Πολύτιμους αρχαιολογικούς θησαυρούς σε όλο τον νομό φέρνει στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη

Πολύτιμους αρχαιολογικούς θησαυρούς σε κάθε γωνιά της Κρήτης φέρνει στο φως η συστηματική αρχαιολογική έρευνα που διενεργείται από τις κατά τόπους αρχαιολογικές υπηρεσίες του νησιού. Ευρήματα που αποτελούν σημαντικό κομμάτι της ιστορίας του τόπου και του πολιτισμού μας, που έρχονται στο φως για να γνωρίσουμε το παρελθόν, τον τότε τρόπο ζωής, τις συνήθειες ακόμα και τα ήθη και τα έθιμα της κάθε περιόδου.

Τα νέα αυτά ευρήματα παρουσιάστηκαν στο συνέδριο που διοργανώθηκε για το αρχαιολογικό έργο Κρήτης. Πρόκειται για ένα συνέδριο που οργανώνεται κάθε τρία χρόνια από το τμήμα Αρχαιολογίας και Ιστορίας του πανεπιστημίου Κρήτης και την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ρεθύμνου του υπουργείου Πολιτισμού με στόχο την ανακοίνωση των νέων επιτευγμάτων τόσο στο αρχαιολογικό πεδίο (νέες ανακαλύψεις, νέες ανασκαφές), όσο και στα μουσεία (εκθέσεις, μελέτη υλικού αρχαιολογικού στις αποθήκες των μουσείων, αναδείξεις, πολιτισμικά προγράμματα) και η συμμετοχή σε μεγάλα ευρωπαϊκά έργα, τεχνικά ή προγραμματικά, που σχετίζονται με την πολιτιστική κληρονομιά. Νέοι κυρίως αλλά και πεπειραμένοι επιστήμονες παρουσίασαν ένα μέρος του έργου τους με ερμηνείες και προτάσεις.

«Το μεγάλο ενδιαφέρον του αρχαιολογικού έργου Κρήτης είναι ότι μπορεί κανείς να παρακολουθήσει την αρχαιολογία εν των «γίγνεσθαι» στην Κρήτη τις επιρροές, τις προσφερόμενες λύσεις, την οικονομική πλευρά, τις επιστημολογικές τάσεις. Ακόμη και πλευρές της καθημερινότητας και της τρέχουσας πολιτικής σχετικά με την αρχαιολογία και την πολιτισμική κληρονομιά γενικότερα», τόνισε χαρακτηριστικά η αρχαιολόγος Ίρις Τζαχίλη.

Όλες οι ανακοινώσεις που έγιναν τόνισαν επί μέρους πλευρές μερικών θέσεων (νήσος Χρυσή, Αγριανά) και ευρημάτων (κτήρια στις Χοιρόμανδρες Ζάκρου, σκελετικά κατάλοιπα). Ιδιαίτερο ενδιαφέρον είχαν οι ανακοινώσεις των υπευθύνων της ιταλικής αρχαιολογικής σχολής για τις έρευνες γύρω από τη Φαιστό. Επίσης νέα στοιχεία παρουσιάστηκαν από τους ανασκαφείς της Ελεύθερνας Νικόλαο Σταμπολίδη, Τσιγωνάκη Αναστασία, Σπανού Νικολία και Γιάννη Μπίτη που προκάλεσαν μεγάλη εντύπωση ιδίως για τη μαρμάρινη «βίδα» που έκλεινε το θησαυροφυλάκιο του ναού στον κεντρικό χώρο στην Ελεύθερνα. Επίσης ενδιαφέρον παρουσίασαν οι νέες έρευνες στον Ονιθέ και στον Βρύσινα περιοχές σε άμεση γειτονία με το Ρέθυμνο.

Σημαντικά ευρήματα εξακολουθεί να φέρει στο φως η συστηματική αρχαιολογική έρευνα που διενεργείται στην περιοχή Καλό Χωράφι του δήμου Μυλοποτάμου, που είναι σε εξέλιξη τα τελευταία έξι χρόνια, στη διάρκεια του συνεδρίου η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ρεθύμνου και επικεφαλής της συγκεκριμένης έρευνας Αναστασία Τζιγκουνάκη, παρουσίασε τα αποτελέσματα των ανασκαφών την περίοδο 2017-2019 που έχει ανακαλυφθεί η δυτική γωνία συγκρότημα της ΜΜΙΙΙΑ-ΥΜΙΑ περιόδου με 13 χώρους σε έκταση 330 τ.μ. και σημαντικά ευρήματα που βοηθούν στην προσπάθεια της κατανόησης της λειτουργίας της παράκτιας εγκατάστασης. Σε αυτήν εντοπίστηκαν μεταξύ άλλων εκατοντάδες αγγεία, τοιχογραφίες, μεταλλευτικά και μεταλλικά στοιχεία, ελαφρόπετρες καθώς και ευρήματα με σημεία της Γραμμικής Α γραφή, Κυπρομινωικής και ενδεχομένως ιερογλυφικής γραφής.

Σε σχετικές δηλώσεις της ανέφερε χαρακτηριστικά: «Έχει αποκαλυφτεί μια εγκατάσταση, 13 χώροι σε επαφή μεταξύ τους και η γωνία δυο εξωτερικών τοίχων προς τα δυτικά. Η περιοχή έχει πάρα πολλά αγγεία, ελαφρόπετρα που προφανώς συνδέεται με το ηφαίστειο της Σαντορίνης, τοιχογραφίες, τουλάχιστον δυο τοιχογραφημένους χώρους και έχουμε βρει αρκετά σημεία γραμμικής Α πάνω σε αγγεία και μια σφραγίδα με ένα έναγρο και δυο αγγεία που έχουν αποτύπωμα σφραγίδας. Επίσης είχαμε βρει το 2017 ένα υφαντικό βάρος το οποίο είχε πάνω του ένα σημείο της κυπρομινωικής γραφής που είναι το παλαιότερο που έχει βρεθεί ως τώρα. Στην Κύπρο είχε βρεθεί μέχρι σήμερα το παλαιότερο που χρονολογείται το 1.525 όμως η εγκατάσταση που βρήκαμε εμείς θεωρούμε ότι χρονολογείται στο 1550 π.Χ. οπότε είναι το πιο πρώιμο στοιχείο που δείχνει τη σχέση της Κύπρου με την Κρήτη. Τα ευρήματα αυτά θα μας δώσουν περισσότερα στοιχεία για την περίοδο που είναι αμέσως μετά την καταστροφή των πρώτων ανακτόρων από σεισμό και μετά φωτιά και τα δεύτερα ανάκτορα στη συνέχεια τα μινωικά. Το γεγονός ότι υπάρχει γραφή εκεί δείχνει καθαρά ότι ακόμα και αν δεν ήξεραν όλοι να διαβάζουν, κάποιοι ήξεραν. Είμαστε στην αρχή της γραφής και δεν είναι κάτι συνηθισμένο. Είναι σε αγγεία δεν έχουμε βρει πινακίδες».

Η ίδια υποστήριξε ότι απαιτούνται ακόμα πολλά χρόνια ανασκαφών. Μέχρι σήμερα γίνονται ανασκαφές 6 εβδομάδες κάθε χρόνο, ενώ ήδη κάποια ευρήματα βρίσκονται στις προθήκες της προσωρινής έκθεσης του Αγίου Φραγκίσκου».

Στην τεράστια αρχαιολογική σημασία των σπηλαίων αναφέρθηκε ο Hλίας Λιακόπουλος, αρχαιολόγος που μίλησε για τα νέα δεδομένα από τις αυτοψίες της Εφορείας Παλαιανθρωπολογιας-Σπηλαιολογίας που διενεργήθηκαν την τριετία 2017-2019 σε σπήλαια του Ρεθύμνου που παρουσιάζουν αρχαιολογικό ενδιαφέρον.

Όπως ανέφερε τα περισσότερα από αυτά είναι άγνωστα στην αρχαιολογική βιβλιογραφία και αφορούν από τα νεολιθικά μέχρι και τα σύγχρονα χρόνια ενώ ξεχωρίζουν, όπως ανέφερε, το σπήλαιο στο Μπαλί, το σπήλαιο στο Αγριμοκεφάλι στον Κισσό του δήμου Αγίου Βασιλείου, το σπήλαιο Πρίνου καθώς και τα σπήλαια που αναπτύσσονται στη βραχώδη ακτογραμμή δυτικά του Ρεθύμνου (Μικρός Περιστερές, Λαχταριδόσπηλος, Μεγάλος Περιστερές και άλλα). «Ένα πολύ σημαντικό σπήλαιο είναι αυτό που βρίσκεται στη θέση Αγριμοκεφάλι, κοντά στο χωριό Κισσός του δήμου Αγίου Βασιλείου. Το τοπωνύμιο είναι πολύ χαρακτηριστικό, καθώς η κορυφή είναι πάνω στο κεφάλι ενός αγριμιού. Εκεί κοντά υπάρχει ένα σπήλαιο το οποίο φαίνεται ότι είχε φράξει από κατολισθήσεις, καθώς έχουν πέσει τμήματα από την οροφή. Το σπήλαιο αυτό έχει μια συνεχή χρήση από τα πρωτομινωικά χρόνια μέχρι και την υστερομινωική 3Β. Πιθανόν ήταν καταφύγιο ή και λατρευτικός χώρος κατά την υστερομινωική περίοδο. Παρουσιάστηκαν επίσης ευρήματα από το σπήλαιο του Πρίνου που είναι πολύ γνωστό και το οποίο είχε χρησιμεύσει ως καταφύγιο. Από κει κατά καιρούς έχουμε πάρει πάρα πολλά ακέραια αγγεία, βρέθηκαν ακόμα 5 αγγεία. Σε αυτό βοήθησαν οι τοπικοί αρχαιολόγοι και αυτοί του τμήματος ΕΣΕ που βρίσκεται στο Ρέθυμνο. Παράλληλα παρουσιάσαμε τα σπήλαια που εκτείνονται από τη βραχώδη ακτογραμμή του στρατοπέδου μέχρι και το Γεράνι. Υπάρχουν πάρα πολλά σπήλαια που παρουσιάζουν αρχαιότητες. Πολλά από αυτά παρουσιάζουν αρχαιότητες, διασώζουν αρχαιότητες των νεολιθικών χρόνων. Φτάσαμε σε απόσταση 1.500 μέτρων από την πόλη του Ρεθύμνου να έχουμε νεολιθικά -δεν νομίζω να έχει ξαναβρεθεί αυτό- υπάρχουν όμως και άλλες φάσεις υστερομινωικές. Για παράδειγμα υπάρχει ένα σπήλαιο που έχει καταρρεύσει η είσοδος του και είναι προσβάσιμο μόνο με σχοινιά όπου έχει κλειστό νεολιθικό σύνολο και βρέθηκαν και πέλεκεις από την περίοδο αυτή. Υπάρχουν επίσης ενετικά σπήλαια, όπως το σπήλαιο της Αγίας Ειρήνης που έχει λαξευμένες κόγχες του ιερού στην ίδια περιοχή κοντά στο στρατόπεδο».

Ο κ. Λιακόπουλος αναφέρθηκε στις προσπάθειες που γίνονται να κηρυχτεί αυτή η ακτογραμμή αρχαιολογικός χώρος με δεδομένη την τεράστια αρχαιολογική της σημασία καθώς υπάρχουν πολλά απολιθώματα ωστόσο, όπως είπε, κάτι τέτοιο δεν έχει γίνει εφικτό με αποτέλεσμα, όπως ανέφερε, η περιοχή αυτή να μην τυγχάνει του ανάλογου σεβασμού.

Χαρακτηριστικά ανέφερε: «Η περιοχή αυτή έχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον και η τοπική κοινωνία δεν τη σέβεται. Πέρα από τα αρχαιολογικά δεδομένα είναι γνωστό παγκοσμίως στους παλαιοντολόγους γιατί είναι η πιο πλούσια θέση σε απολιθώματα θηλαστικών της Ευρώπης ή και της Μεσογείου. Τα είδη είναι ενδημικά, ζούσαν μόνο στην Κρήτη, έχουν ιδιόμορφα χαρακτηριστικά, υπάρχουν έξι είδη ελαφιών που ζούσαν στην Κρήτη τότε που είναι πάρα πολύ μικρά στο ύψος ενός σκύλου και τεράστια στο ύψος ενός άνδρα. Όλα αυτά ζούσαν στην Κρήτη, έχουν απολιθωθεί και βρίσκονται στην Κρήτη. Είναι πάρα πολλά, έχουν γίνει όμως πολλές καταστροφές. Δεν υπάρχει σεβασμός. Εμείς σαν υπουργείο Πολιτισμού προσπαθήσαμε να προστατέψουμε την περιοχή επειδή ξέραμε τη σημασία της. Προσπαθήσαμε για τα απολιθώματα, κάναμε μια πρόταση κήρυξης της περεχείς ως αρχαιολογικός χώρος, δεν υπάρχει όμως θεσμικό πλαίσιο να προστατεύουν τα απολιθώματα και έτσι από την κεντρική υπηρεσία μας επιστράφηκε πίσω με επιχειρήματα ότι είναι τεράστια η περιοχή και ήθελαν τεκμηρίωση αρχαιολογική και αυτό κάνουμε αυτή την περίοδο. Είναι όμως πάρα πολύ δύσκολο όταν η έδρα μας είναι στην Αθήνα».

Τα νέα ευρήματα που έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη που συνεχίζει ακατάπαυστα τα τελευταία 30 και πλέον χρόνια στην περιοχή της Αρχαίας Ελεύθερνας εξακολουθούν να εντυπωσιάζουν αναδεικνύοντας τον αρχαιολογικό πλούτο της περιοχής, όχι μόνο κατά την πρώιμη εποχή του σιδήρου αλλά και κατά την αρχαϊκή, κλασική, ελληνιστική, ρωμαϊκή και παλαιοχριστιανική/πρώιμη βυζαντινή περίοδο.

Πρόκειται, όπως ανέφερε ο επικεφαλής της έρευνας Νίκος Σταμπολίδης, για ένα ελληνιστικό/ρωμαϊκό οίκημα στα ανατολικά της νεκρόπολης της Ορθής Πέτρας και δυο βασιλικές με εξαιρετικά πλούσιο οικοδομικό υλικό από αρχαϊκά/κλασικά και ελληνιστικά/ρωμαϊκά οικοδομήματα που χρησιμοποιήθηκε στις βασιλικές σε δεύτερη και τρίτη χρήση. Ιδιαίτερη αναφορά έγινε από τους αρχαιολόγους Θανάση Καλπαξή, Γιάννη Μπίτη και Νικόλα Σπανού στο αρχαίο λατρευτικό κτήριο στην Ακρόπολη της Ελεύθερνας.

Όπως ανέφεραν, οι πανεπιστημιακές ανασκαφές κατά τα έτη 1999-2000 έφεραν στο φως ένα σημαντικό λατρευτικό κτήριο σε άμεση γειτνίαση με το τετράκογχο/χριστιανική εκκλησία. Συμπληρωματικές ανασκαφικές έρευνες για την αποσαφήνιση της αρχιτεκτονικής του διενεργήθηκαν τα δυο τελευταία χρόνια. Η ίδρυση του λατρευτικού κτιρίου χρονολογείται στην αρχαϊκή περίοδο ενώ η λειτουργία του διαπιστώνεται μέχρι και τον 20ο αι.Χ. Το κτήριο στη μακραίωνη λειτουργία υπέστη αλλαγές στην αρχιτεκτονική του μορφή, οι οποίες συνδέονται άμεσα με αλλαγές στον χαρακτήρα της λατρευτικής που λάμβανε χώρα στο ιερό της ακρόπολης.

 Στο συνέδριο παρουσιάστηκαν οι οικοδομικές φάσεις του κτηρίου καθώς και η εντυπωσιακής κατασκευής υπόγεια κατασκευή με το μονολιθικό κάλυμμα της.

Από την πλευρά της η αρχαιολόγος Αναστασία Φιολιτάκη παρουσίασε τη βυζαντινή κεραμική από τον βόρειο τομέα του κεντρικού πλατώματος στην Ακρόπολη της Ελεύθερνας.

Όπως είπε από τη μέχρι τώρα μελέτη του υλικού η γενική εικόνα είναι ενός συνόλου κεραμικής στο οποίο κυριαρχούν τα μαγειρικά σκεύη, οι αμφορείς και οι λεκάνες ενώ αξιοσημείωτη είναι η σχετικά μικρή ποσότητα πινακίων.

Στο ίδιο σύνολο αλλά σε μικρότερο ποσοστό εντοπίζονται πρόχοι και οινοχόες, καθώς και μεσαίου τύπου πίθοι νέων δεν λείπουν και κάποια λίγα παραδείγματα από κυψέλες. Τα περισσότερα αγγεία είναι τοπικής παραγωγής ενώ οι εισαγωγές είναι μάλλον λίγες.