Ρέθυμνο και Πανεπιστήμιο, μια φευγαλέα ματιά στο μέλλον

Με τον τίτλο αυτό εδημοσίευσα στον τοπικό Τύπο ένα άρθρο την 1^η Φεβρουαρίου 2019, ανήσυχος για τη μαζική στροφή των ιδιοκτητών κατοικιών προς τις βραχυχρόνιες μισθώσεις (Airbnb) και την αντίστοιχη δυσχέρεια στέγασης των φοιτητών στην πόλη μας.

Μεταξύ άλλων έγραφα τα εξής:

«Θα ήθελα, με βάση τις εμπειρίες μου, να διατυπώσω ορισμένες σκέψεις προς τους αγαπητούς μου συμπολίτες, τους Ρεθεμνιώτες, άμεσα, χωρίς υπονοούμενα και περιστροφές. Τους λέω λοιπόν ευθέως: Η οικονομική βιωσιμότητα της πόλης μας στο μέλλον, η αειφορία της Οικονομίας του Ρεθύμνου, δεν είναι εφικτή χωρίς τη δυναμική ενός ισχυρού και αναπτυσσόμενου Πανεπιστημίου, ο Τουρισμός μόνος τους δεν αρκεί. Αυτός είναι ο οικονομικός μηχανισμός της πόλης, όπως σχεδιάστηκε εδώ και πενήντα χρόνια: Πανεπιστήμιο και Τουρισμός με κοινό πεδίο την Παλιά Πόλη και πέτυχε. Δεν το λέω για να επαινέσω το παρελθόν και να ευλογήσω τα γένια μου, αλλά για να προδιαγράψω το μέλλον, επειδή ανησυχώ για την εμφανή στροφή των συμπολιτών προς τις βραχυχρόνιες τουριστικές μισθώσεις, τις Airbnb, εις βάρος της στέγασης των φοιτητών.

Πριν από τριανταπέντε χρόνια, τον Απρίλιο του 1983, διέβλεψα τη σύγκρουση αυτή και έγραψα ένα άρθρο στο φοιτητικό περιοδικό «Απόψεις για Διάλογο», με τίτλο «Ο Τουρίστας εναντίον του Φοιτητή», που αναδημοσιεύτηκε στον «Οικονομικό Ταχυδρόμο», αντικρούοντας την τάση προτίμησης των τουριστών έναντι των φοιτητών εκ μέρους των συμπολιτών και υποστηρίζοντας τον συνδυασμό των δύο χρήσεων…

Η διαπιστωμένη δυσκολία εξεύρεσης στέγης για ενοικίαση στην πόλη μας εκ μέρους φοιτητών, εκπαιδευτικών και γενικά νέων κατοίκων και το υψηλό κόστος της διαθέσιμης σε συνδυασμό με τη μειωμένη πρόσβαση των πτυχιούχων Θεωρητικών Σχολών στην αγορά εργασίας, περιορίζει σημαντικά ήδη τώρα την επιλογή του Ρεθύμνου και διαγράφει κίνδυνο πληθυσμιακής ατροφίας του Πανεπιστημίου στο μέλλον. Οι βραχυχρόνιες μισθώσεις με την ελπίδα του γρήγορου πλουτισμού εκτοπίζουν από τη στέγαση τους φοιτητές και τείνουν να μονοπωλήσουν την τουριστική χρήση και να διαμορφώσουν ένα μονοδιάστατο τουριστικό μοντέλο. Έχουν δημιουργήσει ένα είδος τουριστικού πυρετού, που θυμίζει κάπως τον τυχοδιωκτικό πυρετό του χρηματιστηρίου, ο οποίος μετατόπισε τα χρήματα χιλιάδων αφελών νοικοκύρηδων στις τσέπες λίγων έξυπνων καταφερτζήδων, αφήνοντάς τους απένταρους.

Το μάθημα αυτό πρέπει να μας κάμει πολύ προσεκτικούς. Εάν επικρατήσει η μονοκαλλιέργεια του Τουρισμού στα ιδιωτικά σπίτια εις βάρος του πανεπιστημιακού δυναμικού, θα είμαστε απόλυτα εξαρτημένοι από τις διεθνείς γεωπολιτικές εξελίξεις και τις εγχώριες πολιτικοκοινωνικές διακυμάνσεις της χώρας μας. Η εξάρτηση αυτή δεν είναι καθόλου φρόνιμη και επιτρέψετέ μου να αιτιολογήσω την εκτίμησή μου αυτή.

Μας καθησυχάζει η σκέψη της ευθύγραμμης εξέλιξης των πραγμάτων. Έχομε δυσκολίες, αλλά τα βολεύομε κουτσά – στραβά και έτσι θα προχωρεί η κατάσταση, λίγο καλύτερα ή λίγο χειρότερα, μέχρι να έρθει η περιπόθητη ανάκαμψη και να αποκατασταθούν οι προηγούμενες συνθήκες στη ζωή μας. Για την ώρα ας αρπάξομε ότι μπορούμε από τον Τουρισμό. Κάπως έτσι σκέπτεται ο περισσότερος κόσμος.

Προσωπικά δεν πιστεύω στην ευθύγραμμη εξέλιξη των σημερινών ελληνικών πραγμάτων. Με κάνουν δύσπιστο οι πολλές εξελικτικές διεργασίες που συντελούνται σε διεθνή κλίμακα, οι οποίες φαίνεται να κατατείνουν στην πραγματοποίηση μεγάλων γεωπολιτικών και γεωοικονομικών ανακατατάξεων. Έχουν ήδη περάσει 70 χρόνια από τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και είναι φυσικό να έχουν διαμορφωθεί νέες ισχυρές δυναμικές λόγω μεταβολών στην οικονομική και στρατιωτική ισχύ και την αντίστοιχη γεωστρατηγική βαρύτητα των λαών, αλλά και λόγω της έξαρσης εθνικισμών, της αύξησης πληθυσμών, της έκρηξης προσδοκιών για αυξανόμενη ευημερία, του ανταγωνισμού Μεγάλων Δυνάμεων για την κατάκτηση και διασφάλιση του μεγαλύτερου δυνατού μεριδίου από την παγκόσμια επιρροή κλπ.

Ειδικότερα εις τη χαώδη Μέση Ανατολή και την κινούμενη προς το χάος Βαλκανική χερσόνησο ενδέχεται να προκύψουν ακόμη και ακρωτηριασμοί και αποσυνθέσεις υφιστάμενων κρατών και μεγεθύνσεις μικρών ή και δημιουργία εξ υπαρχής νέων. Η πρώην Γιουγκοσλαβία είναι ένα παράδειγμα. Είναι σαφές ότι διαμορφώνεται μια Νέα Τάξη Πραγμάτων, μια νέα Οργάνωση του Κόσμου, μέσα στην οποία θα εξομαλυνθούν αντιθέσεις και θα προκύψουν νέες, πιο ρεαλιστικές ισορροπίες των ισχυρών για την αρξάμενη ιστορική περίοδο του εικοστού πρώτου αιώνα.

Μέσα σ’ αυτό το διαταραγμένο διεθνές περιβάλλον δυσκολεύομαι να πιστέψω την αδιατάρακτη εξέλιξη των ελληνικών πραγμάτων, αντίθετα θεωρώ ότι η χώρα μας δέχεται ήδη ισχυρές πιέσεις και αντιμετωπίζει πολλαπλές απειλές. Εύχομαι να κάνω λάθος, αλλά παρατηρώντας τα δημοσιονομικά, τα δημογραφικά, τα παραγωγικά και καταναλωτικά, τα πολιτικά και πολιτισμικά δεδομένα της κι ακόμη την ιδεολογική σύγχυση και την προϊούσα χαλάρωση της κοινωνικής συνοχής διαβλέπω μια κούραση, μια παρακμή της εσωτερικής ζωτικότητάς της, μείωση της αυτοεκτίμησης και της πίστης στις δυνατότητές της, και αισθάνομαι την αισιοδοξία μου για ομαλές εξελίξεις να μειώνεται.

Αυτός είναι ο λόγος, για τον οποίο δεν εμπιστεύομαι την τουριστική μονοκαλλιέργεια, δεν θα ήθελα όλα τα αυγά των συμπολιτών μου σε ένα καλάθι, κρεμασμένο από ένα σπάγκο που ο χρόνος ροκανίζει. Αν η ένταση στην ανατολική Μεσόγειο αυξηθεί, που καμιά λογική αισιοδοξία δεν μπορεί να το αποκλείσει, οι tour operators θα στρέψουν τις ροές του Τουρισμού προς άλλες κατευθύνσεις, ασφαλείς, με ολέθριες συνέπειες για την Οικονομία της πόλης και φυσικά όχι μόνο του Ρεθύμνου.

Σύνεση σημαίνει, εκτός των άλλων, Πρόνοια. Και η Πρόνοια υποδεικνύει, αφού δεν υπάρχουν στο Ρέθυμνο άλλες αξιόπιστες παραγωγικές πηγές, να στηρίζεται η Οικονομία της πόλης σε δυο πυλώνες: Στο Πανεπιστήμιο και τον Τουρισμό, όχι σε ένα μόνο και μάλιστα τον πιο ευαίσθητο και ευπαθή, τον Τουρισμό.

Περισσότερο από κάθε άλλη φορά, οι σημερινές περιστάσεις και οι διαφαινόμενες προοπτικές απαιτούν την ισχυρότερη δυνατή σύνδεση και αμφίδρομη στήριξη Πανεπιστημίου και πόλης του Ρεθύμνου.

Θα είναι τραγικό λάθος, αν στην τεράστια ελκτική δύναμη του Ηρακλείου το Ρέθυμνο αντιτάξει την αδιαφορία του για το Πανεπιστήμιο, λάθος, ικανό να αντιστρέψει την πορεία της πόλης στον στίβο της Ιστορίας από ανοδική που είναι σήμερα σε καθοδική, αν δηλαδή η έδρα του Πανεπιστημίου μείνει κενό κέλυφος στο Ρέθυμνο και η δυναμική του διαρρεύσει στο Ηράκλειο. Τώρα κρίνεται η ζωή του Ρεθύμνου για τις επόμενες δεκαετίες και πρέπει να σκεφθεί και να ενεργήσει υπεύθυνα. Τις γενικότερες δυσμενείς εξελίξεις δεν μπορεί να τις επηρεάσει το Ρέθυμνο, ας μην αγνοήσει όμως την Τοπική Ανάπτυξη και ας τη βασίσει στους δύο δοκιμασμένους πυλώνες της, το Πανεπιστήμιο και τον Τουρισμό».

Έκρινα χρήσιμο να επαναφέρω τώρα στην επικαιρότητα τις σκέψεις αυτές, γιατί διαπιστώνω αφ’ ενός ότι ο περισσότερος κόσμος ζει σε μια επικούρεια μακαριότητα, την ώρα που οι οιωνοί στον ουρανό δεν είναι φιλικοί, και αφ’ ετέρου ότι αλλεπάλληλα δημοσιεύματα επισημαίνουν ευρεία εγκατάλειψη των Airbnb και στροφή των ιδιοκτητών κατοικιών από τις βραχυχρόνιες στις μακροχρόνιες μισθώσεις. Πέρυσι τον Φεβρουάριο ανησυχούσα για ενδεχόμενη κρίση στον Τουρισμό μας λόγω γεωπολιτικών αναταράξεων στα Βαλκάνια και την Ανατολική Μεσόγειο, φέτος ο κορωνοϊός επιδείνωσε τα πράγματα, αν δεν επισπεύσει κιόλας τις εξελίξεις στον γεωγραφικό αυτό χώρο.

Σημειώνεται ότι η Κρήτη είναι πρωταθλήτρια Ελλάδας στις βραχυχρόνιες μισθώσεις (17.433 ακίνητα, η Αθήνα 12.213, Θεσσαλονίκη 3.056, Ρόδος 2.802 κλπ.). Η τωρινή μαζική αναστροφή των μισθώσεων αποδεικνύει την έλλειψη σταθερής στεγαστικής πολιτικής, που να ικανοποιεί και την πανεπιστημιακή και την τουριστική σκοπιμότητα, ώστε να μην παραδέρνουν οι Ρεθεμνιώτες ιδιοκτήτες από το ένα άκρο στο άλλο, έρμαιο στα κύματα των καιρών.

Θα μου ήταν πολύ ευχάριστο να απευθύνω προς τους συμπολίτες μου ένα μήνυμα αισιοδοξίας, αλλά δεν προκύπτει από την εκτίμηση των πραγμάτων εκ μέρους μου. Η αισιοδοξία έρχεται όταν οι άνθρωποι ως άτομα και ως λαοί, λαμβάνουν έγκαιρα τις σωστές αποφάσεις στην ιστορική πορεία τους.