Η Καλλιρρόη Σιγανού Παρρέν (1861-1940) που διατηρούσε πάντα επαφή με τον τόπο της δεν άργησε να πληροφορηθεί τα επιτεύγματα της επιστήθιας φίλης της Ιουλίας Πετυχάκη με το Σύλλογο Κυριών.
Και κείνη βέβαια ήταν πολύ ικανοποιημένη γιατί το δικό της σωματείο, που μόλις είχε ιδρύσει και το είχε ονομάσει Λύκειο Ελληνίδων, αποκτούσε πλέον και παραρτήματα. Μετά την Αθήνα, συγκεκριμένα, είχε παραρτήματα στην Πάτρα το 1913, στη Σύρο και στα Χανιά το 1915.
Γιατί να μην λειτουργήσει και στο Ρέθυμνο από τη στιγμή που είχε τόσο δυναμικές φίλες όπως η Ιουλία Πετυχάκη;
Η πρόταση έγινε στην πιο κατάλληλη στιγμή. Ο Σύλλογος Κυριών είχε κλείσει ήδη τον πρώτο κύκλο του και θα μπορούσε να συνεχίσει τη δράση του με το νέο «αίμα» που είχε αρχίσει να τον ενισχύει.
Οι σκοποί του Λυκείου είχαν ενθουσιάσει την Πετυχάκη και τις αφοσιωμένες φίλες και συνεργάτιδές της. Γιατί να έχαναν καιρό; Η συνεδρίαση της 5ης Μαρτίου 1917 ήταν ιστορική, καθώς συγκροτήθηκε και το πρώτο Διοικητικό Συμβούλιο με πρόεδρο την Ιουλία Πετυχάκη, Α’ Αντιπρόεδρο τη Φερενίκη Βαλαρή, Β’ Αντιπρόεδρο τη Λάουρα Σωτήρχου, Γενική Γραμματέα την Ευαγγελία Σαουνάτσου, Ειδική Γραμματέα την Αναστασία Δρανδάκη, ταμία την Ευαγγελία Μαραγκουδάκη και μέλη τις Μαρία Ζαχαράκη, Μαρία Πετρομανουσάκη, Μαρία Ε. Μοάτσου, Μαρία Παπαμιχελάκη, Θηρεσία Κωστογιάννη, Αγάθη Βερνίκου, Μαρία Ι. Μοάτσου, Μαρία Μαρουλιανού, Έλλη Καλομενοπούλου, Μαρία Πατσουράκη και Βαρβάρα Μαμαλάκη.
Η ίδρυση του Λυκείου ήταν σταθμός για την πολιτιστική και κοινωνική ζωή του Ρεθύμνου αλλά και για τη ζωή των γυναικών. Ο σκοπός τους κοινωνικός και φιλανθρωπικός.
Όπως μας πληροφορεί ο Θεμιστοκλής Βαλαρής στο βιβλίο του «Μια πόλη αναμνήσεις» πρώτη ενέργεια του νεοσύστατου συμβουλίου ήταν να καλέσει χοροδιδάσκαλο, κάποιον Καραΐσκο, για να διδάξει στους νέους, ευρωπαϊκούς χορούς. Έτσι θα έφερνε κοντά τη νεολαία, γιατί από την εποχή των Ρώσων το Ρέθυμνο ήρθε κοντά με το είδος αυτό, αλλά το γνώριζαν μόνο οι οικογένειες που είχαν αναπτύξει σχέση με τους άνδρες της ειρηνευτικής δύναμης με την υψηλή κουλτούρα.
Καλός ο χορός αλλά οι νέοι θα έπρεπε να διδαχτούν και μουσική. Αμέσως μετά το Λύκειο Ελληνίδων προσέλαβε τον Ι. Παρίδη, ο οποίος δίδασκε διάφορα όργανα. Η ανταπόκριση από την τοπική κοινωνία ήταν άμεση, καθώς δημιουργήθηκαν τμήματα με εβδομήντα και πλέον μαθητές.
Η συνεργασία του Λυκείου με τον Παρίδη κράτησε αρκετά χρόνια με την ίδια επιτυχία. Ο ίδιος έδινε ιδιαίτερο χρώμα σε κάθε χορό του σωματείου που άφηνε εποχή.
Ενθουσιασμένες οι κυρίες από τις αποδόσεις του συνεργάτη τους, προχώρησαν περισσότερο στην ιδέα να προσφέρουν στους νέους μουσική παιδεία. Βρίσκοντας εγκαταλειμμένα όργανα στον Φιλεκπαιδευτικό Σύλλογο τα παρέδωσαν στον Παρίδη. Εκείνος κατάφερε να τα επισκευάσει και διδάσκοντας μαθητές που έδειχναν ενδιαφέρον ίδρυσε τη Φιλαρμονική Ρεθύμνης, όπως λεγόταν τότε. Επόμενο βήμα ήταν η μαντολινάτα που άφησε εποχή. Την αποτελούσαν δέκα μαντολίνα, μια κιθάρα και πιάνο. Αργότερα προστέθηκε ορχήστρα από είκοσι όργανα.
Έτσι έμεναν στην άκρη πια η λατέρνα του Μπραήμ Μπέη που είχε τον Χουσνί να γυρίζει το χερούλι της με το χρόνο που έδινε βήμα στους χορευτές. Τώρα υπήρχε ορχήστρα για να ενισχύσει χοροεσπερίδες, οι οποίες συν τοις άλλοις ενίσχυσαν και το ταμείο του Λυκείου των Ελληνίδων για τους φιλανθρωπικούς του σκοπούς.
Οι χοροεσπερίδες αυτές όμως ήταν ο Παράδεισος κάθε ερωτευμένου. Γιατί έτσι είχε μια ευκαιρία να συναντήσει την καλή του έστω και από την απαιτούμενη για τα δεδομένα της εποχής απόσταση.
Όπως μας έλεγε ο αείμνηστος Λεωνίδας Καούνης οι ίδιες οι κυρίες του Λυκείου ετοίμαζαν το μπουφέ. Αυτό μου το είχε επιβεβαιώσει και η επίσης αξέχαστη Μαρία Παπαϊωάννου. Σε μια συνεδρίαση αναλάμβανε κάθε κυρία ένα είδος για το μπουφέ. Κι έτσι οι καλεσμένοι απολάμβαναν σπιτικές γεύσεις μοναδικές. Μια συνήθεια που ακόμα και σήμερα συνεχίζουν οι κυρίες του ιστορικού σωματείου στις μοναδικές εκδηλώσεις που οργανώνουν.
Μεγάλη στήριξη στους πρόσφυγες
Πέρασαν πέντε χρόνια με το Λύκειο Ελληνίδων να συναγωνίζεται το Σύλλογο Κυριών σε εκδηλώσεις που έδιναν πνοή στην πολιτιστική ζωή. Με τα σωματεία αυτά μικροί και μεγάλοι καταλάβαιναν γιορτές. Η πόλη ζούσε πια και όμορφες μέρες με τις κυρίες να συνεχίζουν απτόητες και ακούραστες το σπουδαίο έργο τους.
Ήρθε όμως κι η στιγμή να διαδραματίσει ρόλο το Λύκειο και στις μεγάλες εθνικές στιγμές.
Σύμφωνα με πρωτοσέλιδο της εποχής το ιστορικό σωματείο παραδίδει σε εντυπωσιακή τελετή δια της προέδρου του Ιουλίας Πετυχάκη, στο 8ο Σύνταγμα, που ξεκινούσε στις 3 Φεβρουαρίου 1919 για τη Μικρά Ασία, τη σημαία του χρυσοκεντημένη από Ρεθεμνιωτοπούλες μέλη του Λυκείου.
Κι όταν έφθασαν στο Ρέθυμνο οι πρόσφυγες της Ιωνίας, το Λύκειο Ελληνίδων άπλωσε χέρια στοργής και βοήθειας για να μπορέσει εκείνο το απελπισμένο ψυχομάνι, να ξανακοιτάξει τη ζωή με ελπίδα. Αυτό που αξίζει να τονιστεί είναι, ότι οι κυρίες του Λυκείου δεν φρόντισαν να καλύψουν μόνο τις βιοτικές ανάγκες των προσφύγων, αλλά μερίμνησαν και για το μέλλον τους.
Εκείνα τα τμήματα κοπτικής ραπτικής που δημιούργησαν έσωσαν κυριολεκτικά τις προσφυγοπούλες που απέκτησαν ένα σημαντικό εφόδιο για να ζουν με αξιοπρέπεια, όπως είχαν μάθει άλλωστε στις αλησμόνητες πατρίδες τους. Και τα οργανωμένα συσσίτια ήταν μια σημαντική βοήθεια για τους ξεριζωμένους μέχρι να καταφέρουν να ορθοποδήσουν.
Από τα βασικά μελήματα του Λυκείου ήταν η διατήρηση των παραδόσεων, των ηθών και εθίμων, κοντολογίς ό,τι συνθέτει τον λαϊκό μας πολιτισμό. Και παράλληλα έδωσε ώθηση σε κάθε μορφή τέχνης, όπως τα εικαστικά και το θέατρο με οργανωμένες παραστάσεις που θα ζήλευαν και επαγγελματίες.
Σήμερα οι συλλογές του ιστορικού μας σωματείου σε λαογραφικό υλικό είναι ανυπολόγιστης αξίας. Και είναι προς έπαινο των κυριών που αναλαμβάνουν κατά καιρούς τη συντήρηση του πλούτου αυτού σε παραδοσιακές φορεσιές κυρίως από όλη την Ελλάδα. Γιατί πρόκειται για μια εξαιρετικά επίπονη φροντίδα.
Από τα πιο σημαντικά εκθέματα παραμένει βέβαια η συλλογή έργων υπομονής της Χρυσής Παπαδάκη από την Επισκοπή Ρεθύμνου. Πρόκειται για τη μοναδική στον κόσμο συλλογή εργόχειρων που έγιναν με μαλλιά κεφαλής. Και για την ιστορία να αναφέρω πως ήταν και το πρώτο μου ρεπορτάζ (Μάρτιος του 1973) στην «Κρητική Επιθεώρηση» που εργαζόμουν τότε.
Το Λύκειο Ελληνίδων αν και ποτέ δεν πήρε ξεκάθαρη πολιτική θέση στη διάρκεια της τόσο παραγωγικής πορείας του εν τούτοις δεν έκρυψε ποτέ το θαυμασμό και την αφοσίωσή του στον Ελευθέριο Βενιζέλο. Δεν είναι τυχαίο ότι τα Λύκειο τέλεσε πολιτικό μνημόσυνο του Εθνάρχη στις 28 Απριλίου 1936. Και μάλιστα παρέστη σ’ αυτό και η ίδια η Ιουλία Πετυχάκη που μετά το θάνατο του ανδρός της (5 Σεπτεμβρίου 1929) είχε αποσυρθεί από την κοινωνική ζωή.
Και στις δίσεκτες μέρες που έφτασαν με τον πόλεμο του 40 το Λύκειο Ελληνίδων ενεργοποιείται στη Φανέλα του Στρατιώτη με απόλυτη ανιδιοτέλεια.
Το Λύκειο τιμά την εκατονταετηρίδα
Εκεί βέβαια που το Λύκειο Ελληνίδων έγραψε και πάλι ιστορία ήταν στην οργάνωση της πρώτης εκατονταετηρίδος από το Ολοκαύτωμα της Ιστορικής Μονής Αρκαδίου.
Όπως τουλάχιστον καταθέτουν οι χρονογράφοι της εποχής το Λύκειο είχε αναλάβει ενεργό δράση από τις πρώτες στιγμές της διοργάνωσης. Και αναφερόμαστε σε μια εποχή που η έλλειψη υποδομών δημιουργούσε προβλήματα και στην πιο απλή πολιτιστική δραστηριότητα. Πόσο μάλλον σε ένα γεγονός που θα είχε πανελλήνια προβολή.
Πρώτη παρουσία του ιστορικού σωματείου στις εκδηλώσεις εκείνες, έγινε κατά τα αποκαλυπτήρια του ανδριάντα του Κωστή Γιαμπουδάκη, μια από τις πιο λαμπρές τελετές.
Ήταν 7 Νοεμβρίου 1966 όταν η κεντρική πλατεία του Ρεθύμνου στολίστηκε με το επιβλητικό αυτό έργο τέχνης. Ένα ακόμα δημιούργημα του Ρεθεμνιώτη γλύπτη Γιάννη Κανακάκη, που φέρει και τον επιβλητικό τίτλο «Κωστής Γιαμπουδάκης ο Πυρπολητής του Αρκαδίου».
Ο ανδριάντας σε γύψινο πρόπλασμα δωρίθηκε από τον καλλιτέχνη στον Εθνικό Ελληνικό Στρατό κι από τα ειδικά χυτήριά του βγήκε το έργο που καμαρώνουμε και στις μέρες μας, παρά τα εμφανή πια ίχνη της φθοράς στα περισσότερα σημεία του.
Στα αποκαλυπτήρια λοιπόν λεβέντες βρακοφόροι και πανέμορφες κοπέλες του Λυκείου πλαισίωναν το βάθρο ραίνοντας με ανθοπέταλα τον ήρωα.
Εντυπωσιακή ήταν η εμφάνιση και στην παρέλαση με τους ευσταλείς νέους και τις λυγερόκορμες κοπέλες, που κάλυψαν, διαβάζουμε στη συνέχεια, και μέρος του καλλιτεχνικού προγράμματος χορεύοντας μπροστά στην εξέδρα των επισήμων στο Εθνικό Γυμναστήριο. Το σπουδαιότερο όμως είναι άλλο. Ενώ η ομάδα της ΑΣΔΕΝ είχε αναλάβει να σκηνοθετήσει, διδάξει και παρουσιάσει ένα χρονικό για την Αρκαδική Εθελοθυσία, τα κορίτσια του Λυκείου από τις 3:00 το μεσημέρι μέχρι και μετά τα μεσάνυχτα έμεναν με υπομονή και επιμονή στο χώρο για εντατικές πρόβες επιδιώκοντας το τέλειο σε κίνηση, έκφραση, απόδοση του θέματος, έτσι ώστε να φορτίζει το συναίσθημα του θεατή. Και από κοντά όλες αυτές τις ώρες οι κυρίες του συμβουλίου για να συνοδεύσουν τα κορίτσια στο σπίτι τους, λόγω της προχωρημένης ώρας.
Αν συγκρίνουμε τις εποχές αντιλαμβανόμαστε ότι για τα δεδομένα εκείνων των καιρών μόνο σε εξαιρετικά ευυπόληπτα πρόσωπα εμπιστευόταν καθένας οικογενειάρχης τη θυγατέρα του. Και οι κυρίες του Λυκείου (οι κυρίες της τιμής όπως τις αποκαλούσαν οι Μικρασιάτες πρόσφυγες) ήταν ιδανική συντροφιά για κάθε νέα που έπρεπε να ζει κόσμια και να φέρεται παντού με ευπρέπεια.
Ήταν και η δεξίωση της Νομαρχίας Ρεθύμνης που έπρεπε να δείξει στους ξένους επισήμους το τόσο φιλόξενο πρόσωπο του τόπου. Ακόμα μια επιστράτευση για τις κυρίες του Λυκείου, προκειμένου να ετοιμάσουν τη φιλοξενία. Και φυσικά όλα περνούσαν από τα άξια χέρια τους. Για να αριστεύσουν και πάλι σε άψογη οργάνωση και νοικοκυροσύνη. Φαντάζεστε τώρα πόσο κόπο απαιτούσε όλη αυτή η προετοιμασία πριν και κατά τη διάρκεια της δεξίωσης. Για να ολοκληρωθεί η προσφορά με το συμμάζεμα μόλις τέλειωνε η εκδήλωση.
Στο ημερολόγιό της μάλιστα η Μαρία Παπαϊωάννου σημειώνει με χάρη και τι είχε επωμιστεί να κάνει κάθε κυρία, εννοείται πάντα με δικά της έξοδα. Αν κρίνουμε από το μενού έφτανε να φιλοξενηθεί ένα στράτευμα. Τα χέρια και τα μέλη των κυριών πάντως θα είχαν πιαστεί για μέρες μετά από τόση κούραση. Κι όμως όλα γίνονταν με το χαμόγελο. Για τις ανάγκες της πόλης όλη αυτή η προσφορά. Χωρίς κανένα αντάλλαγμα. Θεωρούσαν χρέος να υπηρετήσουν τον τόπο τους με κάθε τρόπο. Κι έτσι έπρατταν. Όλα αυτά με απόλυτη διακριτικότητα χωρίς να απαιτούν δάφνες και δημόσιους επαίνους.
Ζητούνται κομπάρσοι
Εκείνη τη χρονιά το Λύκειο Ελληνίδων είχε πρόσθετο κόπο λόγω της εκατονταετηρίδας. Και πριν ακόμα την κορύφωση το Νοέμβριο με τις εκδηλώσεις στ’ Αρκάδι έπρεπε να πλαισιώσουν τις παρενθετικές και φυσικά τη μεγάλη θεατρική παράσταση. Ήταν το σπουδαιότερο γεγονός. Μια πλειάδα προσωπικότητες της καλλιτεχνικής και πολιτικής ζωής της χώρας είχαν έρθει για το ανέβασμα του «Ηφαιστείου». Ήταν το έργο που είχε γράψει ο Παντελής Πρεβελάκης για την επέτειο και θα το παρουσίαζε όλη η αφρόκρεμα του Εθνικού Θεάτρου.
Εκείνη την εποχή όμως το Ρέθυμνο δεν είχε ούτε την πολυτέλεια του ξενοδοχείου. Μπόρεσε πάλι το Λύκειο Ελληνίδων να βολέψει με τον καλύτερο τρόπο τα πράγματα. Ο Μάριος Πλωρίτης φιλοξενήθηκε στην οικία Μιχάλη και Μαρίκας Ριτσάτου, με τον ίδιο τρόπο βολεύτηκαν όλες οι προσωπικότητες. Κι έφυγαν με τις καλύτερες εντυπώσεις.
Στο ημερολόγιό της η Μαρία Παπαϊωάννου (άρχισε να το γράφει το 1982) εκτός από το ζήλο των κυριών του Λυκείου αναφέρει στην προσπάθεια αυτή και τη συμβολή άλλων Ρεθεμνιωτών, όπως του αείμνηστου Μανού Αστρινού, στους ώμους του οποίου έπεφταν πάντα οι βασικότερες υποχρεώσεις, όταν επρόκειτο για μεγάλες διοργανώσεις. Ήταν τόση η γνώση και η κατάρτισή του, που θα μπορούσε να οργανώσει εκδήλωση ακόμα και στην Ακαδημία Αθηνών και μάλιστα εντελώς μόνος του.
Σχετικά με τη φιλοξενία μας έλεγε πριν από χρόνια η Κάρμεν Ρουγκέρη, που σχεδόν κομπάρσα συμμετείχε στο έργο, πόσο ζεστά και όμορφα ένοιωθε στην πόλη μας εκεί που τη φιλοξενούσαν και την έκαναν να αισθάνεται σαν να βρίσκεται στο σπίτι της. Και να ήταν μόνο η φιλοξενία; Ο σκηνοθέτης ήθελε αναρίθμητους κομπάρσους για να στήσει καλύτερα την κορυφαία σκηνή του ολοκαυτώματος. Και όλοι αυτοί έπρεπε να ντυθούν με ρούχα εποχής. Από την άκρα λοιπόν κινούσαν οι κυρίες στην αναζήτηση προσώπων και ενδυμασιών. Οφείλεται και σ’ αυτές λοιπόν η επιτυχία εκείνης της κορυφαίας διοργάνωσης.
Η ατμόσφαιρα της εποχής
Ο απόηχος αυτής της προσφοράς φαίνεται σε μια αναφορά στον τοπικό τύπο που παραθέτουμε αυτολεξεί για να αισθανθούμε κάτι από την ατμόσφαιρα της εποχής.
«Πολλάς σελίδας δράσεως…»
(Κρητική Επιθεώρησις Πέμπτη 17 Νοεμβρίου 1966)
«Δεν περιορίζεται όμως μόνον εις αυτήν (την προετοιμασία της εκατονταετηρίδος) η δράσις του Γυναικείου τούτου Σωματείου της πόλεώς μας. Η ιστορία του έχει πολλάς σελίδας δράσεως άκρως τιμητικάς.
Εις τον τομέα της περισυλλογής, καταγραφής, διαφυλάξεως και διαδόσεως της Λαογραφίας μας, της Λαϊκής Τέχνης και των θησαυρών του πνεύματος των προγόνων μας το Λύκειο Ελληνίδων Ρεθύμνου έχει αξιόλογον δράσιν. Η συλλογή των υφαντών, κεντημάτων, στολών, και ειδών λαϊκής χειροτεχνίας γενικώς είναι αξιόλογος.
Έχει εκδώσει τον «κλήδονα» του κ. Χάρη Στρατιδάκη και τα «Λαογραφικά της Κρήτης» του κ. Χριστόφορου Σταυρουλάκη με σκοπό να συμβάλει εις την διατήρησιν των θεμάτων, τα οποία διαπραγματεύονται τα κείμενα αυτά.
Έχει επίσης δημιουργήσει κίνησιν κεντήματος δια λογαριασμόν του Λυκείου με σκοπόν να διευρύνει τη συλλογή των κεντημάτων του αλλά και βρεθεί εργασία εις άνεργα πτωχά κορίτσια.
Δεν είναι υπερβολή το εάν θα πούμε ότι η Λαογραφική κίνησις της πόλεως και η δημιουργία της Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρείας εξεκίνησεν από το Λύκειον των Ελληνίδων πριν από μερικά χρόνια. Εις την ευρυτέραν πνευματικήν κίνησιν το Λύκειον προσφέρει θετικώς τόσα πολλά, ώστε να μην έχει ανταγωνιστήν εις την πόλιν μας σήμερον.
Διαλέξεις, απογευματινάς συγκεντρώσεις με παρουσίασιν εκάστοτε και ενός θέματος Προβολαί μορφωτικαί κουκλοθέατρον, με ψυχολογικά και διδακτικά θέματα δια τα παιδιά. Συντροφιές μαθητριών που συζητούν και αναλύουν σοβαρά θέματα του μορφωτικού των κύκλου είναι προσφορά ανεκτίμητος εις τα γράμματα…».
Και ο χρονογράφος της εποχής καταλήγει:
«Το Λύκειον των Ελληνίδων Ρεθύμνης είναι σήμερον ο θεματοφύλαξ των Ρεθυμνιακών παραδόσεων η Κιβωτός της Διαθήκης του Ρεθύμνου».
Και παραμένει θα μας επιτραπεί να συμπληρώσουμε με τη σειρά μας. Και πιστεύουμε να συμφωνούν με τη διαπίστωση αυτή όλοι που παρακολουθούν το σωματείο να συνεχίζει να αναπτύσσει ακμαιότατο πάντα την πολύπτυχη δράση του.
Το αφιέρωμά μας συνεχίζεται…