A’ Ενότητα: Η ιστορική διαδρομή της «τέχνης της διπλωματίας»
Η Λατινογενής Γαλλική λέξη
Διπλωματία: Σαν λέξη αναφέρεται ως «γλωσσικό άμεσο δάνειο» από τις Γαλλικές λέξεις diplomatie, diplomatique που και αυτές προέρχονται από τη Λατινική diploma+ique. Σαν έννοια, είναι «Η επιδεξιότητα στη διεξαγωγή μιας διαπραγμάτευσης».
Η «τέχνη» της διπλωματίας
Η χρήση της έννοιας της διπλωματίας -κι άς μην υπήρχε από τότε η λέξη-ανάγεται τέσσερεις τουλάχιστον χιλιετίες πίσω, στην εποχή των Φαραώ, αλλά και των Μινωϊτών της Κρήτης. Ακόμη, ενέργειες με χαρακτηριστικά διπλωματίας, αναφέρονται στις σχέσεις των ανεξάρτητων πόλεων της Εκατόμπολης Κρήτης των Ομηρικών χρόνων, όπου, οι πιο κραταιές από αυτές τις πόλεις, πότε βρισκόταν σε ομόνοια και πότε σε σύγκρουση μεταξύ τους. Αρκετούς αιώνες αργότερα, ενέργειες και κινήσεις με πνεύμα διπλωματίας, αναφέρονται στην Αρχαία Ελλάδα. Τις περιόδους των Περσικών αλλά και των μετέπειτα Πελοπονησιακών πολέμων, συχνά γίνονται αναφορές τόσο από τον Ηρόδοτο όσο και από τον Θουκυδίδη για διπλωματικές ενέργειες μεταξύ των εμπολέμων.
Ως κορυφαίες διπλωματικές κινήσεις αναφέρονται τόσον οι πολεμικές συμπράξεις και συμμαχίες, όσον και οι αναφυόμενες συγκρούσεις μεταξύ των πόλεων-κρατών της Αρχαίας Ελλάδας κύρια κατά τις εμφύλιες συρράξεις των Πελοπονησιακών πολέμων. Οι συμπράξεις αυτές εναντίον των ακόμη και περιστασιακά, εχθρών τους, έφταναν σε τέτοιο ακραίο σημείο, μέχρις και που, Ελληνικές πόλεις συμμάχησαν με τους Πέρσες, εναντίον κάποιων άλλων Ελληνικών πόλεων. Αποκορύφωμα αυτού του αλληλοσπαραγμού και της «ανίερης και τραγικής διπλωματίας» αποτέλεσε η Ανταλκίδειος ειρήνη ανάμεσα στους Σπαρτιάτες και τους Πέρσες, κατά την οποία οι Σπαρτιάτες παραχώρησαν ή εξασφάλισαν την κυριαρχία της Μικράς Ασίας και της Κύπρου στους Πέρσες.
Τα Ρωμαϊκά χρόνια
Τα Ρωμαϊκά χρόνια, οι διπλωματικές ενέργειες και κινήσεις είχαν σίγουρα την τιμητική τους, μιας και οι πολιτικές ραδιουργίες που μεταχειρίζονταν οι Ρωμαίοι άρχοντες ήταν καθημερινά στο προσκήνιο. Κορυφαίες τέτοιες κινήσεις και μάλιστα χαρακτηριζόμενες σκωπτικά ως «ερωτικής διπλωματίας», θεωρήθηκαν οι συμπεριφορές τόσο του Ρωμαίου Αυτοκράτορα Ιούλιου Καίσαρα όσο και του στρατηγού του, Μάρκου Αντώνιου αργότερα. Και τούτο, εφόσον αμφότεροι υπήρξαν εραστές της βασίλισσας της Αιγύπτου Κλεοπάτρας, θυγατέρας των Πτολεμαίων. Η βασίλισσα Κλεοπάτρα εφαρμόζοντας τακτικές δεινής διπλωματίας, επηρέαζε τα μέγιστα ή και καθόριζε κυριολεκτικά την εξωτερική πολιτική της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας για μια εικοσαετία τουλάχιστον, από το 48 π.Χ. έως και το θάνατό της το 30 π.Χ. Ο Αντώνιος μάλιστα όντας και Συναυτοκράτορας με τον Οκταβιανό, κατηγορήθηκε στη Ρωμαϊκή Σύγκλητο ότι, «πρόδωσε» τα συμφέροντα της Ρώμης, και προς τούτο, οργανώθηκε εκστρατεία εναντίον του και όπου και νικήθηκε κατά κράτος στη Ναυμαχία στο Άκτιο.
Βυζαντινή και Οθωμανική περίοδος
Την, υπερχιλιετούς διάρκειας Βυζαντινή περίοδο, η «τέχνη» της διπλωματίας αναδείχτηκε σε κορυφαία τεχνική ηγεμόνευσης των Βυζαντινών Αυτοκρατόρων. Οι Βυζαντινοί αυτοί Αυτοκράτορες προήρχοντο από δυναστείες που κατάγονταν από τις δεκάδες εθνότητες της αχανούς κυριαρχίας τους, που επίσης ομιλούσαν δεκάδες γλώσσες. Ακόμη, η διατήρηση της συνοχής της αυτοκρατορίας τους, παρουσίαζε μεγάλες δυσκολίες έχοντας να αντιμετωπίσει πολλές δεκάδες εχθρικές εθνότητες στα σύνορά τους. Ως επιδέξιοι μάλιστα που αναδεικνύονταν, ως «διπλωματικά μέσα» πολύ συχνά χρησιμοποιούσαν τόσον την διάδοση του χριστιανισμού, όσον και τους γάμους μεταξύ διαδόχων του θρόνου και θυγατέρων περιφερειακών ηγεμόνων. Το τέλος του Βυζαντίου σηματοδοτήθηκε από την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς και την ίδρυση της επίσης αχανούς Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Κατά την Οθωμανική αυτή περίοδο και ως τα τέλη του 1700,η διπλωματία τους, εξασκούνταν με ευκαιριακούς μηχανισμούς. Στα τέλη πια του 18ου αιώνα, οι Οθωμανοί οργάνωσαν διπλωματικές αποστολές στο εξωτερικό με μουσουλμάνους πρεσβευτές και πρεσβευτικούς διερμηνείς της Υψηλή Πύλης, χριστιανούς που ονομάζονταν Δραγουμάνοι. Οι χριστιανοί αυτοί διερμηνείς, σχεδόν αποκλειστικά προήρχονταν από τις Φαναριώτικες οικογένειες της Βασιλεύουσας. Τέτοιοι Φαναριώτες λόγιοι διερμηνείς, προήλθαν από τις οικογένειες των Μαυρογένηδων, των Μαυροκορδάτων, των Καρατζάδων, των Αργυροπουλαίων, των Καλλιμαχαίων, των Συρίγων και άλλων. Ως ο πρώτος Φαναριώτης Δραγουμάνος μάλιστα, ο οποίος διαπραγματεύτηκε από πλευράς Υψηλής Πύλης και τη παράδοση του Μεγάλου Χάνδακα, το σημερινό Ηράκλειο της Κρήτης, από τους Ενετούς κατακτητές στους νέους κατακτητές τους Οθωμανούς, ήταν ο Παναγιωτάκης Νικούσιος.
Ο 20ος αιώνας
Στις απαρχές του 20ου αιώνα στην ελεύθερη πια Ελλάδα και με αφορμή τη συμμετοχή της χώρας μας στον Α’ παγκόσμιο πόλεμο στο πλευρό των συμμάχων της ΑΝΤΑΝΤ, σε θέση κορυφαίου διπλωμάτη διαπραγματευτή, αναγορεύτηκε ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Ήταν εκείνος που με μεγάλη επιτυχία διαπραγματεύτηκε τα Ελληνικά Εθνικά συμφέροντα τόσο κατά τη συνθήκη των Σεβρών, όσο και κατά τη συνθήκη της Λωζάνης. Εξ ίσου βέβαια με τον Ελευθέριο Βενιζέλο, σε επίσης κορυφαίο διπλωμάτη διαπραγματευτή αναδείχτηκε για τα Τουρκικά συμφέροντα και ο Τούρκος ηγέτης Κεμάλ Ατατούρκ.
Ο Μεταπολεμικός «μήνας του μέλιτος»
Η λήξη του Β’ παγκόσμιου επισφραγίζεται με την ιστορική διπλωματική διάσκεψη της Γιάλτας, τον Φεβρουάριο του 1945 και τον καθορισμό των σφαιρών επιρροής μεταξύ των νικητών. Οι τρεις ηγέτες των νικητών, ο Βρετανός Τσώρτσιλ, ο Σοβιετικός Στάλιν και ο Αμερικανός Ρούσβελτ, οι οποίοι και συμμετείχαν στη διάσκεψη, μοίρασαν τον κόσμο και καθόρισαν τις ζώνες επιρροής για τον κάθε ένα τους.
Όμως «ο μήνας του μέλιτος» για τους νικητές διήρκεσε μόλις λίγα χρόνια. Πρίν καν ολοκληρωθεί η δεκαετία του ’40, σύννεφα ανταγωνισμού και σύγκρουσης είχαν εμφανιστεί μεταξύ τους. Χωρίς ακριβώς οι ίδιοι να το επιδιώξουν, και αναφερόμαστε στις δύο κορυφαίες δυνάμεις, τις ΗΠΑ και τη Σοβιετική Ένωση, μπήκαν σε ένα ανελέητο πόλεμο σκληρής και συγκρουσιακής διπλωματίας η μία εναντίον της άλλης. Με αυτόν τον τρόπο, εγκαινιάστηκε τότε μια περίοδος που χαρακτηρίζονταν σαν μια διαρκής απειλή πολέμου μεταξύ τους. Αυτή η περίοδος ονομάστηκε από τους σύγχρονους ιστορικούς ως η περίοδος του «ψυχρού πολέμου». Αυτή η «εμφυλιοπολεμική» στην κυριολεξία πολιτικά κατάσταση, του να υπονομεύονται δηλαδή συνεχώς τα επιτεύγματα της μιας χώρας από την άλλη, διήρκεσε πάνω από 4 δεκαετίες. Έληξε μόλις το 1989 με τη πτώση του τείχους του Βερολίνου. Η περίοδος αυτή σφραγίστηκε με την αναγόρευση της σκληρής διπλωματίας σε κορυφαίο κεφάλαιο χειρισμών εξωτερικής πολιτικής με στόχο, την διαρκή επινόηση σεναρίων υπονόμευσης μεταξύ τους, των οποιονδήποτε επιτευγμάτων της μιας ή της άλλης πλευράς. Ως κορυφαίος διπλωμάτης της περιόδου αυτής του ψυχρού πολέμου αναδείχτηκε ο Χένρυ Κίσινγκερ, υπουργός εξωτερικών των ΗΠΑ. Μάλιστα ήταν τόσο η ταύτισή του με τον ρόλο αυτό του, ώστε εκτιμήθηκε ότι οι θεωρήσεις του και η μεθοδολογία του, αποτέλεσαν ολόκληρη σχολή εφαρμογής τεχνικών εξωτερικής πολιτικής και σκληρής διπλωματίας.
Ακολουθεί η Β’ ενότητα στο επόμενο φύλλο με τίτλο: Β’ Ενότητα: Η σύγχρονη εκδοχή της διπλωματίας.
* Ο Γιώργος Ουρανός είναι ψυχολόγος, ouranosgeo@gmail.com
