Με τα επόμενα αφιερώματά μας θα θέλαμε να παρουσιάσουμε τους φωτισμένους εκπαιδευτικούς που καλλιέργησαν την πολιτιστική παιδεία των μαθητών τους θυσιάζοντας προσωπικό ελεύθερο χρόνο για να μην χαθεί χρόνος διδακτέας ύλης.
Επιτρέψτε μας να σταθούμε σε προσωπικές μνήμες και βιώματα με τον κίνδυνο πάντα αθέλητων παραλείψεων που ευχόμαστε να μας συγχωρηθούν.
Θυμάμαι την κα Αριστέα Βαμβακά να ζητά για το Γυμνάσιο Επισκοπής το έργο μου «Ήταν κι αυτός ένας τρόπος». Και να γίνεται μια πολύτιμη συνεργάτις όσο κράτησε η προετοιμασία αυτή. Είχαμε την ευκαιρία να γνωρίσουμε μια εξαιρετικής ποιότητας συμπολίτισσα με ζηλευτή παιδεία.
Αξέχαστες οι στιγμές που ζήσαμε σε συνεργασία και με τον Σύλλογο Γονέων Κηδεμόνων και ιδιαίτερα με την πρόεδρο.
Ετοιμάστηκε το έργο και μάλιστα θα έπαιρνε μέρος σε ένα παγκρήτιο μαθητικό διαγωνισμό.
Είδα πολλά «στραβά» σε κείνη τη διοργάνωση από τους επίσημους διοργανωτές φορείς που αντιμετώπισαν εξαρχής τα παιδιά της Επισκοπής σαν «φτωχούς συγγενείς». Αντί να τα ενθαρρύνουν για το μεγάλο τους αυτό βήμα στην πολιτιστική τους ανάπτυξη έκαναν ότι μπορούσαν για να τα αποθαρρύνουν.
Ακόμα παγώνω με το σχόλιο μεγαλοπαράγοντα της εκπαίδευσης που ρώτησε ειρωνικά τα παιδιά της ομάδας σε μια πρώτη προσέγγιση της κριτικής επιτροπής με τους συμμετέχοντες στον μαθητικό αυτό διαγωνισμό
– Μπα κάνετε και θέατρο; Παύσατε να έχετε το πιστόλι κάτω από το μαξιλάρι σας;
Αυτές ήταν στιγμές που θέλει να ξεχάσει κανείς. Δυστυχώς όμως χαρακτηρίζουν ανθρώπους και στιγματίζουν μνήμες. Και να θέλεις δεν μπορείς να ξεχάσεις.
Κι όμως εκείνα τα παιδιά της Επισκοπής που σήμερα καμαρώνω ευυπόληπτους πολίτες, παρά την ελάχιστα φιλική αντιμετώπιση έδωσαν τον καλύτερο εαυτό τους. Από την ομάδα αυτή μάλιστα αργότερα αναπήδησαν και σπουδαία ταλέντα. Αξέχαστη η Κική στο ρόλο του άρχοντα και αργότερα σε μεγάλους ρόλους σε έργα μου αλλά και η Στέλλα μου που είχε ένα πρωταγωνιστικό ρόλο αργότερα στον «Αλέξιο Καλλέργη, που είχα ανεβάσει με τη θεατρική ομάδα του Συλλόγου Άδελε Αγίας Παρασκευής.
Ήταν αρκετοί οι εκπαιδευτικοί που ενθάρρυναν την θεατρική παιδεία από την ανατολή του περασμένου αιώνα και εντεύθεν.
Ευαγγελία Δροσάκη, Ελευθέριος Δαφέρμος, Δημήτριος Δαφέρμος, Ρούσσα Λίτινα, Αλκιβιάδης Μαυράκης και αρκετοί άλλοι.
Ας μην ξεχάσουμε και τον Μανόλη Βογιατζάκη που ήταν η ψυχή της Ερασιτεχνικής Σκηνής του Ωδείου Ρεθύμνου. Εκείνος όμως στηρίχτηκε σε ενήλικες λάτρεις του θεάτρου.
Το αφιέρωμά μας έχει επίκεντρο τον καθηγητή ή δάσκαλο που ανέπτυξε τη θεατρική παιδεία μέσα στο δικό του χώρο.
Αλησμόνητη στον τομέα αυτό και η προσφορά της κας Αναστασίας Φρυγανάκη, από τις σημαντικότερες πολιτιστικές παρουσίες της πόλης μας που είχε αιφνιδιάσει ευχάριστα με τις εργασίες της τόσο στο Β Γυμνάσιο όσο και στο Μουσικό, όπου τα αρχαία Ελληνικά γίνονταν μια μυσταγωγική τελετουργία.
Η ίδια έγινε αφορμή να μας επισκεφθεί ο αξέχαστος μεγάλος ποιητής Νικηφόρος Βρεττάκος για να παρακολουθήσει το έργο του «Λειτουργία Κάτω από την Ακρόπολη», που παρουσίασε η κα Φρυγανάκη με τους μαθητές της.
Η παράσταση που είχε δοθεί στο θέατρο «Ερωφίλη» στην Φορτέτζα είχε ενθουσιάσει και τον μεγάλο ποιητή που είχε εκφραστεί σε μια συνέντευξη που μου είχε παραχωρήσει με τα πιο επαινετικά σχόλια για όλους τους συντελεστές της παράστασης.
Η κα Φρυγανάκη έχει περάσει στα πολιτιστικά χρονικά του τόπου με χρυσά γράμματα χάρις στις τόσες πρωτοβουλίες της όπως πρόσφατα το «Σπίτι των Κουρητών» στα Τζανακιανά.
Μια παραδοσιακή γωνιά όπου θάλλουν ο πολιτισμός και οι παραδόσεις του τόπου μας.
Θυμάμαι κι άλλον έναν εκπαιδευτικό που εξελίχθηκε σε έναν σημαντικό θεατρικό συγγραφέα με τα έργα του να αναβιώνουν με το κρητικό ιδίωμα την τοπική ιστορία και λαογραφία.
Από τα πρώτα χρόνια του διορισμού του στην ενδοχώρα των Χανίων ο κ. Γιώργος Καλογεράκης είχε ξεκινήσει θεατρικές διασκευές αρχαίων κλασικών για να δώσει με τους μαθητές του αξέχαστες παραστάσεις.
Σήμερα αποτελεί τον κινητήριο μοχλό δράσης της θεατρικής ομάδας της Μητρόπολης.
Φυσικά δεν μπορώ να παραλείψω τον κ. Βαγγέλη Παπαδάκη και τις εξαιρετικές δουλειές που παρουσίασε με τους μαθητές του, οι οποίες έχουν χαραχτεί στη μνήμη λόγω της άρτιας παρουσίασής τους. Και μάλιστα σε έργα αρκετά δύσκολα και για ενήλικες όπως το «Μεγάλο μας Τσίρκο». Όταν θέλεις όμως κάτι και το σέβεσαι το πετυχαίνεις.
Η μεγάλη προσφορά της Πολυτίμης Παπαδοπούλου
Πάνω από όλους όμως μια κυρία ήταν αυτή που καλλιέργησε ουσιαστικά τη θεατρική παιδεία και μας έδωσε με τους μαθητές της εξαιρετικές παραστάσεις.
Είναι η κα Πολυτίμη Παπαδοπούλου, που ευτυχήσαμε να τη ζήσουμε σε δράσεις από τα πρώτα της βήματα στην Β/θμια Εκπαίδευση.
Με καταγωγή από την Ήπειρο, γεννήθηκε στην Αθήνα, το 1959. Ήρθε στο Ρέθυμνο το 1977, ως φοιτήτρια της Φιλοσοφικής και δούλεψε ως φιλόλογος στα σχολεία του ν. Ρεθύμνου. Από το 1992 έως το 2018 ασχολήθηκε με τη θεατρική αγωγή στο σχολείο, οργανώνοντας παραστάσεις, προγράμματα κινητικότητας για το θέατρο και συμμετέχοντας σε καλλιτεχνικούς αγώνες και Φεστιβάλ. Δημιούργησε τις θεατρικές ομάδες του Γυμνασίου Πανόρμου και του Πειραματικού Γυμνασίου Ρεθύμνου, οι οποίες παρουσίασαν πλήθος έργων και απέσπασαν πολλές διακρίσεις σε μαθητικούς καλλιτεχνικούς αγώνες θεάτρου, μεταξύ των οποίων το 1ο Πανελλήνιο Βραβείο Σύγχρονου Θεάτρου με το Γυμνάσιο Πανόρμου (2000) και το 3ο Πανελλήνιο Βραβείο Σύγχρονου Θεάτρου με το Πειραματικό Γυμνάσιο (2003). Το 2001 τιμήθηκε για τη συμβολή της στην ανάπτυξη της θεατρικής παιδείας των νέων του Ρεθύμνου, με το βραβείο Ήθους, Αυτοθυσίας και Κοινωνικής Προσφοράς.
Στο πλαίσιο αυτού του αφιερώματος θελήσαμε να κάνουμε μαζί της μια αναδρομή στην τόσο επιτυχημένη πορεία της σε όλους τους τομείς που επέλεξε να δραστηριοποιηθεί. Και από τις απαντήσεις της έχουμε μια ακόμα πηγή πολύτιμων στοιχείων από την εξέλιξη της θεατρικής παιδείας στο νομό μας.
-Ποιο ήταν το κίνητρο να ασχοληθείτε και με τη θεατρική παιδεία στην Εκπαίδευση;
Κατάλαβα πόσο σημαντικές είναι οι θεατρικές δραστηριότητες στο σχολείο, όταν, το 1990 στο Γυμνάσιο Κράνας, είδα τη θερμή ανταπόκριση των παιδιών στην ιδέα να γιορτάσουμε με ένα θεατρικό δρώμενο, αντί της καθιερωμένης γιορτής, την επέτειο της 25ης Μαρτίου. Κινητοποιήθηκαν, κινητοποίησαν και τους γονείς τους, έφτιαξαν σκηνικά και κοστούμια και μετέτρεψαν το γυμναστήριο του σχολείου σε Σούλι. Η όλη διαδικασία ήταν για μένα μια αποκάλυψη. Συνειδητοποίησα ότι μέχρι τότε δεν γνώριζα πραγματικά τους μαθητές μου. Δεν γνώριζα πόση ανάγκη για έκφραση, πόσες δεξιότητες, φαντασία και δημιουργικότητα έκρυβαν ακόμα και οι πιο αδιάφοροι στην τάξη μαθητές. Με ένα μαγικό τρόπο, μέσα από αυτό το μικρό θεατρικό δρώμενο, χτίσαμε με τα παιδιά γέφυρες που βοήθησαν στην επικοινωνία μας και μέσα στην τάξη.
Έτσι, το 1992, με τη μετάθεσή μου στο Γυμνάσιο Πανόρμου, αποφάσισα να ασχοληθώ πιο συστηματικά με το θέατρο στο σχολείο, αντλώντας έμπνευση από τον εξαίρετο φιλόλογο Αντώνη Γεβετζή και τις επιτυχημένες παραστάσεις του με το Γυμνάσιο Περάματος. Προσπαθώντας να μάθω με ποιους τρόπους ζωντανεύει ένα κείμενο στη σκηνή και πώς στήνεται μια θεατρική παράσταση, παρακολουθούσα τα εργαστήρια του Θωμά Καντιφέ στο Θεατρικό Περίπλου και τις πρόβες του Ζήνωνα Ζαννέτου στο Δημοτικό Θέατρο Ρεθύμνου.
Να υπογραμμίσουμε ότι γενικά υπήρχε πρόσφορο έδαφος για θεατρικές δράσεις εκείνη την περίοδο και μέχρι το 2009 περίπου. Έβγαιναν κονδύλια για τα πολιτιστικά. Το υπουργείο Παιδείας διοργάνωνε καλλιτεχνικούς αγώνες, επιδοτούσε σεμινάρια για τους συναδέλφους που ήθελαν να ασχοληθούν με τη θεατρική παιδεία και υπήρχαν στη Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας οι υπεύθυνοι Πολιτιστικών, ο Γιώργος Βαλασάκης, αρχικά και κατόπιν η κ. Λένα Φωτοπούλου και η κ. Σούλα Πετρογιάννη που τα οργάνωναν. Σήμερα όλο αυτό έχει τελειώσει και ευτυχώς υπάρχει το προσωπικό ενδιαφέρον της κ. Μαίρης Λιονή που φροντίζει μέσω της Αντιπεριφέρειας Ρεθύμνου να καλύπτει ένα μέρος των εξόδων των παραστάσεων.
-Αναδείχτηκαν ταλέντα από την προσπάθειά σας αυτή;
Η θεατρική παράσταση είναι μια σύνθετη καλλιτεχνική δημιουργία και ένα από τα παιδαγωγικά οφέλη που προκύπτουν κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας της στο γυμνάσιο, είναι ότι τα παιδιά ανακαλύπτουν τι μπορούν και τι τους αρέσει να κάνουν. Αναδείχτηκαν έτσι ταλέντα στη σκηνογραφία, στην υποκριτική, στο χορό, ακόμη και στην τεχνολογία του σύγχρονου θεάτρου. Αρκετοί από τους μαθητές μας τα καλλιέργησαν, ακολούθησαν ανάλογες σπουδές ή τα συνδύασαν με τις σπουδές τους, επάνδρωσαν θεατρικές ομάδες και συνεχίζουν ακόμη και σήμερα να συμμετέχουν ενεργά στα θεατρικά δρώμενα.
–Ποιοι άλλοι ακολούθησαν;
Στη δεκαετία του ΄90, παράλληλα με το Γυμνάσιο Πανόρμου, ανέβαιναν παραστάσεις και από το Γυμνάσιο Περάματος, αρχικά με τον κ. Γεβετζή και στη συνέχεια με την κ. Νίτσα Παγώνη. Καθώς όμως οι τελευταίες απευθύνονταν κυρίως στην τοπική κοινωνία δεν έγιναν ευρέως γνωστές, σε αντίθεση με το Γυμνάσιο Πανόρμου που οι θεατρικές του δράσεις απέκτησαν δημοσιότητα λόγω των διακρίσεων που απέσπασε κατά τη διάρκεια της συμμετοχής του στους Πανελλήνιους Μαθητικούς Αγώνες Θεάτρου.
Τα επόμενα χρόνια και ειδικά μετά το 2010 γνωρίζω ότι σημαντικές και με διάρκεια θεατρικές δραστηριότητες ανέπτυξαν η Ρένα Παπατριανταφύλλου στο 1ο Γυμνάσιο, η Ελένη Καραντζίκουστο 4ο Γυμνάσιο, η Κασσάνδρα Μπεϊκάκη στο Πειραματικό Λύκειο, η Μαρία Ψαράκη στο 3ο Γυμνάσιο, ο Βαγγέλης Παπαδάκης στο Γυμνάσιο Πανόρμου αρχικά και στο 3ο Λύκειο στη συνέχεια, ο Ευθύμης Καρουζάκης κι αυτός στο Πειραματικό Λύκειο.
-Ποιους βλέπετε σήμερα να ασχολούνται; Υπάρχει ενδιαφέρον από τα παιδιά;
Πάντα υπήρχε και πάντα θα υπάρχει ενδιαφέρον από τα παιδιά για το θέατρο, παρά τις δυσκολίες που υπάρχουν. Το βλέπουμε, για παράδειγμα, στις δουλειές του Πειραματικού Λυκείου με την κ. Μπεϊκάκη και την κ. Μανιουδάκη. Τα παιδιά έχουν άγχος, διαβάζουν για τις Πανελλαδικές, αλλά το θέατρο δεν το αφήνουν. Το βλέπουμε στις παραστάσεις του ΕΠΑΛ Ρεθύμνου, αρχικά με την κ. Ελισσάβετ Βιβιλάκη και στη συνέχεια με την κ. Νατάσα Βασιλειάδου. Εκεί τα παιδιά δουλεύουν και σπουδάζουν ταυτόχρονα, αλλά το θέατρο δεν το αφήνουν και μας έχουν δώσει αξιόλογες παραστάσεις. Το θέατρο θα πάψει στα σχολεία μας, μόνο αν πάψουν οι συνάδελφοι να το υποστηρίζουν. Ευτυχώς, οι παλιότεροι συνεχίζουν κι έχουμε και νέους συναδέλφους που μπαίνουν στο χορό, όχι μόνο στην πόλη αλλά και σε όλον τον νομό.
-Ποια στιγμή από τη δραστηριότητά σας αυτή θυμάστε με συγκίνηση;
Όλες. Δεν υπάρχει ούτε μία στιγμή σε όλα αυτά τα χρόνια που να μη θυμάμαι με συγκίνηση, γιατί με τους συναδέλφους μου των θεατρικών ομάδων, την Τερέζα Λαλώτη, τη Στέλλα Κυριάκη, την Άννα Πατεράκη και την Αθανασία Κώστα εισπράξαμε πολλή αγάπη και υποστήριξη, από γονείς και παιδιά.
Θυμάμαι πάντα με ευγνωμοσύνη στην αρχή της πορείας αυτής, τους συναδέλφους στο Γυμνάσιο Πανόρμου να κατασκευάζουν στα κενά τους τη μικρή μας σκηνή, στο γυμναστήριο του σχολείου. Και δεν πρόκειται ποτέ να ξεχάσω το τέλος αυτής της πορείας, το 2018.
Την έκπληξη που οργάνωσαν συνωμοτικά παλιοί και νέοι μαθητές του Θεατρικού Ομίλου του Πειραματικού Γυμνασίου μαθαίνοντας ότι φεύγω από την υπηρεσία. Συγκεντρώθηκαν στην τελευταία μας παράσταση στη Φορτέτζα και, στο φινάλε της, με αποχαιρέτησαν ο καθένας με μια ατάκα από ρόλους έργων που είχαμε ανεβάσει μαζί όλα τα προηγούμενα χρόνια. Εκείνες τις στιγμές που τους έβλεπα πάνω στη σκηνή, κοτζάμ άντρες και γυναίκες πια, σκηνοθέτες και ηθοποιούς ταυτόχρονα, σε ένα δρώμενο που με γύριζε πίσω στο χρόνο, το ένιωσα λίγο αυτό το «Νυν απολύεις…», όσο εγωιστικό κι αν ακούγεται αυτό.
Η κα Πολυτίμη Παπαδοπούλου αφήνει έντονο το αποτύπωμά της στην εκπαίδευση με την προσφορά της αυτή. Πιστώνεται την υψηλή αισθητική που χαρακτηρίζει τους μαθητές της, οι οποίοι την σκέπτονται πάντα με αγάπη. Γιατί μέσα από τη θεατρική πράξη τους βοήθησε να εκφραστούν. Κι αν δεν ακολούθησαν καριέρα ηθοποιού «ζυμώθηκαν» με τα νάματα ζωής και ψυχικής υγείας που προσφέρει το θέατρο στους αφοσιωμένους του φίλους και οπαδούς.
Η κα Παπαδοπούλου με την όλη δράση της έδωσε κι ένα μάθημα πόσα μπορεί να επιτύχει ένας εκπαιδευτικός προς όφελος των μαθητών του αν το θέλει πραγματικά.
Και την ευγνωμονούμε γι’ αυτό.
Τα επόμενα αφιερώματα
Στο επόμενο αφιέρωμά μας θα σταθούμε στους καθηγητές εκείνους που με το έργο και τις δράσεις τους έδωσαν υπόσταση στην περιβαλλοντική εκπαίδευση και η θητεία τους στην εκπαίδευση αποτελεί σταθμό και για τον τομέα αυτό. Όπως είναι ο κ. Γιώργος Κιμιωνής, ο κ. Γιώργος Γεωργαλής, ο κ. Γιώργος Σαραντινός και άλλοι.
Θα σταθούμε όμως και σε καθηγητές που δίδαξαν τους μαθητές τους ιστορική έρευνα και μας έδωσαν πολύτιμες πηγές για τον ερευνητή της τοπικής ιστορίας. Όπως ο κ. Κωστής Ηλ. Παπαδάκης με τους μαθητές του και άλλοι που θα γνωρίσουμε σε επόμενα αφιερώματα.
Τα δημοσιεύματα αυτά έχουν σκοπό την ανάδειξη φωτεινών στιγμών της εκπαίδευσης στο Ρέθυμνο που δίνουν κίνητρα για δημιουργία και στους νεότερους εκπαιδευτικούς, αλλά και μια απότιση φόρου τιμής για τους εκπαιδευτικούς που έκαναν το επάγγελμά τους λειτούργημα με όλη τη σημασία της λέξης. Και στους οποίους οφείλουμε ένα ευχαριστώ για όσα πρόσφεραν στα παιδιά μας με τόσο ενθουσιασμό και ανιδιοτέλεια.
