Ρέθυμνο, η πάλαι ποτέ πόλη των Γραμμάτων και η σημερινή της θέση

Σε όλους μας είναι αρεστό, όταν γίνεται αναφορά στα ιστορικά χρόνια της πόλης μας και του Νομού μας, να ονοματίζεται το Ρέθυμνο ως η πόλη των Γραμμάτων. Αυτό πράγματι αναφέρονταν για κάποιες περιόδους του 16^ου αιώνα και μετά, όπου πνευματικοί άνθρωποι της πόλης μας, δημιούργησαν σπουδαία έργα, λογοτεχνικά, θεατρικά, ζωγραφικής, ή και μουσικά και έτσι το Ρέθυμνο απέκτησε φήμη.

Οι πρώτες αναφορές ανάγονται στην Ενετική της περίοδο, όπου λογοτέχνες όπως ο Γεώργιος Χορτάτζης, ο Μάρκος Μουσούρος, ο Δανιήλ Φουρλάνος, ο Μαρίνος Τζάνε Μπουνιαλής, ο Νικόλαος Βλαστός, ο Ζαχαρίας Καλλέργης, ο Αντώνιος Καλλέργης, ο Φραγκίσκος Μπαρότσης αλλά και ο ζωγράφος και αγιογράφος Εμμανουήλ Τζάνε Μπουνιαλής έδωσαν πνευματική λάμψη στο Ρέθυμνο.

Με τη κατάκτηση της Μεγαλονήσου από τους Μωαμεθανούς στα τέλη του 17^ου αιώνα, και τη πολύ σκληρή αντιμετώπιση της κουλτούρας και της πνευματικής ζωής που υπήρχε στο νησί, από τους υστερούντες Ανατολίτες, ο 18^ος αιώνας χαρακτηρίζεται σαν η περίοδος της ανυπαρξίας σχεδόν πνευματικής δημιουργίας σε ολόκληρη τη Κρήτη και συνεπώς και στο Ρέθυμνο.

Μπορούμε να σκεφτούμε πως απαγορευόταν ακόμη και η λειτουργία τυπογραφείων όπως και η έκδοση εφημερίδων μέχρι και το 1876, όπου για πρώτη φορά επιτράπηκε, με την υποτιθέμενη φιλελευθεροποίηση που εξαγγέλθηκε από το Σουλτάνο εξ αιτίας των πιέσεων των επαναστατημένων Κρητών.

Όμως από τα μέσα του 19^ου αιώνα η πνευματική παράδοση της πόλης μας ξεκίνησε και πάλι, μετά τη διακοπή περίπου δύο αιώνων λόγω του σκοταδισμού που είχαν επιβάλλει οι Μωαμεθανοί, και έτσι άρχισαν πάλι να εμφανίζονται πνευματικοί άνθρωποι στο Ρέθυμνο.

Τέτοιοι αναδείχτηκαν οι λόγιοι, Εμμανουήλ Βιβυλάκης (1801), Γεώργιος Χατζηδάκης (1848) Πανεπιστημιακός καθηγητής γλωσσολογίας καθώς και ο αδελφός του Νικόλαος Χατζηδάκης επίσης Πανεπιστημιακός καθηγητής ανώτερων μαθηματικών (1872), ακόμη, ο Εμμανουήλ Γενεράλης (1860), η Καλλιρόη Παρέν Σιγανού (1861),ο Αντώνιος Γιανναράκης (1876) αλλά και ο ζωγράφος Γεώργιος Γαληνός (1860), του οποίου οι τοιχογραφίες κοσμούν ακόμη και σήμερα πολλά αρχοντικά του Ρεθύμνου.

Μετά την απελευθέρωση, στη νεότερη Κρήτη, και πάλι υπήρξαν πνευματικοί Ρεθεμνιώτες όπως ο ποιητής Γεώργιος Καλομενόπουλος (1897), ο Ακαδημαϊκός Παντελής Πρεβελάκης (1908), ο λογοτέχνης Γιάννης Δαλέντζας (1911) και άλλοι, που ξεκίνησαν να δημιουργούν τη περίοδο του μεσοπολέμου.

Η πνευματική δημιουργία συνεχίστηκε ξανά μετά την Γερμανική κατοχή, όπου έχουμε κατ’ αρχήν τον Εμμανουήλ Τσουδερό που διετέλεσε Πρωθυπουργός της Ελλάδας της εξόριστης κυβέρνησης 1941-1944 καθώς επίσης και πνευματικούς δημιουργούς όπως τον ζωγράφο Λευτέρη Κανακάκη, τον λογοτέχνη Ανδρέα Νενεδάκη, τον Ρεθεμνιώτικης καταγωγής ποιητή Μανώλη Αναγνωστάκη και την αδελφή του Λούλα Αναγνωστάκη θεατρική συγγραφέα, τον μουσουργό Νίκο Μαμαγκάκη, καθώς και τους Πανεπιστημιακούς καθηγητές Νικία Σταυρουλάκη, Νικόλαο Δρανδάκη και Μανούσο Μανούσακα.

Λίγο αργότερα αναδεικνύονται οι καθηγητές Ιατρικής, Ορέστης Μανούσος, Ηλίας Λαμπίρης, Γεώργιος Χαλκιαδάκης, και επίσης οι Πανεπιστημιακοί Σήφης Μπουζάκης, Κώστας Αλισανδράκης, Μιχάλης Δαμανάκης, Βασίλης Βουιδάσκης, Μιχάλης Βάμβουκας, Στέλιος Ορφανουδάκης, Μηνάς Καφάτος, Αντώνης Καφάτος, Νίκος Παπαδογιαννάκης και η Σοφία Φραγκούλη.

Την ίδια περίπου περίοδο σε Πανεπιστήμια του εξωτερικού διαπρέπουν, ο Φώτης Καφάτος και ο Γιώργης Αλεξανδράκης που μάλιστα υπήρξε και ο πρώτος πρόεδρος του Φυσικού τμήματος του Πανεπιστημίου Κρήτης.

Σήμερα πια το Ρέθυμνο έχει να μετράει μια πλειάδα νεότερων καθηγητών σε Πανεπιστήμια της Ελλάδας, αλλά και ερευνητών, όπως ο Κωστής Μαθιουδάκης, ο Χρίστος Λιονής, ο Μανώλης Σκαλίδης, ο Παναγιώτης Αγγουριδάκης, ο Γιώργος Κυμιωνής, ο Μανώλης Δαφερμάκης, η Μάρω Βασιλάκη, ο Νίκος Σερντεδάκης, ο Κώστας Φωτάκης, ο Κώστας Πηγουνάκης, η Θεανώ Κοκκινάκη, η Μαρίνα Τζακώστα – Θεοδωράκη, η Μαριάννα Καλαϊτζιδάκη, η Ευαγγελία Λουκογιωργάκη, ο Χάρης Μαρούλης, ο Κώστας Σπανουδάκης, ο Βαγγέλης Μανταδάκης, ο Βασίλης Δαφέρμος, ο Μανώλης ο Ανδρουλιδάκης ο Κώστας Αποστολάκης, ο Γιώργος Λελεδάκης, ο Γιώργος Βλαστός, ο Χαράλαμπος Γάσπαρης, ο Χαράλαμπος Φασουλάς και ίσως και άλλοι που δεν μπορέσαμε να τους μάθουμε.

Όμως αρκετοί Πανεπιστημιακοί διδάσκουν και σε Πανεπιστήμια του εξωτερικού, όπως ο Ανδρέας Τουπαδάκης, ο Παντελής Εκκεκάκης, ο Μανώλης Κοτσαμπασάκης, ο Μιχάλης Νικηφόρος και η αδελφή του Ηρώ Νικηφόρου με καταγωγή από τη Κάλυβο Μυλοποτάμου, ο Γιώργος Σφακιανάκης καθώς και ο Σταύρος Λουκογιωργάκης.

Τέλος στον καλλιτεχνικό χώρο διαπρέπει ο νεότερος μουσουργός του Ρεθύμνου ο Γιώργος ο Κουμεντάκης, στο δε χώρο της λογοτεχνίας ο σπουδαίος συγγραφέας ο Δημήτρης ο Καλοκύρης.

Σίγουρα το να αναδεικνύονται κορυφαίοι επιστήμονες, και σημαντικοί Πανεπιστημιακοί είναι από τα σημαντικότερα επιτεύγματα μιας κοινωνίας και μιας περιοχής.

Ωστόσο αυτό που πραγματικά έχει τη μεγάλη αξία για ένα γεωγραφικό χώρο καθότι αναδεικνύει το πνευματικό και μορφωτικό του επίπεδο και βεβαίως σχετίζεται και με το προηγούμενο επίτευγμα, είναι το πόσο οι νέοι της περιοχής έχουν ροπή προς την εκπαίδευση και τις Πανεπιστημιακές σπουδές.

Ξεκινώντας από τη Δευτεροβάθμια εκπαίδευση, σαφέστατα δεν πρέπει να μένει κανείς νέος που να μην τελειώνει τουλάχιστον το γυμνάσιο, που άλλωστε είναι πια και στην υποχρεωτική εκπαίδευση.

Εξ άλλου οι διαδικασίες της σημερινής σύγχρονής μας ζωής, είναι τόσο πολύπλοκες, όπου για ένα πολίτη που δεν είναι απόφοιτος Λυκείου ώστε να διαθέτει τις αναγκαίες γνώσεις, θα του είναι πολύ δύσκολο να μπορεί να ανταπεξέρχεται στις δυσκολίες της καθημερινότητας.

Έχει καθιερωθεί στον Ευρωπαϊκό τουλάχιστον χώρο, το επίπεδο της εκπαίδευσης και εγκύκλιας μόρφωσης του γενικού πληθυσμού, να παρακολουθείται με τον έλεγχο διάφορων παραγόντων, όπως της (Μ.Δ.) «μαθητικής διαρροής» [(S.D.) school dropout] ή της (Π.Ε.Σ.) «προσωρινής εγκατάλειψης σχολείου», [( Ε.S.L.) early school leaving] δύο έννοιες που διαφοροποιούνται μεταξύ τους μόνο σε σχέση με την εθνική νομοθεσία του κάθε κράτους μέλους.

Και οι δύο αυτοί παράγοντες εκφράζουν τον αριθμό των μαθητών που εγκαταλείπουν το γυμνάσιο ή και το λύκειο πριν τα τελειώσουν.

Την ευθύνη αυτής της παρακολούθησης της Μ.Δ. στη χώρα μας την έχει το «Παιδαγωγικό Ινστιτούτο», του υπουργείου Παιδείας, το οποίο εκπονεί περίπου ανά 10ετία την ανάλογη μελέτη για την μαθητική διαρροή στα Ελληνικά γυμνάσια και λύκεια.

Με αυτό τον τρόπο ελέγχεται το επίπεδο παιδείας και μόρφωσης των νέων μας όπως με ανάλογο τρόπο αυτό διαπιστώνεται και στις άλλες Ευρωπαϊκές χώρες.

Από τα αποτελέσματα αυτών των μελετών, εξάγονται τα ανάλογα συμπεράσματα, και εν συνεχεία οι μελετητές προχωρούν σε προτάσεις βελτίωσης των ελλείψεων και των υστερήσεων συγκρίνοντάς τα, με τα μέσα ευρωπαϊκά πρότυπα.

Οι τελευταίες δύο τέτοιες μελέτες εκπονήθηκαν και δημοσιεύτηκαν για τη χώρα μας το 2006, και το 2017 αντίστοιχα, καθώς και η «Μελέτη αντιμετώπισης της μαθητικής διαρροής» που εκπονήθηκε το 2015.

Εξετάζοντας λοιπόν αυτές τις τελευταίες μελέτες για τη μαθητική διαρροή στα γυμνάσια της χώρας μας κατ’ αρχήν, αλλά και στα λύκεια, φτάνουμε σε συμπεράσματα τα οποία δεν είναι καθόλου κολακευτικά για το νησί μας αλλά πολύ περισσότερο για το Νομό μας.

Στη 1^η μελέτη, για τα έτη 2000 – 2001 που δημοσιεύτηκε το 2006, η Κρήτη εμφανίζεται στη δεύτερη χειρότερη θέση όσον αφορά τη μαθητική διαρροή στο γυμνάσιο, με ποσοστό 8,3% και με μέσο όρο για τη χώρα μας 6,09%.

Όμως και από τους Νομούς της Κρήτης την μεγαλύτερη μαθητική διαρροή την είχε ο δικός μας Νομός, βρισκόμενος στη 3^η χειρότερη θέση Πανελλαδικά με ποσοστό 10,79%, έναντι του Ηρακλείου που ήταν στη 10^η θέση με 8,18%, του Λασιθίου στη 9^η με 8,38%, και των Χανίων στη 16^η θέση με 7,50% από το σύνολο των 54 Νομών της Ελλάδας.

Στην ίδια μελέτη μάλιστα αναφέρονται και τα ποσοστά στην μη φοίτηση καθόλου στο γυμνάσιο και στις χειρότερες θέσεις είναι η Ξάνθη με 12,6%, η Ηλεία με 6,3% και το Ρέθυμνο με επίσης 6,3%.

Στη διαρροή από το Λύκειο, με μέσο όρο χώρας 3,32% το Ρέθυμνο βρισκόταν στη 2^η χειρότερη θέση με 6,8%, το Ηράκλειο στη 3^η με 6,6%, τα Χανιά στη 41^η με 1,73, και το Λασίθι στη 49^η με 1,31%.

Στη 2^η τη νεότερη μελέτη του Υπουργείου, με στοιχεία των ετών 2013-2014, που δημοσιεύτηκε το 2017, όσον αφορά τη διαρροή από το γυμνάσιο, Πανελλαδικά, το Ρέθυμνο είναι στην 7^η χειρότερη θέση με 6,43 %, το Λασίθι στη 16^η με 4,70 %, το Ηράκλειο στην 21^η με 3,88 % και τα Χανιά στην 35^η με 2,95% στο σύνολο των 54 Νομών της χώρας.

 Στη μελέτη επίσης αναφέρεται, πως διαχρονικά οι περιοχές με τη μεγαλύτερη υστέρηση είναι, η Ξάνθη, η Δυτική Αττική, η Ροδόπη, η Ηλεία και το Ρέθυμνο.

Όσον αφορά τη διαρροή από το λύκειο με μέσο όρο χώρας το 1,92%, το Ρέθυμνο βρίσκεται Πανελλαδικά στη 1^η χειρότερη θέση με 4,91%, το Ηράκλειο στην 6^η με 2,62%, τα Χανιά στην 27^η με 1,79 % και το Λασίθι στην 31^η με 1,72 % στο σύνολο των 54 Νομών.

Συγκρίνοντας λοιπόν τα αποτελέσματα αυτά παρατηρούμε πως τόσο στο γυμνάσιο όσο και στο λύκειο, η Κρήτη υστερεί σημαντικά έναντι άλλων Περιφερειών αλλά και το Ρέθυμνο υστερεί και μάλιστα σημαντικά έναντι των άλλων περιοχών της Κρήτης!

Μάλιστα στη μαθητική διαρροή από το λύκειο, το Ρέθυμνο είναι στη 1^η χειρότερη θέση Πανελλαδικά!

Συμπερασματικά λοιπόν, σύμφωνα με τα στοιχεία του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, το ποσοστό των πολιτών του Νομού Ρεθύμνης που δεν έχουν τελειώσει το γυμνάσιο ή και το λύκειο, είναι από τα μεγαλύτερα της χώρας.

Αυτό σίγουρα μαρτυρεί μια σοβαρή υστέρηση του επιπέδου παιδείας για το γενικό πληθυσμό του Ρεθύμνου!

Το συμπέρασμα λοιπόν αυτό, δεν μπορεί δυστυχώς πια να υποστηρίξει την υπόθεση ότι το Ρέθυμνο συνεχίζει να είναι ο τόπος, όπου η πνευματική δημιουργία βρίσκει καταξίωση, ούτε επίσης το ότι το επίπεδο μόρφωσης του γενικού πληθυσμού του Ρεθύμνου βρίσκεται σε ικανοποιητικό επίπεδο.

Σίγουρα αυτό το γεγονός θα πρέπει να προβληματίσει και εμάς τους ίδιους τους πολίτες αλλά φυσικά πολύ περισσότερο τους πολιτικούς παράγοντες και κύρια τους κυβερνώντες.

Είναι φανερό πως την κύρια ευθύνη για την υπόθεση αυτή, της σοβαρής υστέρησης, τη φέρνουν κατά πρώτο λόγο οι γονείς και κατά δεύτερο λόγο οι ίδιοι αυτοί οι μαθητές που εγκαταλείπουν το σχολείο.

Βέβαια μια εκδοχή των μελετητών είναι ότι η μαθητική διαρροή είναι αυξημένη σε περιοχές όπου υπάρχει έντονη τουριστική δραστηριότητα, μιας και οι νέοι βρίσκουν σχετικά εύκολα εργασία, όμως σε θέσεις χαμηλών προσόντων.

Ωστόσο το φαινόμενο κρίνεται ανησυχητικό, αφού είναι αποδεδειγμένο πως το μέλλον της κοινωνίας μας τόσο σε επίπεδο οικονομικής όσον και ψυχικής ευημερίας, στηρίζεται στο επίπεδο μόρφωσης και καλλιέργειας των μελών της.

Χωρίς ικανοποιητικό επίπεδο μόρφωσης τα άτομα δύσκολα μπορούν να ανταποκριθούν στις ανάγκες και τις προκλήσεις της σύγχρονης σημερινής κοινωνίας και προπαντός στη δυνατότητα λήψης των σωστών αποφάσεων για τη ζωή τους.

Ωστόσο τις δύο τουλάχιστον τελευταίες δεκαετίες στο Νομό μας παρατηρούμε μια αλλαγή στάσης σε ό,τι αφορά την επιθυμία των νέων να συνεχίζουν τις σπουδές τους σε Πανεπιστημιακές σχολές, και μάλιστα οι επιτυχίες τους κρίνονται αρκετά ικανοποιητικές.

Το ενθαρρυντικό είναι ότι σε αυτές τους τις προσπάθειες βρίσκουν ένθερμους συμπαραστάτες τους γονείς τους, πράγμα που δεν ίσχυε για τις παλιότερες γενιές.

Όμως η αλλαγή αυτής της στάσης θα πρέπει να γενικευτεί στον πληθυσμό για να μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι η κατάσταση θα βαίνει συνεχώς βελτιούμενη.

Θα πρέπει να παγιωθούν οι αλλαγές στην αξιακή κλίμακα των πολιτών, και η καλλιέργεια και η μόρφωση να πάρουν την θέση που τους αξίζει, εκτιμώντας ότι οι νέοι που δεν καταφέρνουν να αποφοιτήσουν από το γυμνάσιο αλλά και από το λύκειο κατ΄ελάχιστον, ξεκινούν την ενήλικη τους ζωή με σοβαρές ελλείψεις.

Τελειώνοντας, εκφράζουμε την πεποίθησή μας ότι το θέμα πρέπει να εξεταστεί με πολύ προσοχή και ότι θα πρέπει να εφαρμοστεί ένα συγκεκριμένο σχέδιο παρεμβάσεων τόσο σε επίπεδο εκπαίδευσης όσο και σε επίπεδο κοινωνικών πολιτικών, ώστε το Ρέθυμνο να επανακτήσει το ύφος και το ήθος που το αναδείκνυαν, τις ιστορικές περιόδους, ως τη κορυφαία περιοχή του νησιού μας ως προς τη πνευματική του καλλιέργεια και δημιουργία!