Επιδημίες ταλαιπώρησαν αρκετές φορές και το Ρέθυμνο. Ιδιαίτερα η γρίπη συνήθιζε να κάνει την καταστροφική της επίσκεψη κυρίως τους χειμερινούς μήνες.
Για μια από τις πιο παλιές αναφορές μας ενημερώνει ο γνωστός ποιητής Κωστής Καλλέργης δικηγόρος (Κ.Ι.Γ.Κ), καθώς μας μιλά για τον παππού και τη γιαγιά του.
Ο παππούς Νικολάκης, μας λέει, γεννήθηκε στο Χουμέρι Μυλοποτάμου το 1842. Σε ηλικία 10 χρόνων αποφάσισε να μετοικήσει στη Λούτρα αναζητώντας καλύτερη τύχη, όπως κάθε εσωτερικός μετανάστης. Στο ιστορικό χωριό η τύχη του χαμογέλασε, καθώς βρέθηκε στη δούλεψη του Σκουμπεντέ Αγά, ενός φιλήσυχου νοικοκύρη που σεβόταν τους χριστιανούς. Ήρεμα κυλούσε η ζωή στο χωριό και οι άνθρωποι είχαν αγάπη και ομόνοια μεταξύ τους .Σ’ αυτό το όμορφο και ηρωικό χωριό γεννήθηκε και η γιαγιά Αικατερίνη Ορφανουδάκη το 1966, με διαφορά δηλαδή 24 χρόνων από τον σύζυγό της.
Το 1884 μια μεγάλη επιδημία γρίπης προκαλεί πανικό. Τα μέσα της εποχής και οι πρακτικοί γιατροί δεν είχαν τίποτα να προσφέρουν στους ατυχείς αρρώστους. Κι όσο εξαπλωνόταν η ασθένεια, καθώς ήταν κολλητική, τα πράγματα γίνονταν ακόμα πιο δύσκολα. Ακόμα και οι ιερείς είχαν χάσει την ψυχραιμία τους και δεν σίμωναν, όπου υπήρχε άρρωστος για να του δώσουν την τελευταία κοινωνία. Έτσι πολλοί ήταν εκείνοι που έφευγαν… αδιάβαστοι. Οι ιερείς μόνο από μακριά διάβαζαν μια ευχή κι αυτό ήταν όλο. Ευτυχώς που υπήρχαν και κάποιοι γενναίοι από το οικογενειακό περιβάλλον, να επιληφθούν της θλιβερής διαδικασίας, αλλιώς δεν θα έφθανε ποτέ στην τελευταία του κατοικία ο νεκρός.
« Η Ορφανουδάκαινα, μας λέει ο κ. Καλλέργης, είχε δύο θυγατέρες κι ένα γιο, γυρολόγο γιατρό τον Στέλιο Ορφανουδάκη (πρόγονος επιφανών ανδρών – πατέρας του Νικολάου Ορφανουδάκη πεσόντος Λοχαγού στον πόλεμο τού 1940 κι αυτός Εθελοντής, αφού είχε αποταχθεί από τον Ιωάννη Μεταξά, λόγω συμμετοχής του στο κίνημα του 1935 στο πλευρό του Ελ. Βενιζέλου). Ο θάνατος της μιας αδελφής του τον βρήκε να περιγυρνά με τ’ άλογο στα Αμαριώτικα και να γιατροπορεύγει ασθενείς κι ούτε χαμπάρι δεν πήρε για την τραγική απώλεια της αδελφής του. Ο Νικόλαος Καλλέργης βρήκε την τόλμη να διαπράξει μια «ανδραγαθία» και να βοηθήσει την άτυχη μάνα να θάψει την κόρη της, σηκώνοντάς την και μεταφέροντάς την μόνος του στην πλάτη του μέχρι την τελευταία κατοικία της στην Αγία Μαρίνα. Αποτέλεσμα της αποκοτιάς του, ήταν να τον κλείσουν αναγκαστικά σε «καραντίνα» υποχρεωτική στο σπίτι της άτυχης μάνας, όπου διέμενε και η Αικατερίνη. Όταν ο Στέλιος Ορφανουδάκης επέστρεψε από την ιατρική περιοδεία του, και πληροφορήθηκε τα τραγικά νέα, τον εσωτερικό μετανάστη Νικόλαο Καλλέργη τον έκανε αδελφό του δίνοντάς του την επιβιώσασα αδελφή του ως σύζυγο το 1885…».
Η γιαγιά πέθανε το 1941 με το καημό της απώλειας του ήρωα γιου της Κωνσταντίνου. Ο Νικόλαος Καλλέργης πέθανε το 1917. Ο πατέρας μου ήταν τότε μόλις 7 ετών. Και μόλις τριών ετών όταν σκοτώθηκε στο Μπιζάνι το 1913 ο αδελφός του Κωνσταντίνος. Ο ηρωικός εκείνος δάσκαλος που εγκατέλειψε το σχολείο του στη Λούτρα για να υπερασπιστεί την πατρίδα του στον Α’ Βαλκανικό Πόλεμο.
Οι επιδημίες δεν εμπόδιζαν τη διασκέδαση
Από τις προσφωνήσεις και αντιφωνήσεις του Καρνάβαλου πληροφορούμεθα ότι οι επιδημίες είτε λέγονταν γρίπη, είτε ινφλουέντζα ταλαιπωρούσαν ιδιαίτερα τους Ρεθεμνιώτες.
Στις απώλειες αυτές χωρίς να μπορεί η επιστήμη να προσφέρει καμιά βοήθεια, ίσως να οφείλουμε τους εξαιρετικούς γιατρούς που εμφανίζονται από το 1925 και εντεύθεν στο Ρέθυμνο με εξαιρετικές σπουδές στο εξωτερικό κυρίως στη Γαλλία.
Ήταν, λένε οι προφορικές παραδόσεις ιδιαίτερα χαρισματικοί επιστήμονες. Λέγεται για τον Ανδρεδή για παράδειγμα, ότι χωρίς καν μέσα μπορούσε να κάνει πλήρη και αλάθητη διάγνωση.
Εκείνοι που τον έζησαν έχουν να πουν ότι «την ιατρική επιστήμη άσκησε ο Γεώργιος Ανδρεδάκης αποκλειστικά και μόνον ως λειτούργημα και όχι ως επάγγελμα βιοπορισμού. Μέσα στη βροχή είτε στο χιόνι σε εποχή υψηλής νοσηρότητας στην ύπαιθρο, ο γιατρός, ο Ανδρεδής, όπως τον έλεγαν, καβαλίκευε τη φοράδα του, έριχνε πάνω του τη χοντρή του κάπα, και περιδιάβαινε από το ένα στο άλλο τα Αμαριώτικα χωριά για να προσφέρει, χωρίς να δέχεται καμία αμοιβή, τις ιατρικές υπηρεσίες του και για να δώσει τις συμβουλές του.
Εκείνα τα δύσκολα χρόνια, δεν υπήρχαν άλλες επικοινωνίες εκτός από ένα παιδί σταλμένο από το χωριό του να καλέσει τον γιατρό. Αυτός, χωρίς καμία χρονοτριβή, όποια μέρα ή ώρα και με ότι καιρό, καβαλίκευε τη φοράδα του και πήγαινε όσο πιο γρήγορα μπορούσε. Για τη φοράδα του, γράφει στα απομνημονεύματά του ότι «πρόσφερε περισσότερες υπηρεσίες στον τόπο, από ότι πολλοί άνθρωποι».
Όταν έμπαινε μέσα στο δωμάτιο του ασθενή, ευγενικά ζητούσε από τους συγγενείς να βγουν έξω για να εξετάσει τον άρρωστο. Η διάγνωσή του ήταν πάντα αλάνθαστη και έδινε την ενδεδειγμένη φαρμακευτική αγωγή.
Εκτός από τη δωρεάν παροχή ιατρικών υπηρεσιών, ο Ανδρεδής συναισθανόμενος την οικονομική δυσπραγία της οικογενείας του αρρώστου, όταν έφευγε, κατέθετε κάτω από το προσκέφαλό του ένα χρηματικό ποσό.
Η θεραπευτική του μέθοδος ενόσω ζούσε και μετά τον θάνατό του παρέμεινε επτασφράγιστο μυστικό. Ποιες ήταν οι μυστικές -μαγικές όπως έλεγαν- συνταγές του χαρισματικού αυτού γιατρού, κανένας δεν ξέρει και ποτέ κανείς δεν θα μάθει. Τα ονόματα των βοτάνων και τα μαγικά φίλτρα τα πήρε μαζί του στον τάφο του. «Εδά το έχω», είχε πει κάποτε δείχνοντας το μπουκαλάκι με το σωτήριο φάρμακο, «κι εδά στον τάφο μου να το πάρω θέλει…» συνέχισε βάζοντάς το στο τσεπάκι του γιλέκου του και κάλπασε φεύγοντας. Αυτό είναι ένα περιστατικό που έγινε στο Φουρφουρά. Από άλλους επιζώντες έχομε μάθει ότι για να θεραπεύσει τη μόλυνση που θέριζε τότε τους τραυματίες του πολέμου, τους έδινε μουχλιασμένο ψωμί να φάνε. Όταν διαμαρτύρονταν λέγοντας: «Μα γιατρέ, είναι μουχλιασμένο…» τους απαντούσε: «Ή το τρως και ζεις, ή δεν το τρως και πεθαίνεις, ξα σου…» Τι να κάνουν, το έτρωγαν και ζούσαν! Είχε ανακαλύψει ότι «οι μύκητες της μούχλας εξουδετερώνουν τους μύκητες της μόλυνσης». Η δράση της πενικιλίνης! Και για αυτό θεωρείται πρόδρομος του Φλέμινγκ.
Η προληπτική ιατρική από Ρολόγη
Από τους σπουδαίους γιατρούς που με άρθρα του προσπαθούσε να ενημερώσει σε περιόδους επιδημίες τον κόσμο που ζούσε μεγάλο εφιάλτη ήταν ο Σταμάτης Ρολόγης που λέγεται ότι είχε εμμονή με το πλύσιμο των χεριών. Ήταν μια διαδικασία που ακολουθούσε αμέτρητες φορές κάθε μέρα. Ιδιαίτερα από τότε που έχασε τη μικρή του κόρη Μαρία σε ηλικία 11 ετών από μηνιγγίτιδα.
Το κύρος του ήταν αρκετό για να προσέξουν τις συστάσεις του οι Ρεθεμνιώτες και να προσπαθούν τηρώντας ευλαβικά τις συνθήκες υγιεινής να προστατεύουν τον εαυτό τους καλύτερα σε περιόδους επιδημίας. Μάλιστα η επιμονή του με σειρά δημοσιευμάτων στον τοπικό τύπο έπεισε το νομάρχη της εποχής να διατάξει το κλείσιμο των σχολείων όταν μια επιδημία οστρακιάς έγινε εξαιρετικά επικίνδυνη για μικρούς και μεγάλους. Είναι η πρώτη φορά που η πόλη παίρνει τόσο δραστικά μέτρα για να αντιμετωπίσει μια σοβαρή επιδημία.
Γεγονός είναι ότι η γρίπη όσο απειλητική και να ερχόταν δεν εμπόδιζε τους κατοίκους της Πόλης των Γραμμάτων και Τεχνών να χαρούν την απόκρια είτε να συμμετέχουν με πάθος και παλμό στις εκλογικές αναμετρήσεις.
Στις κρίσιμες αυτές για την τοπική κοινωνία περιόδους που επιδημίες και σοβαρές άλλες ασθένειες έκλειναν σπίτια κυριολεκτικά αρκετοί ήταν οι επιστήμονες που προηγούντο της εποχής τους, σε γνώσεις και εμπειρία που έσωζε ζωές.
Για παράδειγμα ο γιατρός Θεμιστοκλής Μοάτσος που διέθεσε τη ζωή του στην επιστήμη του και στους Ρεθεμνιώτες. Είναι αυτός που γιάτρευε χωρίς χρήματα κι έκανε στο Ρέθυμνο ένα δώρο ζωής. Ήταν το απολυμαντήριο που δημιούργησε στην οδό που φέρει το όνομά του και με αυτό έσωσε το Ρέθυμνο από τη μάστιγα της φυματίωσης. Έφυγε το 1952, αφήνοντας κληρονομιά στον γιο του Δημήτρη τον μετέπειτα μεγάλο πολιτικό τη μεγάλη εκτίμηση της τοπικής κοινωνίας.
Η πίστη βέβαια ήταν από τις καταφυγές της τοπικής κοινωνίας σε περιόδου επιδημιών που αποδεκάτιζαν. Δεν είναι τυχαία η επιλογή της Αγίας Βαρβάρας ως πολιούχου. αφού έσωσε τους Ρεθεμνιώτες από επιδημία ευλογιάς.
Κάπως έτσι αντιμετώπιζαν επιδημίες οι Ρεθεμνιώτες και από τις περιπτώσεις αυτές δοξάστηκαν επιστήμονες που έγραψαν ιστορία στον τόπο με την επιστήμη τους και το πάθος τους για την ουσιαστική βοήθεια του πάσχοντα συνανθρώπου.
