Το κτίριο του Μύλου πιθανολογείται, όπως αναφέρει η τοποθετημένη στην πρόσοψή του αφίσα του Σ.Ε.ΔΗ.Κ., ότι κατασκευάστηκε στις αρχές του 18ου αιώνα. Διιστάμενες αρχαιολογικές απόψεις αναφέρουν ότι, η ευρισκόμενη εις την βορειοανατολική γωνία της προσόψεως πετροπελεκημένη κολώνα, είναι ενετικό κατασκεύασμα, άρα το κτίριο είναι ακόμα παλαιότερο.
Μόλις ακούστηκε στο χωριό μας, πως η ανακαινισμένη φάμπρικα του Πρινάρη θα γίνει Λαογραφικό Μουσείο, όλοι σχεδόν οι συγχωριανοί μας έσπευσαν να φέρουν στην Εταιρία πολλά και διάφορα παλαιά αγροτοκτηνοτροφικά είδη. Εξαρτήσεις υποζυγίων, ζυγούς, κάσσους, σομάρια, κουδούνια και ψαλίδες κουρέματος αιγοπροβάτων, αλέτρια, δρεπάνια, βολοσύρους, κόσκινα, βόλιστα, θρινάκια, καθώς και πολλά εργαλεία ζύγισης, μαραγκού, χτίστη, σκαφτιά και περβολάρη, κλαδευτή και ξυλοκόπου και τόσα άλλα. Γυναίκες που γνώριζαν εξάλλου την υφαντική, ήρθαν κι έστησαν τον αργαλειό και δώρισαν στην Εταιρία διάφορα έργα, της γυναικείας λαϊκής μας χειροτεχνίας. Όπως παλιά υφαντά, κεντήματα, πλεκτά κλπ. που προσετέθησαν στη μεγάλη οικογενειακή μας συλλογή, που εμπλουτίστηκε με κάποια είδη που δεν είχαμε. Όλα τα δωρηθέντα αντικείμενα έχουν καταγραφεί με τα ονόματα των δωρητών και θα καταχωρηθούν στη Μουσειολογική μας μελέτη, που θα καταρτίσουν πιστοποιημένοι από το ΥΠ.ΠΟ. επιστήμονες του χώρου. Με την ευκαιρία ευχαριστούμε άλλη μια φορά θερμά τους συγχωριανούς μας αυτούς.
Από της συστάσεώς του, το Κέντρο Εκπαίδευσης και Ενημέρωσης για τον πολιτισμό της Ελιάς του Λαδιού και των Μύλων, της Εταιρίας μας, το έχουν επισκεφθεί κατά τις σχολικές περιόδους, 112 Σχολεία Στοιχειώδους και Μέσης Εκπαίδευσης, 690 συνοδοί Δάσκαλοι και Καθηγητές και περί τις 8.000 μαθητές και μαθήτριες με ελεύθερη είσοδο.
Για την εξυπηρέτηση των Σχολείων με πολλούς Μαθητές διατηρούμε μία πολύ καλή συνεργασία με το Στρατιωτικό Μουσείο του χωριού μας, μοιράζοντας τους επισκέπτες σε γκρουπ των 30-35 ατόμων, που εναλάσσονται διαδοχικά στους δύο Μουσειακούς Χώρους. Τα σχόλια στα Δελτία Επισκέψεως των Σχολείων που γράφουν οι Εκπαιδευτικοί άριστα, όπως και τα φιλάκια που γράφουν οι μαθητές στο βιβλίο επισκεπτών.
Οι ανοιξιάτικοι και καλοκαιρινοί επισκέπτες μας, από της συστάσεως της Εταιρίας, πλησιάζουν τα 20.000 άτομα, που έχουν καταχωρήσει αναρίθμητα επαινετικότατα σχόλια στο βιβλίο επισκεπτών, σε 15 γλώσσες του κόσμου. Στις 30.11.2010 η Εταιρία μας υπέβαλλε χρηματοδοτικό αίτημα στον ΟΑ.ΔΥ.Κ. από το ευρωπαϊκό πρόγραμμα Leader. Το αίτημά μας αυτό έλαβε τη μεγαλύτερη βαθμολογία, καταλαμβάνοντας την 1η θέση στην κατάταξη των προς ένταξη εις το χρηματοδοτικό πρόγραμμα φορέων.
Με τις εγκρίσεις που έχουμε, φιλοδοξούμε να οργανώσουμε τη λειτουργία του Μουσειακού μας Χώρου καλύτερα, εγκαθιστώντας σύστημα αυτόματης ξενάγησης και δημιουργώντας τα αρχεία των εκθεμάτων μας, των βιβλίων της Βιβλιοθήκης, του φωτογραφικού μας υλικού, των πολιτιστικών εκδηλώσεών μας, που υπερβαίνουν αυτή την ώρα τις 50 ανά την Ελλάδα ολόκληρη και το εξωτερικό, των σχολικών επισκέψεων κλπ.
Θα αντικαταστήσουμε εξάλλου τις πλαστικές καρέκλες με ξύλινες, την τηλεόραση παλαιάς τεχνολογίας με μία σύγχρονη γιγαντο-οθόνη, ενώ θα προβούμε στην κατασκευή διαφόρων προθηκών για ορισμένα εκθέματά μας, ντουλαπιών και λοιπών εκσυγχρονισμών που χρειάζονται ακόμα στον Μουσειακό μας χώρο. Η εγκριθείσα εξάλλου δαπάνη, για την κατάρτιση της Μουσειολογικής Μελέτης που είχαμε υποβάλλει, ανοίγει το δρόμο με την υποβολή της στη Διεύθυνση Νεώτερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς για την επίσημη αναγνώριση της Πολιτιστικής Εταιρίας Χρωμοναστηρίου, με την επωνυμία Π.Ε.Χ. «Ο ΜΥΛΟΣ ΤΟΥ ΠΡΙΝΑΡΗ» ως Μουσείου.
Η κα Λουίζα Καραπιδάκη, αρχαιολόγος-ερευνήτρια του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της
Ακαδημίας Αθηνών, που επισκέφτηκε το Μύλο, μας δήλωσε ότι έχει επισκεφθεί όλες τις λαογραφικές συλλογές της Ελλάδος και ότι θεωρεί πως σωστότερη συντήρηση και τακτοποίηση-παρουσίαση, των εκθεμάτων από αυτήν του «Μύλου του Πρινάρη» δεν υπάρχει πουθενά αλλού.
Ό,τι κάναμε στο Χρωμοναστήρι εγώ και οι συνεργάτες μου μέλη του Δ.Σ., το κάναμε με σύνεση, φρόνηση και μεράκι, γι’ αυτό και το κάναμε σωστά. Στόχος μας εξ αρχής ήταν να αναζητήσουμε, να ανακαλύψουμε και να αναδείξουμε τα ίχνη μιας μακραίωνης πολιτιστικής αλυσίδας, η οποία χαρακτηρίζει την περιοχή μας και χάνεται στα βάθη της Μινωικής Αρχαιότητας.
Εμείς προκαλέσαμε τις αλληλογραφίες και καλέσαμε τους ειδικούς επιστήμονες, να έρθουν να εκτιμήσουν την ηλικία της ελιάς του Ρισάκη από κάτω στα Περακιανά, όπου υπήρχε Μινωικός ελαιών. Είναι το δεύτερο Μινωικό στοιχείο της περιοχής, μετά από το Μινωικό Ιερό Κορυφής του Βρύσινα, που το αναζήτησε και το ανέδειξε η Π.Ε.Χ. «Ο ΜΥΛΟΣ ΤΟΥ ΠΡΙΝΑΡΗ». Τούτη η Μινωική ελιά στο κτήμα του Μιχάλη Ρισάκη, έχει τη 2η ή την 3η θέση ανάμεσα στα 8 παλαιά σημαντικότερα ελαιόδενδρα που υπάρχουν στην Κρήτη.
Και τον τρίτο κρίκο της μακραίωνης πολιτιστικής αλυσίδας της περιοχής του χωριού μας, η Πολιτιστική Εταιρία Χρωμοναστηρίου τον βρήκε και τον ανέδειξε. Είναι το λίθινο ελαιοκομικό εργαλείο, που ο γράφων Πρόεδρος της Εταιρίας επισήμανε, από το σκαλιστό χείλος του, που εξείχε λίγο από τα μπάζα κάποιου αγροτόδρομου κάτω στη ρεματιά, που είναι στου Περδίκη το Μετόχι. Το ανέσυρε από τα μπάζα, κόλλησε όσα σπασμένα του κομμάτια βρέθηκαν και το ανέδειξε, εκθέτοντάς το στο πεζοδρόμιο του Μύλου. Οι αρχαιολόγοι το εκτιμούν προ-Βυζαντινής, Ελληνιστικής δηλαδή περίπου εποχής.
Οι επόμενοι κρίκοι στην πολιτιστική αυτή αλυσίδα του τόπου μας, είναι τα δύο Βυζαντινά μνημεία με τη μοναδικότητα της Παναγίας Κεράς και του Αγίου Ευτυχίου, καθώς και το Στρατιωτικό Μουσείο Χρωμοναστηρίου, (Villa Clodio). Η Πολιτιστική Εταιρία Χρωμοναστηρίου φιλοδοξεί, με τον «ΜΥΛΟ ΤΟΥ ΠΡΙΝΑΡΗ», να προσθέσει σε τούτη τη μακραίωνη πολιτιστική αλυσίδα του Δ.Δ. Χρωμοναστηρίου, τον τελευταίο κρίκο, με ένα μνημείο της Νεώτερης Πολιτιστικής μας Κληρονομιάς.
Απ’ ό,τι παραπάνω ανέφερα θεωρώ ότι ο κάθε ένας πείθεται ότι οι συνεργάτες μου, μέλη του Δ.Σ. κι εγώ, μέχρι σήμερα τουλάχιστον, τα καταφέραμε άριστα, όχι γιατί το λέω εγώ, αλλά γιατί το λένε εκείνοι που είναι αρμόδιοι και λόγω γνώσεων και λόγω εμπειριών να κρίνουν το έργο μας. Τα μέλη του Δ.Σ. της Εταιρίας και ο Πρόεδρός της, είμαστε υπερήφανοι που σε σύντομο σχετικά χρόνο καταφέραμε να ανακαλύψομε, να διαφυλάξομε και να αναδείξομε μερικά τουλάχιστον από τα στοιχεία της μακραίωνης πολιτιστικής διαδρομής που χαρακτηρίζει την περιοχή του Δ.Δ. Χρωμοναστηρίου.
Για το Διοικητικό Συμβούλιο
Ο πρόεδρος Μιχάλης
Επαμ. Πριναράκης