατζάκη υπήρχαν και άλλοι μανιώδεις φίλοι του πρασίνου.
Ήταν οι δήμαρχοι Μενέλαος Παπαδάκης και Τίτος Πετυχάκης. Ο πρώτος το σκέφτηκε, ο δεύτερος το υλοποίησε και έτσι οι δυο τους μοιράζονται την ευγνωμοσύνη μας για τον Δημοτικό Κήπο που απέκτησε το Ρέθυμνο τον πολυβραβευμένο.
Από τους επίσης μανιώδεις φίλους του πρασίνου ήταν ο Εμμανουήλ Πυθαρούλης, ο γιατρός Θεμιστοκλής Μοάτσος, ο Μιχαήλ Πρεβελάκης κορυφαίος της πνευματικής ζωής της Κρήτης, ο επίσκοπος Τιμόθεος Βενέρης, ο δικηγόρος Γ. Παυλάκης, ο έμπορος Γεώργιος Μαμαλάκης κ.ά.
Αυτοί απετέλεσαν και τον πυρήνα της Φιλοδασικής Ένωσης Ρεθύμνου που ιδρύθηκε μεν το 1922, αλλά δραστηριοποιήθηκε έντονα το 1924.
Επί των ημερών της ξεκίνησε η αναδάσωση των λόφων της πόλης που ολοκληρώθηκε από τους προσκόπους.
Η επίσημη έναρξη των εργασιών τής Ένωσης, με αρχιερατικό αγιασμό στον Άγιο Ιωάννη, τον Ευλιγιά, σηματοδοτήθηκε με δενδροφύτευση στον ομώνυμο λόφο. Ήταν μια πρώτη πρόχειρη δενδροφύτευση. Επί προεδρίας Μάνου Τσάκωνα, εκδότη της εφημερίδας «Τύπος», αποφασίζει η Ένωση να περιφράξει την κορυφή του λόφου του Ευλιγιά, όπου φυτεύθηκαν πάνω από 300 πεύκα, που είχε προμηθευτεί από το Αγροκήπιο Χανίων.
Οι δεντροφυτευμένοι λόφοι υμνήθηκαν από τους ποιητές μας, κυρίως από τον Γιώργη Καλομενόπουλο. Η ανθρώπινη απροσεξία όμως στάθηκε αφορμή να απειληθεί δυο τρεις φορές ολόκληρη η πόλη του Ρεθύμνου με ολοκαύτωμα από καταστρεπτικές πυρκαγιές.
Μετά τον πόλεμο κι όταν κατάφερε ο κόσμος να σηκώσει και πάλι το κεφάλι να χαμογελάσει στη ζωή ανέλαβε μια ομάδα φιλοπρόοδων συμπολιτών να δημιουργήσει πνεύμονες πρασίνου στην πόλη.
Ήταν τα μέλη του συλλόγου «Φίλοι του Πρασίνου» με «ψυχή» δράσης την αξέχαστη Έλλη Βότζη. Μαζί της οι συνάδελφοί της Μάρκος Φουντουλάκης, Γιώργης Αγγελιδάκης, Στέλιος Αναγνωστάκης κ.ά είχαν καταφέρει με δημιουργία παρτεριών ανθισμένων να αναβαθμίσουν αισθητικά πολλές γωνιές της πόλης.
Θεσμοί για την ενίσχυση του πρασίνου
Από τους οικολόγους που έγραψαν ιστορία στον τόπο μας ήταν ο Βασίλης Τσάκωνας γιος του Πολύβιου, που η πόλη τόσα πολλά του οφείλει για τους άθλους του στην πνευματική ζωή.
Είναι περίεργο πως δεν έχουν διασωθεί αναφορές στη μεγάλη αυτή μορφή της περιβαλλοντικής δράσης που χάθηκε τόσο άδικα και τόσο πρόωρα.
Αν ζούσε ο Βασίλης Τσάκωνας θα είχαν γίνει πολλά ουσιαστικά βήματα για την προστασία του περιβάλλοντος.
Λάτρης του πρασίνου ήταν και ο ιδρυτής των «Ρεθεμνιώτικων Νέων», Γιάννης Χαλκιαδάκης. Δική του ιδέα ήταν ο διαγωνισμός για το καλύτερο ανθισμένο μπαλκόνι, που είχε γίνει ένας ακόμα θεσμός της εφημερίδας.
Εκείνες οι διοργανώσεις, όπως διαπιστώνεται και σήμερα, έδιναν ένα κίνητρο στην τοπική κοινωνία για περισσότερη αναβάθμιση του περιβάλλοντος.
Ακούραστη πάντα η Έλλη Βότζη με μεγάλη χαρά συμμετείχε στην οργανωτική επιτροπή και με την παρουσία της αυτή έδινε μεγάλο κύρος στο θεσμό.
Ο Ρομπέν των Δασών
Κι ήρθε μια εμβληματική μορφή να αναλάβει ένα τιτάνιο έργο που δυστυχώς δεν είχε ποτέ την υποστήριξη που άξιζε.
Ήταν ο Γιώργος Κοκονάς από το Γερακάρι. Δήλωνε «εραστής της φύσης» και το εννοούσε. Είχε αφιερώσει τη ζωή του στη δενδροφύτευση. Ο ίδιος είχε φυτεύσει δέντρα σε πολλά σημεία του νομού κυρίως στην περιοχή των Τριών Μοναστηριών, ενώ δεν έχανε ευκαιρία να γυρίζει σε όλη την Ελλάδα και να φυτεύει, χωρίς να έχει την ενίσχυση που του άξιζε.
Θυμόμαστε την έκρηξη του κάθε φορά που δεν εύρισκε ανταπόκριση ούτε στο δίκαιο αίτημα του να αναλαμβάνει η πολιτεία μετά την κάθε δενδροφύτευση το πότισμα.
Θυμόμαστε το παράπονό του όταν δεν είχε την τύχη που του άξιζε το Δασικό Πάρκο Αναψυχής που είχε δημιουργήσει στο Οροπέδιο «Γιούς Κάμπος».
Και δεν ξεχνάμε τους αγώνες του για ένα ομορφότερο περιβάλλον, ενώ πάμπολλες φορές τον λοιδορούσαν ανόητοι παράγοντες για το πάθος του αυτό.
Δυστυχώς ο Γιώργος Κοκονάς που είχε μεταβάλει και το χωριό του το Γερακάρι σε επίγειο παράδεισο έφυγε με το παράπονο του οραματιστή που είχε απέναντι την πολιτεία αντί να την αισθάνεται δίπλα του να διεκδικεί μαζί του την επιτυχία των υψηλών στόχων του Εργαζόταν μόνος χωρίς καμιά υλική και ηθική συμπαράσταση.
Βλέπουμε και σήμερα αρκετές δημιουργίες του να ρημάζουν χωρίς κανένας να συγκινείται. Η αιώνια μοίρα όσων ονειρεύτηκαν το καλύτερο για τον τόπο τους.
Ο αξέχαστος Ιδομενέας
Από τους σημαντικούς αποστόλους της περιβαλλοντικής συνείδησης και ο αξέχαστος Ιδομενέας Σταυρουλάκης.
Διατηρούσε ηλεκτρολογικό κατάστημα στην οδό Γερακάρη και φωτογραφείο στην οδό Αρκαδίου.
Νεότερος ανήκε κι αυτός στην κατηγορία εκείνων που τους άρεσε η καλοπέραση μέχρι που ένα πρόβλημα υγείας του άλλαξε τη ζωή. Η βελτίωση που είχε με την ομοιοπαθητική τον έκανε να αναθεωρήσει όλες τις απόψεις του. Από λάτρης του καλού φαγητού έγινε ένας λιτοδίαιτος άνθρωπος που τρεφόταν με βιολογικά προϊόντα, φρούτα και ξηρούς καρπούς. Έγινε ο μέγιστος πολέμιος του κυνηγιού και δεν δίσταζε να αναφέρεται όπου βρισκόταν στην ανάγκη να αλλάξει ο τρόπος ζωής μας προς την ποιοτικότερη διατροφή.
Πάσχιζε να δημιουργήσει έναν κόσμο μακριά από τοξίνες, κάπνισμα, αλκοόλ.
Για την ενασχόλησή του με την πολιτική είχε αναφέρει σχετικά ο κ. Χάρης Στρατιδάκης σε ένα συγκινητικό δημοσίευμά του δέκα χρόνια μετά το θάνατο του αξέχαστου οικολόγου συμπολίτη:
«Από την αφετηρία αυτή ορμώμενος προσέγγισε το χώρο των Οικολόγων Ελλάδας. Αργότερα δεν αρνήθηκε να κατέβει μαζί τους υποψήφιος σε βουλευτικές εκλογές και προς τιμήν της η κοινωνία του Ρεθύμνου, ιδιαίτερα της υπαίθρου, τον τίμησε με την ψήφο της. Ο ίδιος, όμως, κατάλαβε κατά την προεκλογική εκείνη εκστρατεία ότι αντιμετωπίζονταν από τους πολίτες ως ένας ακόμη πολιτικός και αυτό του αφαιρούσε την μέχρι τότε ακουστότητα που είχε στην κοινωνία, μέσω των συνδιαλέξεών του και των ραδιοφωνικών του εκπομπών. Γι’ αυτό και δεν ξανάβαλε υποψηφιότητα, χωρίς όμως ποτέ να κρύβει τη συμπάθειά του και να ενισχύει το χώρο αυτό.
Σταδιακά η εμπειρία του τον οδήγησε σε περισσότερο εντοπισμένες λύσεις, κατά το οικολογικό «σκέψου ολικά, δράσε τοπικά». Έτσι, μαζί με τον Θωμά και την Πέτρα Pascoe, του πρώτους βιοκαλλιεργητές στο νησί μας, ίδρυσαν τον Σύλλογο Προστασίας Περιβάλλοντος Κρήτης. Η ίδρυσή του και η εξαρχής συμμετοχή στο Σύλλογο μεγάλου αριθμού πολιτών και προσωπικοτήτων, η επέκτασή του σ’ ολόκληρη την Κρήτη, η ακουστότητά του στους παρεπιδημούντες από άλλες ευρωπαϊκές χώρες στην Κρήτη, η δικτύωσή του με τους Πράσινους και το αρχικό κύρος του στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ενέπνευσαν αισιοδοξία στον Ιδομενέα, ο οποίος και εκλέχτηκε παμψηφεί πρόεδρός του. Τον Σύλλογο Προστασίας Περιβάλλοντος Κρήτης ακολούθησε ο Περιβαλλοντικός Σύλλογος Ρεθύμνου, του οποίου υπήρξε ιδρυτικό μέλος και πρώτος πρόεδρος.
Η προσφορά του στην οικολογία υπήρξε πολυποίκιλη. Από την φαρέτρα του είχαν τοξευτεί αλλεπάλληλες φορές ο ανεπαρκής πρωτοβάθμιος βιολογικός καθαρισμός του Ρεθύμνου, το ελαττωματικό δίκτυο ύδρευσης, που απαιτούσε κάθε τόσο νέες θυσίες (φράγμα Ποταμών, λίμνη Κουρνά, γεωτρήσεις Κούμων), τα σκουπίδια και οι χωματερές Μαρουλά και Αρκαδίου, τα απόβλητα των ελαιουργείων και των τυροκομείων, η ηχορύπανση που προκαλούσε στην πόλη και ιδιαίτερα στους τροφίμους του Νοσοκομείου η Γιορτή του Κρασιού («η γιορτή των μπεκρήδων», όπως την αποκαλούσε), το ενεργειακό και η κρεοφαγία.
Αν ρίξουμε μια φευγαλέα ματιά σε μερικά από τα κατά καιρούς δημοσιεύματά του, θα προσέξουμε πόσο διαφορετικά ήταν τα θέματα με τα οποία καταπιάστηκε, από το 1985 και εξής: οι αεροψεκασμοί, τα ζώα που ήταν φυλακισμένα στον Δημοτικό Κήπο, ο ίδιος ο Δημοτικός Κήπος και η υποβάθμισή του, οι αμαρτωλές λιμνοδεξαμενές Βιζαρίου, Αρκαδίου και Γονομιού, η ανυπαρξία τότε ανακύκλωσης, το κυνήγι των «ζωοφονιάδων», όπως αποκαλούσε τους κυνηγούς και το εκτροφείο θηραμάτων που δημιούργησαν για να έχουν κάτι να μπαλωτάρουν, η επέκταση του νοσοκομείου και όχι η προσπάθεια αποκέντρωσής του στα περίχωρα της πόλης, το ενεργειακό, οι άσκοπες και συχνά εκδικητικές κοπές αιωνόβιων δέντρων (πλάτανοι ποταμού Λιγιώτη, ευκάλυπτοι 2ου Σχολείου, κουκουναριά Β’ Λυκείου, αλμυρίκια εθνικής οδού), τα φυτοφάρμακα και άλλα πολλά.
Κύκνειο άσμα του ως προέδρου του Συλλόγου Προστασίας Περιβάλλοντος Κρήτης υπήρξε η προσφυγή στο Νομαρχιακό Συμβούλιο, στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στο Συμβούλιο της Επικρατείας για το αμαρτωλό έργο του φράγματος των Ποταμών. Οι νομαρχιακοί σύμβουλοι, χωμένοι στην αναπτυξιομανία τους ούτε που τον άκουσαν στους 14 λόγους που επικαλούνταν και τεκμηρίωνε για την αποτροπή του δραχμοβόρου (και ευρωβόρου στη συνέχεια), αδιαφανούς και ανόητου τελικά εκείνου έργου, που αφαίρεσε από το Αμάρι την καλύτερή του γεωργική γη και το μεγαλύτερό του συγκριτικό πλεονέκτημα, την αλώβητη φύση. Η Ευρωπαϊκή Ένωση απάντησε ότι δεν επρόκειτο να χρηματοδοτήσει το έργο, κρίνοντας εύλογες τις αντιρρήσεις του Συλλόγου. Ως προς το Συμβούλιο της Επικρατείας, εκεί η μάχη χάθηκε από καθαρή έλλειψη χρημάτων: ο Σύλλογος αδυνατούσε να δικηγόρους και δικαστικά παράβολα, σε αντίθεση με τους εναγόμενους…
Ο Ιδομενέας Σταυρουλάκης έφυγε πρόωρα κτυπημένος από την επάρατη νόσο. Αρνήθηκε όμως να κάνει χημειοθεραπείες. Έφυγε νωρίς αλλά έμεινε στην συνείδησή μας φίλος ακριβός και αξέχαστος.
Άξιος διάδοχος του Ιδομενέα κυρίως στην προστασία των άγριων πτηνών και ζώων ο Γιώργος Κτιστάκης και ως προϊστάμενος πρασίνου του δήμου Ρεθύμνου αλλά και ως απλός πολίτης είναι από τους πολύτιμους οικολόγους που συνεχίζει διακριτικά το σπουδαίο του έργο.
Κι ήρθε ο Φάλκονας
Αρχές της δεκαετίας του 90 ένας εκπαιδευτικός ταράζει τα βαλτωμένα νερά της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης δημιουργώντας σχολή.
Ήταν ο Χάρης Στρατιδάκης, ο σημερινός ακούραστος ιστοριοδίφης, διδάκτωρ της Παιδαγωγικής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.
Οι μαθητές του στο 2ο Δημοτικό Σχολείο μιλούσαν με τρελό ενθουσιασμό για το δάσκαλό τους που τους δίδασκε κοντά στη φύση. Οι διοργανωτές της «Παιδικής Άνοιξης» αξιοποίησαν στο έπακρο τη σημαντική αυτή παρουσία που έδωσε την ευκαιρία στον φωτισμένο εκπαιδευτικό να προσθέσει μερικές ενδιαφέρουσες εκδόσεις στον τομέα της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. Έχουμε στο αρχείο επίσης και μια διδασκαλία στη φύση που αποτελεί πρότυπο για σύγχρονους εκπαιδευτικούς.
Ο Χάρης Στρατιδάκης ανέβασε περισσότερο τον πήχη με το Περιβαλλοντικό Κέντρο «Φάλκονα», που έκανε γνωστή την Καρωτή πανελλαδικά με τα προγράμματά του.
Αυτό κράτησε όσο το επέτρεπαν οι υποχρεώσεις του κ. Στρατιδάκη να εποπτεύει το «Φάλκονα». Όταν υποχρεώθηκε να ασχοληθεί με τις ακαδημαϊκές του υποχρεώσεις έγινε και το Κέντρο αυτό μια όμορφη ανάμνηση στο πολιτιστικό μας γίγνεσθαι.
Γενικά η άνθιση της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στο Ρέθυμνο διήρκεσε όσο εκείνος διετέλεσε Υπεύθυνος Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Νομού Ρεθύμνης.
Ισχύει και στην περίπτωση αυτή η διαπίστωση ότι με την απομάκρυνση κάθε οραματιστή από το στόχο του παύει αυτός να υφίσταται.
Ευτυχώς για μας η αέναη δράση του κ. Στρατιδάκη μας επιτρέπει ακόμα να γνωρίζουμε την ιστορία του τόπου μας σε βάθος και να καλλιεργούμε την οικολογική μας συνείδηση.
Η μεγάλη προσφορά του Μιχάλη Κουμνά
Τα τελευταία χρόνια επίσης μας έχει ξαφνιάσει ευχάριστα η δημιουργική παρουσία του ξενοδόχου Μιχάλη Κουμνά, που με δικά του έξοδα έχει μεταβάλλει σε επίγειους παραδείσους τους αύλειους χώρους του Γηροκομείου, του Νοσοκομείου, τμήμα της παραλίας κ.ά. Και συνεχίζει. Πιστεύει πως το αστικό πράσινο θα αναβαθμίσει όσο περνά ο καιρός την ποιότητα ζωής μας και πασχίζει για το καλύτερο χωρίς ποτέ να ζητήσει βοήθεια και χωρίς να προκαλεί τα φώτα της δημοσιότητας. Είναι τόσες οι δαπάνες που έχει χαλαλίσει για το σκοπό αυτό που θα μπορούσε να θεωρηθεί και ευεργέτης της πόλης μας.
Κάναμε μια πρόχειρη αναδρομή στο χώρο της περιβαλλοντικής μας ανάπτυξης με στοιχεία δανεισμένα από έγκριτες εργασίες. Για να θυμηθούμε, να προβληματιστούμε, και να μιμηθούμε;;;;; Αυτό θα ήταν η μεγαλύτερη ανταμοιβή για τους πρώτους διδάξαντες που άνοιξαν δρόμους περιβαλλοντικής συνείδησης.
Θα άξιζε να το προσπαθήσουμε. Αλλά πόσο εύκολο είναι για μας που η έλλειψη χρόνου από τις ανειλημμένες υποχρεώσεις δεν μας επιτρέπουν μια τέτοια φροντίδα.
Ας αρχίζαμε με μερικές γλάστρες έστω στο μπαλκόνι ή στην αυλή μας. Και που ξέρεις;;;
Πηγές:
Κωστή Ηλ. Παπαδάκη: Η Φιλοδασική Ένωση (Ρεθεμνιώτικες αναδρομές)
Χάρη Στρατιδάκη: Θα υπάγω εις τους Κήπους (Επιμέλεια Αγγ. Βλαχοπούλου)
Χάρη Στρατιδάκη: Δέκα χρόνια χωρίς τον Ιδομενέα
Εύας Λαδιά: Γεώργιος Κοκονάς ο Ρομπέν των Δασών
