Α’ Ενότητα: Τι σημαίνει για ένα έθνος, μια χώρα να έχει αξιόλογα Πανεπιστήμια
Φωτεινοί φάροι
Κάθε Έθνος, για να προκόψει, θα πρέπει να ιδρύσει στην επικράτειά του σχολές ανώτατης εκπαίδευσης δηλαδή Πανεπιστήμια και Πολυτεχνεία όπου θα συντελείται η παραγωγή σκέψης και ιδεών.
Το παράδειγμα το παίρνουμε από τους προγόνους μας στην Αρχαία Ελλάδα. Ίσως τα πρώτα εκπαιδευτήρια υψηλής σκέψης και παιδείας να υπήρξαν οι «Σχολές φιλοσοφικής σκέψης» της Αρχαίας Αθήνας, όπως η Ακαδημία του Πλάτωνα, το Λύκειο του Αριστοτέλη, ο κήπος του Επίκουρου, η Σχολή του Ζήνωνα ή και η σχολή των Στωϊκών.
Επίσης υπήρξαν και μεμονωμένοι φιλόσοφοι και σοφιστές που δίδασκαν σε όλη την επικράτεια της Αρχαίας Ελλάδας, όπως ο Σωκράτης, ο Θαλής ο Μιλήσιος, ο Ησίοδος, ο Ηράκλειτος, ο Στράβωνας, ο Δημόκριτος, ο Πρωταγόρας, ο Πυθαγόρας, ο Αναξίμανδρος, ο Αναξιμένης, ο Εμπεδοκλής, ο Αρχιμήδης και πολλοί άλλοι.
Αργότερα έχουμε τους φιλοσόφους των Ρωμαϊκών χρόνων που στην πραγματικότητα συνεχίζουν αλλά και εξελίσσουν την Αρχαία Ελληνική σκέψη. Κορυφαίοι αντιπρόσωποι αυτής της εποχής υπήρξαν ο Μάρκος Αυρήλιος, Πλούταρχος, ο Κικέρωνας, ο Σενέκας, ο Πλωτίνος και πολλοί άλλοι.
Την Ρωμαϊκή διαδέχεται η Βυζαντινή περίοδος όπου κυριαρχούν οι μελετητές των θρησκευτικών κειμένων της Χριστιανικής σκέψης που ονομάζονται Πατέρες της Εκκλησίας, με κορυφαίους εκπρόσωπους τον Ιωάννη τον Χρυσόστομο, τον Μέγα Βασίλειο και τον Γρηγόριο τον Νανζιαζηνό.
Ένα αιώνα αργότερα αναφέρεται και η ίδρυση στη Κωνσταντινούπολη του Πανδηδακτήριου το 425 μ.χ. από τον Αυτοκράτορα Θεοδόσιο τον Β’, που το 862 μετονομάστηκε σε Πανδηδακτήριο της Μαγναύρας ως εκπαιδευτήριο ανώτατης εκπαίδευσης και που καταλύθηκε το 1453 με την Άλωση της Πόλης.
Αυτήν την περίοδο αρχίζουν να εμφανίζονται και σπουδαίοι Άραβες της μαθηματικής σκέψης κυρίως, όπως ο θεμελιωτής της Άλγεβρας, ο Πέρσης Χουραϊζμι το 890 μ.Χ.
Στον Δυτικό κόσμο έχει ήδη αρχίσει η εποχή του Μεσαίωνα από το 500 μ.Χ. όπου για 800 τουλάχιστον χρόνια επικρατεί ο σκοταδισμός και η οπισθοδρόμηση.
Στα ύστερα χρόνια του Μεσαίωνα και στις απαρχές της νέας περιόδου που διαδέχτηκε την περίοδο του σκοταδισμού, την Αναγέννηση, αρχίζουν να εμφανίζονται τα πρώτα ανώτερα πνευματικά κέντρα στην Ευρώπη που μερικές δεκαετίες αργότερα εξελίχθηκαν σε πνευματικούς φάρους και ονομάστηκαν Πανεπιστήμια.
Τα παλιότερα Πανεπιστήμια του κόσμου
Ίσως την πρωτιά αυτή να κατέχει το Πανεπιστήμιο της Μπολώνια στη Βόρεια Ιταλία που ιδρύθηκε περίπου το 1090 μ.χ., και ακολούθησε της Οξφόρφης στην Μ. Βρετανία το 1100, της Σαλαμάνκας της Ισπανίας, του Καίμπριτζ επίσης στη Μ. Βρετανία, της Σορβόνης στο Παρίσι, του Καρόλου στη Πράγα, το Γιαγκελόνιο Πανεπιστήμιο της Κρακοβίας στη Πολωνία, της Βιέννης, της Σουηδίας, για να φτάσουμε και στο δικό μας, το Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών το 1837 και ακόμη στο πιο εγγύτερα δικό μας, το Πανεπιστήμιο Κρήτης το 1973.
Ωστόσο από πολύ παλαιότερα το 160 π.Χ. περίπου επί των απογόνων του Μ. Αλεξάνδρου των Πτολεμαίων, ιδρύεται στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου η περίφημη βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας που εμπλουτίζεται με εκατοντάδες χιλιάδες παπύρους και χειρόγραφα στην Αρχαία Ελληνική, την Αιγυπτιακή, καθώς και την Αραμαϊκή γλώσσα, και στην οποία εκτελούνταν και εκπαιδευτικό και ερευνητικό έργο υψηλής σκέψης.
Πολύ αργότερα ανάμεσα στα 1300 – 1400 μ.Χ. δημιουργείται και στην Αραβική Ισλαμική επικράτεια, μια εκπληκτική βιβλιοθήκη όπου ακόμα και σήμερα σώζονται 100.000 τουλάχιστον χειρόγραφα κείμενα στο μακρινό Τιμπουκτού της Δυτικής Σαχάρας στη σημερινή χώρα Μάλι.
Εκτιμάται ότι η βιβλιοθήκη αυτή λειτουργούσε στο πλαίσιο ενός ανώτερου εκπαιδευτηρίου, εν είδη Πανεπιστημίου του Ισλαμικού κόσμου!
Το «πνευματικό φορτίο» του Ρεθύμνου
Διαπιστώνουμε λοιπόν πως η ανώτατη εκπαίδευση στην Ελλάδα μόλις που έχει κλείσει τα 180 χρόνια όταν στην Ευρώπη μετράει τουλάχιστον 900 χρόνια!
Κι όμως το μέλλον ενός Έθνους και ενός λαού κρίνεται τουλάχιστον με τις σημερινές πολύ δύσκολες και ανταγωνιστικές συνθήκες, από το επίπεδο παιδείας και πραγματικής μόρφωσης των πολιτών του.
Και ας μην λησμονούμε πως ακόμη και τα ιστορικά χρόνια σπουδαίοι και αξιόμαχοι λαοί αφανίστηκαν και δεν υπάρχουν πια όπως οι Καρχηδόνιοι περίπου το 100 π.Χ., που διέθεταν και σπουδαίο πολιτισμό αλλά και οι φοβεροί πολεμιστές οι Ούννοι περίπου το 800 μ.Χ.
Το Πανεπιστήμιο Κρήτης και η ευτυχής συγκυρία να βρίσκεται η έδρα του στο Ρέθυμνο μαζί με τα 9 τμήματα των Θεωρητικών και Ανθρωπιστικών σπουδών, είναι πράγματι ένα φωτεινός φάρος για την κοινωνία του Ρεθύμνου.
Σκεφτόμαστε πόσο μεγάλο είναι το «πνευματικό φορτίο» της πόλης μας με τους 9.000 περίπου φοιτητές που σπουδάζουν στις σχολές και τους 250 τουλάχιστον Πανεπιστημιακούς Δασκάλους και κορυφαίους επιστήμονες στους τομείς τους.
Τύχη αγαθή για το Ρέθυμνο
Εκτιμούμε λοιπόν ότι πράγματι ήταν σπουδαία και ευτυχής συγκυρία για τη πόλη μας να βρεθεί το Ρέθυμνο με αυτή την ποιότητα πνευματικών ανθρώπων, που ζουν και συνδιαλέγονται μαζί μας.
Ακόμη μπορούμε να σκεφτούμε πως χάριν των Πανεπιστημιακών αυτών Δασκάλων βρέθηκαν και έδωσαν διαλέξεις στη πόλη μας κορυφαίοι του πνεύματος στη Ευρώπη ή και σε άλλες χώρες όπως ο Έλληνας διανοούμενος Κορνήλιος Καστοριάδης, ο Νομπελίστας Τούρκος λογοτέχνης Ορχάν Παμούκ αλλά και ο σπουδαίος καθηγητής Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου του Εδιμβούργου Cowlyn Trevarthen!
Σε επόμενη δημοσίευση η Β’ Ενότητα: Η σχέση όσμωσης Ρεθύμνου και Πανεπιστημίου
* Ο Γιώργος Ουρανός είναι γεωλόγος
ouranosgeo@gmail.com
