Πως ο εμφύλιος πόλεμος του 1947-49 άφησε σχεδόν ανέγγιχτη την κοινωνία του Ρεθύμνου και της Κρήτης

Για το παρόν άρθρο θα ήταν ορθότερο και σίγουρα θα απέπνεε περισσότερη αξιοπιστία αν ακολουθούνταν η ενδεδειγμένη έρευνα κοινωνικού πεδίου, συνδυασμένη με την ιστορική μελέτη των γεγονότων της περιόδου του εμφυλίου, που σημάδεψε και τραυμάτισε τον Ελληνικό λαό τόσο όσο και η Γερμανική κατοχή του 1940.

Και το λέμε αυτό, εκτιμώντας για το πόσο χρόνο μας πήρε σαν Λαός στο να γιατρευτούν οι πληγές μας από τη καταστροφή του πολέμου, και από τη καταστροφή του εμφύλιου! Οι πληγές του πολέμου, οικογενειακές, προσωπικές, θάνατοι προσφιλών προσώπων, βιωμένοι όμως σε ένα κλίμα ομοψυχίας, ισχυρής «αδελφικής» στήριξης από τους εναπομείναντες συγγενείς, φίλους, συγχωριανούς, καθώς και της ισχυρά αιτιολογημένης συμφοράς, με την έννοια ότι ο εχθρός-εγκληματίας είναι ο ξένος επιβουλέας, παλεύονται σιγά – σιγά και απαλύνονται με το πέρασμα του χρόνου ώσπου και να περάσουν στην επόμενη γενιά.

Εκείνες όμως οι πληγές, ως οι θάνατοι, οι ξεριζωμοί, ακόμη και οι ολοκληρωτικές καταστροφές οικογενειών, χωριών, αλλά και περιοχών, και για τις οποίες όχι μόνο δεν υπάρχει η καθολική ομοψυχία στην αντιμετώπιση αλλά απουσιάζει και η συνειδησιακή αιτιολόγηση ότι τα επαίσχυντα δεινά προέρχονται από τον ξένο εγκληματία επιβουλέα, είναι αγιάτρευτες, αφού προέρχονται από «αδελφά χέρια».

Είναι οι πληγές που δημιουργούνται βαθιά στον ψυχισμό των παθόντων που τις περισσότερες φορές συνοδεύονταν με αισθήματα μίσους, εκδίκησης, προδοσίας φιλικής οικογενειακής ή και εθνικής, μεταφέρονται από γενιά σε γενιά, και δεν ξεπερνιούνται εύκολα.

Πρέπει να περάσουν πολλές δεκαετίες για να αρχίσουν να απαλείφονται από το φάσμα της συλλογικής μνήμης.

Και ο κύριος λόγος είναι ότι οι εχθρότητες αυτές δεν καλύπτονται από την ανωνυμία των εγκληματιών Ναζί αλλά είναι επώνυμες και μάλιστα προέρχονται από πολύ κοντινό περιβάλλον!

Ο ελληνικός εμφύλιος που τις διαστάσεις του έφτασε μόνο ο αντίστοιχος εμφύλιος της Ισπανίας, καθόρισε και προδιαγέγραψε το μέλλον του λαού μας για τις επόμενες τέσσερις τουλάχιστον δεκαετίες.

Το νησί μας όχι βέβαια από τυχαία κατάσταση αλλά λόγω της ιδιαίτερης ψυχοσύνθεσης του πληθυσμού μας, της πολιτικής ωριμότητάς του αλλά και του υψηλού βαθμού τοπικής Εθνικής ομοψυχίας δεν ενεπλάκει στις τρομακτικές συγκρούσεις του εμφυλίου.

Σίγουρα στον λαό του νησιού μας, διακρίνουμε ότι η δύναμη της σχέσης φιλικής ή συγγενικής είναι πολύ ισχυρή και διαπερνά τα όρια της εξατομίκευσης και του εγωισμού.

Είναι αυτό που, από τα πανάρχαια χρόνια της «Εκατόμπολις» όπως ονόμαζαν τα Ομηρικά χρόνια την Κρήτη, χαρακτήριζαν ως «Συγκρητισμό» δηλαδή την συναδέλφωση των κατοίκων της ακόμα και όταν είχαν διαφορές μεταξύ τους, για να αντιμετωπίζουν ένα ξένο εχθρό.

Η συναδέλφωση αυτή εκτιμούμε ότι έχει περάσει ως σχηματικά θα λέγαμε «εν είδη γονιδιώματος» στο «κοινωνικό DNA» των συμπολιτών μας.

Η ομοψυχία που διαπιστώνουμε καθ’ όλη τη διάρκεια της Εθνικής Αντίστασης κατά των Ναζί, αλλά και μετά την απελευθέρωση, θεωρούμε ότι σφυρηλατήθηκε στο νησί μας από τις εποχές των Κρητικών αγώνων κατά των Τούρκων, που κράτησαν τουλάχιστον 130 χρόνια, από την πρώτη επανάσταση του Δασκαλογιάννη το 1770 έως και την τελευταία επανάσταση του Θερίσου κατά της αυταρχικής Διοίκησης του Αρμοστή Πρίγκιπα Γεωργίου το 1905.

Η ομοψυχία αυτή βεβαιώνεται από τις ιστορικές πηγές, αλλά διαπιστώνεται και από το υψηλό επίπεδο συνεννόησης και συμφωνίας μεταξύ των Κρητών Επαναστατών, που τους επέτρεπε να ορίζουν ως χώρο πραγματοποίησης της Γενικής Συνέλευσης των Κρητών κάθε φορά και σε άλλη περιοχή, όπως στους Αρμένους Αποκορώνου, στο Μελιδόνι Ρεθύμνου, στις Αρχάνες Ηρακλείου, στο Φρε Αποκορώνου, στα Μπουτσουνάρια Κυδωνίας, στη Κράπη Χανίων, και αλλού.

Θεωρούμε βέβαια πως και άλλος ένας σημαντικός παράγοντας που αποτελεί συνέχεια της προηγούμενης εκδοχής επέδρασε σε αυτή τη στάση του Κρητικού λαού.

Ήταν η υψηλή πολιτική του ωριμότητα, που κυρίως οφείλεται στην Φιλελευθεροποίηση των πολιτικών και κοινωνικών πεποιθήσεών του, που προέρχονταν από την επιρροή του Ελευθέριου Βενιζέλου και των συνεργατών του στα πολιτικο-κοινωνικά ήθη του νησιού μας. Η στέρεη αυτή εδραίωση των φιλελεύθερων ιδεών, πάντα υπήρξε ο καταλυτικός παράγοντας στα πολιτικά δρώμενα της Κρήτης, αποτρέποντας την επικράτηση ακραίων θέσεων.

Σε αυτό το πολιτικό κλίμα αναπτύχθηκαν και οι αγώνες του Αντικατοχικού Μετώπου Αντίστασης, αλλά και αργότερα στην περίοδο μετά την απελευθέρωση.

Σίγουρα διενέξεις και συγκρούσεις συνέβησαν στην περίοδο μετά την απελευθέρωση ανάμεσα σε αντίθετες πολιτικές δυνάμεις που όμως δεν κατάφερναν να εδραιωθούν και να μαζικοποιηθούν στο λαϊκό κίνημα.

Αυτή την ομοψυχία εξαργύρωσε η ιστορία, για λογαριασμό του Κρητικού λαού, στα χρόνια μετά την απελευθέρωση το 1945, και έτσι αποφεύχθηκαν τα δράματα του Εμφύλιου σπαραγμού που συνέβησαν στην Ηπειρωτική Ελλάδα, και καθόρισαν την τύχη του Ελληνικού λαού για τα επόμενα 40-50 τουλάχιστον χρόνια.

Η ομοψυχία αυτή ίσως να είναι και ο σημαντικός λόγος, το υψηλό δηλαδή επίπεδο συνεννόησης και λειτουργίας της Δημοκρατίας, που οι θεσμοί πρωτογενούς δράσης όπως το συνεταιριστικό κίνημα αλλά και της τοπικής αυτοδιοίκησης είχε ισχυρή παρουσία και δημιουργικότητα στην Κρήτη του ’80 και ’90.

Ο εμφύλιος, στο Ρέθυμνο και στην Κρήτη, δεν εμφανίστηκε σχεδόν καθόλου, καθ’ ότι οι ένοπλες αντάρτικες ομάδες που πολεμούσαν τους κατακτητές ομογενοποιήθηκαν με κοινή ηγεσία και σχεδιασμό αμέσως μετά την απελευθέρωση τον Οκτώβριο του 1944.

Έτσι η μετάβαση στην ομαλότητα και τη Δημοκρατία στον τόπο μας που έγινε με το πνεύμα Εθνικής ομοψυχίας που κυριάρχησε αμέσως μετά την απελευθέρωση, ξεκίνησε αρχές του ’45, και όχι αρχές του ’50 όπως για την υπόλοιπη χώρα, και χωρίς τις μεγάλες πληγές που προξένησε ο Εμφύλιος σπαραγμός.