Η Ελληνική οικονομία έχει δεχθεί τα τελευταία 10 χρόνια το μεγαλύτερο πλήγμα από όλες τις χώρες της ΕΕ. Το ΑΕΠ έχει μειωθεί από το 2008 και μετά περίπου 27%, ενώ όπως φαίνεται και από τον παρακάτω πίνακα τα εισοδήματα των Ελληνικών νοικοκυριών έχουν μειωθεί από το 2008 και μετά κατά 25% περίπου, ποσοστό υπερδιπλάσιο των άλλων χωρών. Η αύξηση των εισοδημάτων την περίοδο των ολυμπιακών αγώνων και λίγο μετά, ήταν πάρα πολύ υψηλότερη από ότι έπρεπε. Παρακάτω στα διαγράμματα, άλλωστε αυτό θα φανεί. Ίσως είναι και αυτός ένας από τους λόγους της Ελληνικής πτώχευσης. Υψηλότερη αύξηση του εισοδήματος, χωρίς αύξηση της παραγωγικότητας, δημιούργησε υψηλότερο δανεισμό και κατά συνέπεια όλα τα όμορφα που συμβαίνουν στη χώρα τα τελευταία χρόνια.
Έτος Εισόδημα Μεταβολή
1995 8811,035 ————-
1996 9712,355 10%
1997 10759,668 10,7%
1998 11684,322 8,5%
1999 12431,926 6,4%
2000 13071,436 5,1%
2001 14011,396 7,1%
2002 14993,642 9,1%
2003 16371,103 8%
2004 17682,605 2,5%
2005 18133,787 9%
2006 19768,947 6,5%
2007 21061,195 3,7%
2008 21844,501 -2%
2009 21385,942 -5%
2010 20324,041 -8,2%
2011 18642,861 -7,1%
2012 17311,291 -4,8%
2013 16475,176 -0,44%
2014 16401,985 -0,12%
2015 16381,013 -0,02%
2016 16377,888 2,18%
2017 16736,103 1,7%
2018 17023,123 1,7%
Πηγή: Ελστατ τα ποσά είναι σε χιλ. ευρώ
Στο παραπάνω διάγραμμα παρατηρούμε ότι το εισόδημα αυξάνεται ταχύτατα έως και το 2008. Από το 2009 και μετά, μειώνεται σταδιακά έως και το 2015 όπου αρχίζει να σταθεροποιείται στα επίπεδα των αρχών του 2000. Σημαίνει πως το εισόδημα των Ελληνικών νοικοκυριών, αυτή τη στιγμή βρίσκεται στα επίπεδα του 2003!!!
Στον παρακάτω πίνακα έχουμε υπολογίσει που έπρεπε να βρίσκεται το εισόδημα από το 1995 έως και το 2018 προκειμένου να υπάρχει ισορροπία. Κάνοντας την μέθοδο των ελαχίστων τετραγώνων (ols), υπολογίσαμε ότι έπρεπε το εισόδημα να βρισκόταν:
Έτος Εισόδημα ισορροπίας
1995 12369,046
1996 12697,097
1997 13025,148
1998 13353,198
1999 13681,249
2000 14009,311
2001 14337,351
2002 14665,402
2003 14993,452
2004 15321,503
2005 15649,554
2006 15977,605
2007 16305,656
2008 16633,546
2009 16961,123
2010 17289,808
2011 17617,859
2012 17945,911
2013 18273,961
2014 18602,011
2015 18930,062
2016 19258,113
2017 19586,164
2018 19914,214
Στο παραπάνω διάγραμμα, παρατηρούμε ότι στο μεγαλύτερο μέρος, το εισόδημα βρίσκεται πάνω ή κάτω από το διάγραμμα ισορροπίας. Από το 1995 έως το 2000 το εισόδημα βρίσκεται σε χαμηλότερα επίπεδα από την ισορροπία, ενώ αντίθετα από το 2003 έως και το 2011 τα επίπεδα του εισοδήματος βρίσκονται πολύ πάνω από την ισορροπία (αύξηση του εισοδήματος πάνω από το κανονικό, χωρίς αύξηση της παραγωγής και μεγάλη αύξηση του ΑΕΠ). Τα τελευταία χρόνια, όπως φαίνεται και στο διάγραμμα το εισόδημα βρίσκεται σε πολύ χαμηλότερο επίπεδο από το σημείο που έπρεπε να βρίσκεται. Π.χ. το εισόδημα για το έτος 2018 είναι: 17023,123 ευρώ, ενώ η τιμή ισορροπίας είναι: 19914,214 ευρώ, αυτό σημαίνει πως το εισόδημα θα έπρεπε να βρίσκεται σε εκείνο το επίπεδο. 17023,123-19914,214=-2891 ευρώ είναι η διαφορά του εισοδήματος που υπάρχει τώρα -τo εισόδημα ισορροπίας που έπρεπε να υπάρχει.
Πρόβλεψη για τα έτη 2019-2024
Επειδή το εισόδημα είχε μη στάσιμη σειρά(μη σταθερή), έπρεπε να γίνει για να μπορεί να γίνει η πρόβλεψη:
Κάναμε τους παρακάτω ελέγχους, όπου βρήκαμε:
Dickey-Fuller test for unit root 0.9594
Και Phillips-Perron test for unit root=0.2263
Τα νούμερα μας δείχνουν ότι η σειρά δεν έγινε στάσιμη (σταθερή), και για αυτό μετά από πολλούς ελέγχους βρήκαμε πως μόνο τα lags(10), μπορούν να μας δώσουν σταθερή σειρά, ώστε να μπορέσουμε να κάνουμε σωστή πρόβλεψη:
dfuller isodima, lags(10)
Augmented Dickey-Fuller test for unit root=0,0000
Και Phillips-Perron test for unit root=0.0445, επειδή τα νούμερα είναι <0,05 απορρίπτομε την υπόθεση πως έχουμε ρίζα (μη σταθερότητα), δεχόμαστε την υπόθεση πως δεν έχουμε ρίζα ,άρα τώρα τα δεδομένα μας είναι πλέον σταθερά.
Τώρα είμαστε έτοιμη για την πρόβλεψη:
Διάστημα εμπιστοσύνης
Έτος Πρόβλεψη για το εισόδημα Από
95% Έως
95% Μεταβολή
2019 17268,222 16561,123 18183,234 1,4%
2020 17472,632 16661,708 18283,556 1,1%
2021 17625,961 15980,278 19271,644 0,87%
2022 17729,532 15263,367 20195,696 0,6%
2023 17888,135 14634,928 20941,343 0,9%
2024 17989,778 14529,065 21088,491 0,56%
Οι τιμές είναι σε χιλ. ευρώ
Διάστημα εμπιστοσύνης σημαίνει πως από και έως θα βρίσκονται οι πραγματικές τιμές της πρόβλεψης.
Αυτό που παρατηρούμε από την παραπάνω πρόβλεψη είναι ότι, από το 2019 και μετά το εισόδημα των νοικοκυριών θα αυξάνεται οριακά κοντά στο 1%. Προβλέπετε ότι αυτή η μικρή αύξηση ετησίως, θα κινηθεί σε χαμηλότερα ποσοστά από την ανάπτυξη που την έχω υπολογίσει τα επόμενα χρόνια περίπου 2,3% και σε ακόμα χαμηλότερα επίπεδα από την αύξηση των προηγουμένων ετών π.χ., 8% το 2003. Όσο πλησιάζουμε στο 2024 η αύξηση θα είναι λίγο πάνω από το 0%. Αυτό σημαίνει πως η πραγματική αύξηση θα είναι σχεδόν μηδενική. Αν προσθέσουμε και τους επιπλέον φόρους, τότε δεν θα έχουμε καθόλου αύξηση στα εισοδήματα ακόμα και μέχρι το 2024, αλλά και τα επόμενα χρόνια. Αυτές οι τιμές της πρόβλεψης, δεν έχουν μέσα τους πληθωρισμό και ΑΕΠ. Παρακάτω έχουμε υπολογίσει το ΑΕΠ και τον πληθωρισμό για να ελέγξουμε τη διαφορά αυτών των τριών.
Διάγραμμα πρόβλεψης :
Στο παραπάνω διάγραμμα, παρατηρούμε ότι τα επόμενα χρόνια το εισόδημα θα κινείται σταθερά έστω και με οριακή αύξηση, αλλά δεν θα φτάσει ούτε καν θα πλησιάσει τα προηγούμενα χρόνια προ «κρίσης».
Αν εφαρμόσουμε τη μέθοδο των ελαχίστων τετραγώνων (ols), οι τιμές για να υπάρχει ισορροπία θα είναι:
Έτος Εισόδημα ισορροπίας
2019 20242,265
2020 20570,316
2021 20898,367
2022 21226,418
2023 21554,468
2024 21882,519
Οι τιμές είναι σε χιλ. ευρώ
Αν το εισόδημα των νοικοκυριών βρισκόταν σε ισορροπία, τότε το παραπάνω διάγραμμα θα μας έδειχνε πως θα κινηθεί μέσα στον χρόνο.
Στο παραπάνω διάγραμμα παρατηρούμε ότι όσο θα περνάει ο χρόνος, θα διευρύνεται η διαφορά μεταξύ προβλεπόμενης τιμής και τιμής ισορροπίας. Π.χ. το 2024 το προβλεπόμενο εισόδημα θα είναι: 17989,778 ευρώ ,ενώ η τιμή ισορροπίας θα είναι: 21882,519 ευρώ.
Η διαφορά θα είναι: 17989,778-21882,519=-3892 ευρώ. Αυτή η διαφορά είναι η αύξηση που έπρεπε να έχουν τα νοικοκυριά επιπλέον στα εισοδήματα τους. Αν υπολογίσουμε τον μήνα θα έπρεπε το κάθε νοικοκυριό να έχει: 3892/12=324,334 ευρώ παραπάνω ανά μήνα αύξηση στο εισόδημά του π.χ. το 2024.
Για να ελέγξουμε τη σταθερότητα των δεδομένων, θα κάνουμε τους ελέγχους cusum και cusumsq tests. Οι έλεγχοι αυτοί, γίνονται για να δούμε αν τα δεδομένα μας, έχουν ισορροπία.
Στα παραπάνω διαγράμματα, βλέπουμε ότι η μαύρη γραμμή στο πάνω διάγραμμα κατά τα έτη 2008 -2011 βρίσκεται οριακά εκτός ισορροπίας. Αυτό σημαίνει πως την συγκεκριμένη περίοδο, τα δεδομένα οριακά είναι εκτός της μέσης τιμής, δηλαδή η μείωση που παρατηρείτε εκείνη τη περίοδο είναι μεγαλύτερη από την μέση μείωση όλων των άλλων ετών. Το κάτω διάγραμμα, μας δείχνει την ισορροπία στο τετράγωνο. Φαίνεται πως δεν υπάρχει ισορροπία από το 2009-2015, ενώ από το 2016 και μετά έχουμε ισορροπία στα δεδομένα.
Βλέπουμε ότι στο πάνω διάγραμμα,όταν βάλουμε και την πρόβλεψη, η μαύρη γραμμή βρίσκεται εντός ισορροπίας, ενώ στο κάτω διάγραμμα η μαύρη γραμμή που μας δείχνει τα δεδομένα στο τετράγωνο, βρίσκεται εκτός ισορροπίας από το 2011 και μετά.
Πρόβλεψη επιπλέον μαζί με ΑΕΠ και πληθωρισμό.
Στην παρακάτω πρόβλεψη, έχουμε υπολογίσει επιπλέον το ΑΕΠ και τον πληθωρισμό ώστε να βρούμε την πραγματική μεταβολή στο εισόδημα μέσα στον χρόνο. Αυτό που παρατηρούμε είναι ότι στην πραγματικότητα, η αύξηση στο εισόδημα θα είναι κοντά στο μηδέν, ενώ σε κάποια έτη, θα έχουμε μείωση.
Κάνοντας πάλι τους ελέγχους μοναδιαίας ρίζας, θα βρούμε για τον πληθωρισμό:
Augmented Dickey-Fuller test for unit root = 0.0005
Phillips-Perron test for unit root= 0.0290
Και για το ΑΕΠ:
Dickey-Fuller test for unit root =0,0000
Και Phillips-Perron test for unit root =0,000
Τώρα είμαστε έτοιμοι για την πραγματική πρόβλεψη:
Πραγματική πρόβλεψη μαζί με ΑΕΠ και πληθωρισμό:
Έτος Εισόδημα Από Έως Μεταβολή
2019 17297,935 16943,088 17501,506 1,6%
2020 17400,812 17136,398 17614,900 0,6%
2021 17425,729 17092,215 17753,834 0,14%
2022 17409,784 17056,081 17706,083 -0,09%
2023 17377,553 16962,710 17716,987 -0,019%
2024 17342,661 16967,726 17714,691 -0,20%
Στο παραπάνω διάγραμμα, (έχοντας βάλει μέσα το ΑΕΠ και τον πληθωρισμό), βλέπουμε ότι το πραγματικό εισόδημα, θα αρχίσει σταδιακά να μειώνεται μέσα στον χρόνο, ενώ αν υπολογίσουμε και την καμπύλη ισορροπίας, θα αυξηθεί η απόσταση μεταξύ πρόβλεψης με πληθωρισμό και ΑΕΠ και διάγραμμα ισορροπίας. Π.χ. για το έτος 2022 το εισόδημα έχει υπολογιστεί 17729,532 ευρώ χωρίς πληθωρισμό και ΑΕΠ, ενώ μαζί με τον πληθωρισμό και το ΑΕΠ θα έχουμε 17409,784 ευρώ, δηλαδή 17729,532-17409,784 =-319,748 ευρώ. Αυτή η διαφορά θα είναι η διαφορά μεταξύ πρόβλεψης χωρίς πληθωρισμό και ΑΕΠ και πρόβλεψης με πληθωρισμό και ΑΕΠ. Κανονικά, επειδή το ΑΕΠ θα κινηθεί περίπου στο 2,3% έπρεπε η αύξηση του εισοδήματος να ήταν πιο μεγάλη, αλλά δεν θα κινηθούν μαζί. Ενώ έπρεπε αυτά τα δύο να αυξάνονται με το ίδιο ποσοστό, ή σχεδόν το ίδιο, λόγω, όμως, συμφερόντων πολιτικών κλπ. θα υπάρχει διαφοροποίηση και μάλιστα μεγάλη.
* Ο Γεώργιος Εμμ. Καβρός είναι οικονομολόγος – Ηράκλειο Κρήτης, Data analytics στην cretanalysis
