Πατέρας του Εμμανουήλ Τσουδερού, πρωθυπουργού της χώρας κατά τη Μάχη της Κρήτης, ήταν ο Ιωάννης γιος του ήρωα Αναγνώστη που αναφέραμε σε προηγούμενο φύλλο μας.
Γεννήθηκε στη Μινώα Ναυπλίου το 1851 και από νωρίς κατάλαβε την ευθύνη του να κατάγεται από μια τόσο ιστορική γενιά αγωνιστών.
Σπούδασε ιατρική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών κι όταν πήρε το πτυχίο του το 1874 κατέβηκε στην Κρήτη και άρχισε να έρχεται σε επαφή με άλλους αγωνιστές που ετοίμαζαν επανάσταση.
Κι όταν αυτή ξέσπασε το 1878 ο Ιωάννης έλαβε μέρος ως αρχηγός και πληρεξούσιος της Επαρχίας Αγίου Βασιλείου.
Με την εφαρμογή της Σύμβασης της Χαλέπας ένα χρόνο αργότερα εκλέχτηκε πληρεξούσιος στην τότε βουλή που λεγόταν Γενική των Κρητών Συνέλευση.
Εκεί εκτός από γενναιότητα απέδειξε πως διαθέτει και εξαίρετη πολιτική σκέψη. Αυτό επιβεβαίωνε διαρκώς τα επόμενα χρόνια η πορεία του στα κοινά του νησιού μέχρι και τις τελευταίες κρητικές επαναστάσεις. Μόνο στην λεγόμενη μεταπολευτική επανάσταση (1895-96) δεν έλαβε μέρος. Ανέλαβε το ρόλο του αρχηγού της Επαρχίας του το Μάιο του 1897.
Με τη θέσπιση της Κρητικής Πολιτείας έγινε Σύμβουλος Οικονομικών, Εσωτερικών, Παιδείας, θέσεις που αντιστοιχούν σε καθήκοντα υπουργικά. Πέθανε από χρόνια νόσο στα Χανιά στις 13 Ιανουαρίου 1908. Η κηδεία του έγινε δημόσια δαπάνη.
Γιοι του ήταν ο Εμμανουήλ μετέπειτα πρωθυπουργός της χώρας, ο Γεώργιος και ο Ευθύβουλος.
Ο ανάργυρος γιατρός
Ο Γεώργιος ήταν κι αυτός γιατρός και λαοφιλέστατος.
Είχαν να λένε για την συνέπεια και την αξιοσύνη του, την επιστημοσύνη και την φιλανθρωπία του, την καλοσύνη και την αξιοπρέπειά του. Αρκεί να διαβάσει κάποιος στον τοπικό τύπο τα δημοσιεύματα μετά το θάνατό του για να εκτιμήσει την αξία του ανδρός. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί αυτός της λαϊκής δοξασίας ότι καταλαβαίνεις την σημαντικότητα ενός ανθρώπου ανάλογα με τα αισθήματα που θα προκαλέσει ο χαμός του.
Για τον ανάργυρο γιατρό έγραφαν σχετικά:
«Είναι σπάνιες οι στιγμές που ολόκληρος ο λαός ενός τόπου συγκλονίζεται από μια είδηση. Όπως είναι λίγοι οι άνθρωποι που δένονται τόσο σφιχτά μ’ ένα τόπο.
Και μια τέτοια είδηση ήταν ο θάνατος του Γιώργη Τσουδερού του Γιατρού που το μαντάτο του τύλιξε και έσφιξε την καρδιά του κάθε Ρεθεμνιώτη.
Γιατί εκείνος ήταν η ψυχή του Ρεθύμνου. Ο γιατρός του, ο προστάτης και ο παρηγορητής του…».
Ο Γεώργιος Τσουδερός προκαλούσε τα ευγενέστερα των συναισθημάτων. Ενέπνεε τόση σιγουριά η γαλήνια μορφή και το διεισδυτικό του βλέμμα που φάνταζε επί γης θεός για τον απλό κόσμο, για τον άνθρωπο που υπέφερε και ζητούσε την επιστημονική του βοήθεια.
Η ζωή του
Ο γιατρός γεννήθηκε το 1896 στα Χανιά, όπου βρισκόταν τότε η οικογένειά του.
Μετά το πέρας των γυμνασιακών Σπουδών του, ο Γεώργιος γράφτηκε στην ιατρική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Κοντά στο πτυχίο άρχισαν οι περιπέτειες της Ελλάδας στα μέτωπα. Το χρέος αυτό γινόταν στόχος ζωής για κάθε νέο πατριώτη. Έτσι και ο Γεώργιος Τσουδερός μόλις πήρε πτυχίο, κατατάχτηκε στο στρατό και υπηρέτησε ως ανθυπίατρος στο μέτωπο της Μικράς Ασίας.
Το 1924 με το απολυτήριο στην τσέπη έφυγε και πήγε στο Παρίσι με στόχο την ειδίκευση στην Παθολογία και την Μικροβιολογία. Γύρισε το 1926 και εγκαταστάθηκε πια μόνιμα στο Ρέθυμνο.
Κατά ευτυχή συγκυρία εκείνη την περίοδο στην πόλη άρχισαν να συγκεντρώνονται γιατροί με άριστη κατάρτιση μετά από σπουδές στο εξωτερικό, κατόρθωμα για την εποχή και μεγάλο πάθος να προσφέρουν στον τόπο τους.
Ο Γεώργιος Τσουδερός είχε ξεχωρίσει τον Μιχάλη Μαρούλη, τον μεγάλο αγωνιστή και αργότερα μάρτυρα. Μαζί του ίδρυσε το 1928 την πρώτη Πολυκλινική επιδιώκοντας να προωθήσει την νηπιώδη τότε στο Νομό μας ιατρική.
Όπως κάθε ενεργός πολίτης ο Τσουδερός δεν έμενε αδιάφορος στα κοινά. Έτσι το 1932 ο ένθερμος ζήλος του για την προώθηση των τοπικών ζητημάτων τον οδηγεί στη πολιτική, όπου μαζί με τον Ανδρέα Παπαδάκη και τον Νικόλαο Ανδρουλιδάκη σχηματίζει τον Ανεξάρτητο συνδυασμό Νέων του κόμματος των Φιλελευθέρων.
Σε κείνη την εκλογική αναμέτρηση έχασε για λίγες μόλις ψήφους την έδρα. Κατάφερε να επιβληθεί όμως στον αείμνηστο Ελευθέριο Βενιζέλο, ώστε να τον περιλάβει το 1933 στον επίσημο συνδυασμό του, όπου και εκλέγεται ο πρώτος βουλευτής.
Κι ήρθε ο πόλεμος. Ο Γεώργιος Τσουδερός, όπως κάθε φλογερός πατριώτης, δεν περίμενε ειδική πρόσκληση. Έσπευσε και μάλιστα θέλησε να πολεμήσει στην πρώτη γραμμή με τον επίσης εξαίρετο Ηρακλειώτη συνάδελφό του Στέλιο Γιαμαλάκη.
Απ’ όπου κι αν πέρασε ο γιατρός Γεώργιος Τσουδερός άφησε έντονα τα χνάρια της προσφοράς, που έφθανε κάποιες φορές και στα όρια της αυτοθυσίας.
Ήρθαν και οι καιροί της ειρήνης με τρομερά προβλήματα, όμως, για τους απλούς ανθρώπους που στέναζαν μέσα στη φτώχια και την μιζέρια. Οι ανάγκες που έβλεπε γύρω του και το πάθος να βοηθήσει για μια καλύτερη ζωή τους συμπολίτες του τον ωθεί και πάλι στην πολιτική.
Το 1946 εκλέγεται βουλευτής του κόμματος των Φιλελεύθερων, αλλά και κατά τις εκλογές του 1950 και 1951.
Το 1951 η Βουλή των ελλήνων τον ανακηρύσσει Α. Αντιπρόεδρό της.
Το 1956 και 1958 συνεργάζεται με τον ΕΡΕ.
Όπως μου είχε καταθέσει υπαγορεύοντας την βιογραφία του ο αείμνηστος Γιάννης Κεφαλογιάννης, στον Γεώργιο Τσουδερό οφείλει την πορεία του στην πολιτική. Γιατί αυτός τον επέλεξε και τον πρότεινε στο κόμμα για να κλείσει ο συνδυασμός στις εκλογές του 1958. Αυτός ήταν ο Γεώργιος Τσουδερός. Αναγνώριζε τις αξίες, προωθούσε ανθρώπους που είχαν όραμα για τον τόπο, ενθάρρυνε άλλους να αποκτήσουν εφόδια για να προσφέρουν στον τόπο τους.
Πλούσιο το κοινοβουλευτικό του έργο
Πρώτος ανακίνησε το ζητήματα του Κουρταλιώτη και του χαρουποεργοστασίου και ως πρόεδρος της Λιμενικής Επιτροπής προώθησε το ζήτημα της κατασκευής του λιμένος Ρεθύμνης.
Ιδιαίτερα για τον Κουρταλιώτη είχε τόσο πάθος που συχνά αρθρογραφούσε χρησιμοποιώντας αυτό το ψευδώνυμο.
Δυστυχώς για τον βουλευτή Γεώργιο Τσουδερό εκλεγόταν σε εποχές στείρες δυνατοτήτων για να προωθήσει αποτελεσματικά τα θέματα του νομού. Ήταν όμως ένας δυναμικός εκπρόσωπος του νομού.
Δημοσίευσε πλήθος μελετών και άρθρων στις τοπικές εφημερίδες, όπου με αντικειμενικότητα και ρεαλισμό ανέπτυσσε ριζοσπαστικές απόψεις για την επίλυση των τοπικών ζητημάτων και δημιουργία έργων πνευματικής, οικονομικής πολιτιστικής και τουριστικής ανάπτυξης του Νομού μας.
Ασχολήθηκε και με τη συγγραφή. Το βιβλίο του για την καταπολέμηση της ελονοσίας και της ανάγκης Κρατικής Κοινωνικής Πρόνοιας έτυχε θερμής υποδοχής από το επιστημονικό κόσμο.
Επίσης ενδιαφέρθηκε για την λαογραφία του τόπου του και δημοσίευσε σειρά άρθρων λαογραφικού περιεχομένου.
Όπως ήταν επόμενο είδε με πολύ καλή διάθεση την ενασχόληση της συζύγου του Ιωάννας με το Λύκειο Ελληνίδων Ρεθύμνου, του οποίου διετέλεσε και πρόεδρος από το 1955 μέχρι και το 1963.
Και πρωτοστάτησε στον αγώνα του ιστορικού σωματείου να επανακτήσει την αίθουσά του μετά από δικαστικούς αγώνες δέκα χρόνων.
Ο Τσουδερός είχε μια ευρυμάθεια γνωστή σε όλους και μια δίψα για συνεχή ενημέρωση. Η γνώμη του βάραινε σε κάθε ζήτημα.
Ένα χαρακτηριστικό περιστατικό
Διηγούνται σχετικά ένα περιστατικό που δείχνει πόσο υπολόγιζαν την άποψή του σε κρίσιμα ζητήματα.
Σε μια δίκη κρινόταν η τύχη κάποιων ανθρώπων και η ακροαματική διαδικασία μπέρδεψε περισσότερο τους δικαστές παρά τους διευκόλυνε για να κάνουν σωστή αξιολόγηση των στοιχείων. Επειδή το ζήτημα ήταν επιστημονικού ενδιαφέροντος κάλεσαν αμέσως τον Γεώργιο Τσουδερό για να βοηθήσει.
Εκείνα τα χρόνια οι δίκες δεν είχαν συγκεκριμένη ώρα διακοπής. Προχωρούσαν ανάλογα με τη σοβαρότητα των καταθέσεων.
Ο Γεώργιος Τσουδερός ήταν εκείνη την ώρα στο Νοσοκομείο υπηρετώντας το καθήκον στον άρρωστο. Όταν έλαβε την πρόσκληση των δικαστών έσπευσε χωρίς βέβαια να ξέρει την υπόθεση. Έτσι χωρίς καμιά προετοιμασία ζήτησαν να γνωμοδοτήσει. Κι εκείνος έδωσε αμέσως λύση με σαφήνεια και θαυμαστή ικανότητα τεκμηρίωσης της άποψής του αυτής.
Αυτός ήταν ο Γεώργιος Τσουδερός. Ήξερε κυρίως να στέκεται στο ύψος των περιστάσεων.
Οι εκλογές του 1958 του χάρισαν τη μεγαλύτερη πίκρα. Εκείνος όμως όπως το συνήθιζε δεχόταν με μεγάλη αξιοπρέπεια τις κακές στιγμές. Ενώ οι φίλοι του ντρέπονταν και να τον αντικρίσουν εκείνος με πηγαίο χαμόγελο κι «έξω καρδιά» τους επανέφερε στην τάξη. Δεν ήταν και για θάνατο μια εκλογική αποτυχία. Έτσι έκρινε ο λαός. Πάντα ανώτερος ο Γεώργιος Τσουδερός. Και πρότυπο πολιτικής ηθικής.
Κολυμπήθρα Σιλωάμ
Πόσο σημαντικός γιατρός ήταν το διαπιστώνουμε και από ένα χρονογράφημα στην Κρητική Επιθεώρηση (5-9-1948) με τίτλο «Κολυμπήθρα Σιλωάμ».
Περιγράφει το συνωστισμό που γινόταν στο ιατρείο του. Άνθρωποι κάθε λογής και κάθε κοινωνικής τάξης. Είχαν την καλύτερη αντιμετώπιση και την πιο έγκυρη διάγνωση. Κι όταν ερχόταν η στιγμή να πληρώσουν εκείνος χαμογελούσε με το υπέροχο μειλίχιο ύφος του. Τίποτα δεν ζητούσε. Λέγεται πως όποιος είχε δυνατότητα έβαζε κάτι σε ένα κουτί. Οι άλλοι που δεν είχαν χρήματα έφευγαν μουρμουρίζοντας ευχές σε όλο το δρόμο.
Κάποτε μια γριούλα δεν ήθελε να φύγει χωρίς να πληρώσει. Βγάζει λοιπόν το μοναδικό της δεκάρικο και λέει:
«Πάρε γιατρέ μου δεν έχω άλλο…».
Κι εκείνος αντί να πάρει το δεκάρικο, βγάζει από την τσέπη του ένα εικοσάρικο, της το δίνει και της λέει «Πάρε και αυτό να πάρεις οπωσδήποτε το φάρμακο που σου έγραψα. Μην το παραλείψεις …Χάθηκες…».
Δεν ήταν μόνο αυτό το φιλανθρωπικό του έργο.
Είχε κάνει μια συμφωνία με έναν επίσης σημαντικό συμπολίτη το φαρμακοποιό Ιωάννη Κούνουπα. Έστελνε σ’ αυτόν τους άπορους ασθενείς του με το πρόσχημα ότι έχει απόθεμα φαρμάκων και μπορεί να διαθέσει κάποια από αυτά δωρεάν και μετά πήγαινε κάθε Σάββατο και κανόνιζε τις εκκρεμότητες που είχαν δημιουργηθεί.
Όταν κάποτε τον ρώτησε ο Ιωάννης γιατί δεν αποκαλύπτει την αλήθεια εκείνος τον έκοψε λέγοντας:
«Μα να φανταστούν ότι εξαγοράζω ψήφους;».
Αυτός ήταν ο άξιος μαθητής του Ιπποκράτη.
Ανάργυρος με όλη τη σημασία της λέξης ο γιατρός Γεώργιος Τσουδερός.
Από τις τελευταίες επιδιώξεις του ήταν η υποστήριξη του ανιψιού του Ιωάννου Εμμ. Τσουδερού που επίσης διακρίθηκε στην πολιτική. Αυτό διαπιστώνουμε σε σειρά από άρθρα του.
Ο γάμος του με την Ιωάννα Β. Σπανδάγου, του έδωσε την ευτυχία μιας υπέροχης οικογένειας, που πλούτισε η παρουσία ενός γιου που ακολουθώντας τα χνάρια των γονέων του εξελίχθηκε σε έναν λαμπρό επιστήμονα και άνθρωπο.
Ο θάνατος βρήκε τον Γεώργιο Τσουδερό εκεί στο καθήκον. Ήταν Φεβρουάριος του 1963. Πέθανε ενώ υπηρετούσε τον πάσχοντα συνάνθρωπο. Έφυγε απροσδόκητα σε ηλικία 67 χρόνων ο πραγματικός αυτός, ιεραπόστολος στη ζούγκλα της ζωής, όπως τον χαρακτήριζε εύστοχα ο χρονογράφος της εποχής.
Ένα λαμπρό παράδειγμα άριστου επιστήμονα, ανάργυρου γιατρού και αξιοπρεπούς ανθρώπου.
Ευθύβουλος Ι. Τσουδερός
Ο Ευθύβουλος γεννήθηκε στο Ρέθυμνο το 1890. Ήταν ο τρίτος γιος του Ιωάννη Αναγνώστου Τσουδερού και της Βιργινίας Εμμ. Παπαδάκη.
Αυτός ήθελε να γίνει δικηγόρος. Ολοκλήρωσε τις εγκύκλιες σπουδές του στο Ρέθυμνο και συνέχισε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών από όπου και έλαβε το πτυχίο της Νομικής Σχολής. Το 1917 κλήθηκε να υπηρετήσει την πατρίδα και βρέθηκε μέχρι το τέλος στο Μικρασιατικό Μέτωπο πολεμώντας ως έφεδρος αξιωματικός της Στρατιωτικής Δικαιοσύνης. Απολύθηκε με το βαθμό του έφεδρου ταγματάρχη και τότε άρχισε να ασκεί τη δικηγορία στον τόπο του. Αυτό που τον διέκρινε, πέρα από την άριστη νομική του κατάρτιση, ήταν και το αξιοθαύμαστο ρητορικό του ύφος. Είχε το σπάνιο χάρισμα της πειθούς που τον καταξίωσε στην τοπική κοινωνία.
Ο γάμος του με την Αριστέα Σαουνάτσου του χάρισε τέσσερα υπέροχα παιδιά. Ήταν η Ελένη μετέπειτα σύζυγος Κουτσουράκη, ο Ιωάννης μετέπειτα δρ. Φιλολογίας, ο Ανδρέας, δικηγόρος, με πολλές ακόμα ιδιότητες που θα αναφέρουμε στο δικό του αφιέρωμα και ο Μιχαήλ, πλοίαρχος.
Ο Ευθύβουλος είχε καταξιωθεί στο χώρο της Θέμιδας αν και τόσο νέος χάρις στις αρετές που προαναφέραμε.
Έτσι στο κίνημα του 1935 σ’ αυτόν κατέφυγαν οι απελπισμένες σύζυγοι των έγκλειστων αξιωματικών, ικετεύοντας ν’ αναλάβει την υπεράσπισή τους. Κι εκείνος δεν έμεινε αδιάφορος.
Ανέλαβε την υπεράσπιση των κινηματιών, γιατί πίστευε ότι είχε χρέος απέναντι στην πατρίδα και τον αγώνα των αξιωματικών. Ανέλαβε το μοιραίο γι’ αυτόν καθήκον, γιατί πίστευε ότι είχαν εκτελέσει το καθήκον τους. Ήταν απόλυτα βέβαιος ότι υπερασπίζετο τη δημοκρατία εις βάρος της οποίας έγινε το πραξικόπημα του Μεταξά.
Ήταν όμως μεγάλο το φορτίο της ευθύνης.
Για να ακούσει τις απόψεις των αξιωματικών αυτών, πήγαινε στη Σούδα, γιατί εκεί ήταν το στρατοδικείο. Ταξίδι καθόλου εύκολο για τις συνθήκες της εποχής και μάλιστα με αυτή την εξοντωτική συχνότητα. Το χειρότερο είναι ότι εκείνη την εποχή, το 1935, ο τόπος μαστιζόταν από την ελονοσία. Δεν άργησε να αρρωστήσει. Μεταφέρθηκε στην Αθήνα αλλά η κατάστασή του χειροτέρευε. Την ελονοσία διαδέχτηκε η φυματίωση που στάθηκε και μοιραία για τον υπέροχο αυτό άνθρωπο.
Πέθανε στις 26 Οκτωβρίου 1935 σε ηλικία μόλις 45 χρόνων. Έμεινε η χήρα του, 37 χρόνων, να μεγαλώνει τέσσερα ορφανά παιδιά.
Στο επόμενο αφιέρωμα σειρά έχουν τα παιδιά των τριών αδελφών Εμμανουήλ, Γεωργίου και Ευθυβούλου, που διακρίθηκαν στο χώρο της επιστήμης και της πολιτικής.
Πηγές:
Κρήτη: Αφιέρωμα
Γεωργίου Εκκεκάκη: Ρεθεμνιώτες
Εύας Λαδιά: Ένας ιεραπόστολος στη ζούγκλα της ζωής
Μαρτυρία Ανδρέα Ευθ. Τσουδερού
Ευχαριστούμε τον ιατρό δρα Ιωάννη Γ. Τσουδερό για την παραχώρηση φωτογραφιών από το οικογενειακό αρχείο.
