Πολιτική και Πολιτισμός

Αφήνοντας τον νου μου να πλανηθεί στην παράξενη χώρα ανομοιογενών εννοιών, όπως της Πολιτικής και του Πολιτισμού, η πρώτη μου αντίδραση είναι ότι είναι εκ προοιμίου ασυμβίβαστες και η μία άσπονδος εχθρός της άλλης. Η Πολιτική συχνά διακρίνεται για σκευωρία, διαφθορά, ματαιοδοξία, αλαζονεία και αρχομανία. Σπανίως διακρίνεται για φιλοπατρία, ανθρωπισμό, ήθος και αλτρουισμό. Είναι περισσότερο εγωκεντρική, κατεχόμενη από πάθη, εμπάθειες και στρεβλώσεις. Διεστραμμένη μέχρι Μακιαβελικού βαθμού, παραμερίζει τον κοινωνικό και ηθικό της ρόλο και μπαίνει στο θολό τοπίο που οδηγεί στο έρεβος του εξουσιαστικού και ψευδεπίγραφου οραματισμού. Ίσως αυτό ερμηνευτεί ως άδικη και δριμεία κριτική της Πολιτικής, αλλά, δυστυχώς, αν ακολουθήσουμε μια αμερόληπτη και εμπειρική ανάγνωση της πραγματικότητας, θα διαπιστώσουμε ότι δεν απέχει πολύ από την αλήθεια, εξαιρουμένων, βέβαια, μερικών περιπτώσεων.

 

Ειρωνικά, ο Πολιτισμός, ως κοινωνική λειτουργία και θεσμός, τελεί υπό την σκέπη της Πολιτικής, ενώ ουσιαστικά η τελευταία υπάγεται στον Πολιτισμό. Ο τελευταίος, ως πνευματικό μέγεθος, που αποτελεί και τη κυριότερη ανθρώπινη διάσταση, υπερσκελίζει την Πολιτική και την τοποθετεί σε χαμηλά αξιοκρατικά κλιμάκια. Ο Πολιτισμός, εξ άλλου, επικοινωνεί και εκφράζει το υπερβατικό στοιχείο της ύπαρξης, ενώ η Πολιτική, με τη λειτουργία της πολιτείας, αποτελεί μέρος του φυσικού στοιχείου της ύπαρξης. Και είναι ακριβώς αυτό το φυσικό στοιχείο της ύπαρξης που περιέχει τη ζωική πλευρά των αναγκών και της συμπεριφοράς του ανθρώπου. Όπως τον αγώνα για επιβίωση, που κινητοποιείται από τα ζωικά ένστικτα και εμπλέκει, προκειμένου να επιτύχει τους επιθυμητούς στόχους, τα φαινόμενα του οικονομικού συναγωνισμού και ανταγωνισμού. Διότι η δραστηριοποίηση αυτών των ενστίκτων είναι ενδογενής και υπαγορεύεται από την φυσική αναγκαιότητα, η οποία κατευθύνει και εξουσιάζει τους εκάστοτε στόχους. Αντιθέτως, ο Πολιτισμός είναι ένα σύνολο εκφάνσεων του πνευματικού στοιχείου της Ύπαρξης σε διάφορες μορφές έκφρασης που αντιστοιχούν στις πέντε αισθήσεις του σώματος, δέκτες και καταγραφείς του εξωτερικού κόσμου. Την ακοή (μουσική), την όραση (εικαστικές τέχνες), την οσμή (ευωδιά της φύσης), τη γεύση και την αφή (αισθησιακή επαφή). Οι τρεις τελευταίες, στο άριστον μέτρον τους, ευφραίνουν όχι μόνο το σώμα, αλλά και την ψυχή, με την οποίαν μοιράζονται μια σύνθετη αίσθηση ύπαρξης. Η οσμή, η γεύση και η αφή αποτελούν γέφυρες σώματος και ψυχής και συμπληρώνουν τους δύο κύριους δέκτες και καταγραφείς του εξωτερικού κόσμου, την όραση και την ακοή.

 

Γιατί ο αισθητός κόσμος καθίσταται προσιτός, αλλά και υπαρκτός, μέσω των αισθήσεων, οι οποίες συνδέονται με τα αντίστοιχα εγκεφαλικά κύτταρα προκειμένου να παράξουν παραστάσεις και αναπαραστάσεις, που θα αποτελέσουν, με τη σειρά τους, υλικό για τη διέγερση των εγκεφαλικών κυττάρων της φαντασίας, της μνήμης και της γνώσης. Δηλαδή της ανακάλυψης και της αποκάλυψης του κόσμου. Ο Πολιτισμός παράγει έναν ιδεατό κόσμο, αναπαράγοντας την αισθητή πραγματικότητα και αναπαριστάνοντας τη μετά από ένα ενδοσκοπικό ταξίδι σ’ ολόκληρο το φάσμα τού είναι, που τον οδηγούν η ενόραση και η φαντασία, η τελευταία αποτελούσα ένα είδος μεγεθυντικού φακού που αποκαλύπτει το εύρος της πραγματικότητας.

 

Ο μουσικός, ο ποιητής, ο ζωγράφος, ο γλύπτης, ο αρχιτέκτων με τη βοήθεια της ενόρασης και της φαντασίας κατορθώνουν να απεικονίσουν την πραγματικότητα πέραν του ορατού και να προσδώσουν στο έργο τους το διαχρονικό στοιχείο που θ’ απαθανατίσει την ιδιότητα της υπερβατικότητας, που αποτελεί και την πεμπτουσία της πραγματικότητας. Ένα κύριο χαρακτηριστικό του Πολιτισμού είναι ότι έχει μια αυτονομία και ανεξαρτησία και κινείται στη δική του σφαίρα. Η Πολιτική τον εντάσσει, με κεφαλαιοκρατική νοοτροπία, στον Τουρισμό ως προθήκη «ειδικού προϊόντος», με ηθικό άλλοθι την επιδίωξη της ευημερίας της χώρας, και συνεπώς την παραμονή των κυβερνώντων στην εξουσία. Γι’ αυτόν καθεαυτόν τον Πολιτισμό, την άνθηση και προκοπή του, το άνοιγμα νέων πολιτιστικών οριζόντων και πολιτισμικών κατακτήσεων, διατηρεί, ως επί το πλείστον, μια στάση αδιαφορίας αποφεύγοντας να τον ταξινομήσει στην κατηγορία κρατικών προτεραιοτήτων.

 

Η Πολιτική φροντίζει για λόγους πολιτειακής ευπρέπειας και δημοτικότητας να υποστηρίζει σε κάποιο βαθμό τον Πολιτισμό, χωρίς όμως να γαλουχεί τον οραματισμό του και να προωθεί τις προοπτικές του, καθώς η πνευματική καταγωγή του Πολιτισμού δεν είναι ευπρόσδεκτη από την υλιστική καταγωγή της Πολιτικής. Η τελευταία είναι δέσμια των μηχανισμών λειτουργίας και διατήρησης της εξουσίας σ’ έναν υλικό  κόσμο, του οποίου η κύρια μέριμνα είναι η επιβίωση, η διαβίωση και μια στοχευόμενη, κακώς εννοουμένη, ευζωία.

 

Ο Πολιτισμός, αντιθέτως, εκπηγάζει από τα βάθη της Ψυχής και αποτελεί κατά κάποιο τρόπο επιλογή ενός αλλότριου κόσμου και μιας ιδιαίτερης ομάδας ανθρώπων. Ένα είδος ιερατείου που υπηρετεί και συντηρεί την πνευματική υπόσταση του homo sapiens, καταπολεμώντας την Ύλη σε μια νομοτελειακά αέναη πάλη. Από την άλλη πλευρά, η Πολιτική διαθέτει τη δύναμη και τη θέση εξουσίας να προσφέρει στον Πολιτισμό, προάγοντας έτσι την πνευματική πρόοδο του ανθρώπου. Φαινόμενο που έχει παρουσιαστεί στην ιστορία, υποκινούμενο κυρίως από τον οραματισμό σπάνιων ηγετών. Φαινόμενο που επιβάλλεται να μετατραπεί σε κοινή πρακτική, περιέργως για την επιβίωση της ίδιας της Πολιτικής, η οποία, εάν δεν αποκτήσει την πνευματική και ηθική διάσταση του Πολιτισμού για μια εκ βάθρων ανασύσταση, θα οδηγηθεί σε πλήρη αποσύνθεση και στο τέλος θα εξαρθρωθεί. Αν δεν έχει προηγουμένως πνιγεί στα τρικυμιώδη ύδατα του παραλογισμού της.

 

Αντιθέτως, η ενεργός και έγκαιρη συνειδητοποίηση της Πολιτικής ότι οφείλει να υπηρετήσει τον Πολιτισμό και να τροφοδοτηθεί απ’ αυτόν- είτε, δηλαδή, κατά Πλάτωνα, οι πολιτικοί να γίνουν φιλόσοφοι, είτε οι φιλόσοφοι να γίνουν πολιτικοί – όχι μόνο μπορεί να τη διασώσει, αλλά να διασώσει και την ανθρωπότητα. Και αυτό μπορεί ίσως να επιτευχθεί με ένα σύστημα αυστηρού πολιτικού εκλεκτισμού, στο οποίο θα οδηγήσει μια επιμελημένη επιλογή πολιτικών, των οποίων θα έχει κριθεί η αξία και το ήθος από τους σώφρονες της λαϊκής σοφίας.