«Ρέθυμνο-Magna Grecia: Ένα ταξίδι στην Ιστορία και στον Πολιτισμό»

Έχει περάσει μια εβδομάδα που επιστρέψαμε. Κι όμως ο νους και η καρδιά μας εξακολουθεί να βρίσκεται σ’ εκείνο τον τόπο που είναι τόσο μακριά αλλά και τόσο κοντά από την Ελλάδα και την Κρήτη. Γι’ αυτό και αποφασίσαμε να αποτυπώσουμε στο χαρτί τις αλησμόνητες εντυπώσεις μας και τις δυνατές συγκινήσεις με τις οποίες μας πλημμύρισε η επίσκεψή μας στην ελληνόφωνη περιοχή της Κάτω Ιταλίας στην Απουλία, εκεί που καταλήγει το τακούνι της ιταλικής μπότας, στη Χερσόνησο του Σαλέντο. Πρόκειται για ένα ταξίδι τριάντα μαθητών της Γ’ Γυμνασίου, τεσσάρων εκπαιδευτικών και δύο κηδεμόνων μαθητών μας στην κάποτε ένδοξη Μεγάλη Ελλάδα που, ακόμη και σήμερα, διατηρεί ζωντανό το ελληνικό στοιχείο.

 

Την αφορμή για την περιήγηση αυτή αποτέλεσαν δύο Προγράμματα Σχολικών Δραστηριοτήτων που εκπονήθηκαν κατά τη διάρκεια της τρέχουσας σχολικής χρονιάς στο Σχολείο μας: Το Πρόγραμμα Πολιτιστικών Θεμάτων με τίτλο: «Ρέθυμνο-Magna Grecia: ένα ταξίδι στην Ιστορία και τον Πολιτισμό» και το Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Αγωγής με τίτλο: «Περιδιαβαίνοντας τα ελληνόφωνα χωριά της Νότιας Ιταλίας: Λέξεις, Νότες και Εικόνες». Στο πλαίσιο των ενασχολήσεων αυτών οι 45 μαθητές που συμμετείχαν προσέγγισαν ποικίλα θέματα που συνδέονται με το παρελθόν αλλά και με το παρόν της Μεγάλης Ελλάδας: την ιστορία, τη φιλοσοφία και τις τέχνες, το γκρεκάνικο γλωσσικό ιδίωμα, τις γλωσσικές ομοιότητες με την κρητική διάλεκτο, το ενετικό στοιχείο και την αρχιτεκτονική στην Απουλία και το Ρέθυμνο, τη γεωγραφία, την ανθρωπο-οικολογία (ασχολίες, επαγγέλματα, γεύσεις), τη λαογραφία (μουσική, τραγούδια, χορούς, ήθη, έθιμα, παραδόσεις), καθώς και τα δύο Μνημεία Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς (Matera- Alberobello) της Unesco, που βρίσκονται στην ευρύτερη περιοχή. Επίσης στη διάρκεια της χρονιάς απευθύναμε κάλεσμα σε σχολεία της Απουλίας που προωθούν την εκμάθηση της νέας ελληνικής γλώσσας και της «griko», με σκοπό την πολιτιστική διάδραση και την αδελφοποίηση, και με χαρά πληροφορηθήκαμε ότι υπήρχε ανταπόκριση, λόγω συναφών αναζητήσεων και ερευνητικών εργασιών των μαθητών του, από το Γυμνάσιο Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης της πόλης Galatina: Istituto Comprensivo Polo 1 di Galatina.

 

Έχει φθάσει λοιπόν για όλους η πολυπόθητη στιγμή που όλα όσα μελετούσαμε και προετοιμάζαμε τόσον καιρό θα τα δούμε να ξετυλίγονται ολοζώντανα μπροστά μας…

 

Κατά την πρώτη ημέρα του ταξιδιού μας, το Σάββατο 28 Μαρτίου, τρεις διαδοχικές αεροπορικές πτήσεις: Χανιά-Αθήνα, Αθήνα-Ρώμη και Ρώμη-Μπάρι μας φέρνουν πιο κοντά στον προορισμό και το στόχο μας. Οι αρκετές ώρες αναμονής στη Ρώμη αξιοποιήθηκαν για μια σύντομη ξενάγηση με πούλμαν στα κυριότερα αξιοθέατα και ιστορικά μνημεία της ιταλικής πρωτεύουσας (Βατικανό και Εκκλησία του Αγίου Πέτρου, Αμφιθέατρο Κολοσσαίο, Ιππόδρομος, Θέρμες Καρακάλλα, Μέγαρο της Δικαιοσύνης…) και για μια περιήγηση με τα πόδια στους σημαντικότερους σταθμούς της Πλατείας Ναβόνε, με κορυφαίον από αυτούς το αριστουργηματικό Πάνθεον. Το δέος και ο θαυμασμός μας για τους αρχιτεκτονικούς θησαυρούς και το μοναδικό πολιτισμό της «Αιώνιας Πόλης» δύσκολα μπορούν ν’ αποδοθούν με λόγια. Φθάνοντας τα μεσάνυχτα στο ξενοδοχείο, μερικά χιλιόμετρα μακριά από το Μπάρι, αποζητούμε την ανάπαυση γεμάτοι ζωηρές παραστάσεις, αλλά κυρίως προσμονή και ανυπομονησία για τις διαδρομές και τις εμπειρίες που μας περιμένουν στη συνέχεια.

 

Το πρωί της Κυριακής 29 Μαρτίου, Κυριακής των Βαΐων για τους καθολικούς Ιταλούς, αφήνουμε πίσω μας το Μπάρι και κινούμαστε νοτιοδυτικά. Ο δρόμος περνά ανάμεσα από καταπράσινες πεδιάδες, απέραντες καλλιεργήσιμες εκτάσεις, αγρούς, περιποιημένους ελαιώνες, αμπέλια, γη πλούσια σε καρπούς και σε μεσογειακά χρώματα που θυμίζει Ελλάδα. Δεξιά και αριστερά μας, ανάμεσα στα ελαιόδεντρα βρίσκονται διάσπαρτες χαρακτηριστικές αγροτικές κατασκευές για τη φύλαξη γεωργικών εργαλείων, που μοιάζουν τόσο πολύ με τα δικά μας «μιτάτα» των ορεινών περιοχών της Κρήτης.

 

Πρώτος προορισμός μας είναι η Ματέρα, ένα μοναδικό αρχιτεκτονικό σύνολο που σήμερα προστατεύεται από την Ουνέσκο ως Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς, επειδή αποτελεί σπάνιο δείγμα τρωγλοδυτικής ζωής. Το κύριο χαρακτηριστικό της Ματέρα είναι τα sassi, περίπου 3.000 υπόσκαφες κατοικίες και 105 υπόσκαφοι ναοί, σκαμμένα στο μαλακό ασβεστώδη βράχο, όπου σε συνθήκες απόλυτης φτώχειας και εξαθλίωσης συνυπήρχαν, από το 1803 έως και το 1952, άνθρωποι, ζώα, εργαλεία και προμήθειες, με μόνα κυρίαρχα στοιχεία την υγρασία της πέτρας και την αποπνικτική μυρωδιά.

 

Συγκλονισμένοι μετά την επίσκεψή μας σε σπηλαιώδεις τόπους λατρείας και κατοικίες της συνοικίας Sasso Caveoso, εγκαταλείπουμε τη Ματέρα και κατευθυνόμαστε ανατολικά και βόρεια, προκειμένου να συναντήσουμε το άλλο Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ουνέσκο, το χωριό Αλμπερομπέλλο, την επονομαζόμενη «Πρωτεύουσα των Τρούλων». Αποτελείται από ιδιόμορφα χαμηλά πέτρινα κτίσματα με κωνικές στέγες από πλάκες τοπικού ασβεστόλιθου, χωρίς τη χρήση κονιάματος ή λάσπης, τοποθετημένες κυκλικά ώστε αφενός το κάθε επίπεδο να στηρίζει καλά το επόμενό του καταλήγοντας στην κορυφή του κώνου και αφετέρου να είναι δυνατή η αποσυναρμολόγηση της στέγης. Διότι από τον 15ο μέχρι τον 17ο αιώνα τα καταλύματα των χωρικών έπρεπε να είναι προσωρινά και απαγορευόταν οποιαδήποτε σταθερή κατασκευή, έτσι, σε περίπτωση επιθεώρησης των φοροεισπρακτόρων του βασιλιά, οι κάτοικοι από πριν κατέβαζαν τη στέγη και την έφτιαχναν ξανά όταν εκείνοι έφευγαν.

 

Μετά από μια επιβεβλημένη δίωρη στάση σ’ αυτό το παραμυθένιο σκηνικό, όπου έχουμε την ευκαιρία να παρατηρήσουμε πάνω στις κωνικές στέγες τα παγανιστικά, λαογραφικά ή και χριστιανικά σύμβολα που αποσκοπούσαν στην προστασία από το κακό μάτι ή στην επίκληση του Θείου, κατευθυνόμαστε στην πρωτεύουσα της Απουλίας, την όμορφη πόλη του Λέτσε, την επονομαζόμενη «Αθήνα της Απουλίας» ή «Φλωρεντία του Νότου» ή «Φλωρεντία του μπαρόκ», που θα μας φιλοξενήσει για τρία συνεχόμενα βράδια. Ήδη από τον πρώτο αναγνωριστικό βραδινό περίπατο στο διακριτικά φωτισμένο ιστορικό κέντρο της πόλης μένουμε εκστατικοί μπροστά στα περίτεχνα, μεγαλοπρεπή και επιβλητικά μνημεία που οικοδομήθηκαν και διακοσμήθηκαν με τον τοπικό ασβεστόλιθο την εποχή της ακμής του ρυθμού μπαρόκ.

 

Τη Δευτέρα 30 Μαρτίου, Μεγάλη Δευτέρα των καθολικών, έχει φθάσει η μεγάλη μέρα της επίσκεψής μας στο Σχολείο της Γκαλατίνα. Κατευθυνόμαστε προς τα εκεί κινούμενοι νοτίως του Λέτσε, σ’ έναν απέραντο κάμπο με στάρια, λιοστάσια, πεύκα, ένα τοπίο τυπικά ελληνικό, στο Σαλέντο, εκεί που απλώνονται τα ελληνόφωνα χωριά της Grecia Salentina. Μετά από αυτό το τόσο οικείο φυσικό περιβάλλον φθάνουμε έξω από το Σχολείο: Istituto Comprensivo Polo 1 Di Galatina, όπως μαρτυρεί η εξωτερική πινακίδα. Εκεί μας περίμεναν οι μαθητές του Σχολείου μαζί με τους καθηγητές τους και τη Διευθύντριά τους, όπως και ο κ. Περικλής Ότσος, Έλληνας εκπαιδευτικός αποσπασμένος από το ελληνικό κράτος για τη διδασκαλία της νέας ελληνικής γλώσσας σε δημοτικά και γυμνάσια της περιοχής. Η υποδοχή είναι εντυπωσιακή και τα πάντα είναι άψογα οργανωμένα για την επίσημη τελετή της αδελφοποίησης. Στην αίθουσα τελετών, όπου συγκεντρωθήκαμε, ακούμε με έκπληξη και ζωηρή συγκίνηση τους μαθητές να αποδίδουν με φλάουτα τον ελληνικό εθνικό ύμνο και αμέσως μετά τον ιταλικό. Μετά τη μουσική πανδαισία ενός μουσικού κονσέρτου απολαμβάνουμε διαδοχικά από τις μικρούλες αλλά και τις μεγαλύτερες μαθήτριες την ταραντέλα pizzica. Πρόκειται για τον πιο χαρακτηριστικό παραδοσιακό τελετουργικό και εκστατικό χορό της Κάτω Ιταλίας, με τις διονυσιακές καταβολές και τις ιδιότητες θεραπείας από το τσίμπημα της αράχνης και τη μανία του ταραντισμού. Στη συνέχεια η μαθητική χορωδία, υπό τους ήχους του σαξόφωνου του Salvatore Cotardo, δημιουργού του μουσικού συγκροτήματος παραδοσιακής σαλεντίνικης μουσικής: «Ghetonia»(=Γειτονιά), τραγούδησε δύο συνθέσεις του ίδιου με στίχους στη «griko», ένα συνδυασμό από αρχαία ελληνικά, βυζαντινά και ιταλικά στοιχεία. Από τη δική μας πλευρά προβλήθηκε βιντεοσκοπημένος χαιρετισμός, με ιταλικό υποτιτλισμό, του Δημάρχου Ρεθύμνου κ. Γιώργη Μαρινάκη, ένα βίντεο γνωριμίας με την πόλη του Ρεθύμνου, μια πρωτότυπη δημιουργία με όλες τις πληροφορίες στα ιταλικά που εντυπωσίασε και ένα power-point σχετικό με τις δράσεις των μαθητών μας στο πλαίσιο των δύο Προγραμμάτων που συνδέονται με τη Μεγάλη Ελλάδα. Κατόπιν οι μαθητές μας παίζοντας λύρα τραγούδησαν ένα κρητικό δημοτικό τραγούδι και ξεσήκωσαν όλους τους παρευρισκόμενους με συρτό και καστρινό χορό που απέδωσαν υπερήφανα και λεβέντικα. Η τελετή της αδελφοποίησης ολοκληρώθηκε με την προσφορά αναμνηστικής πλακέτας και συμβολικών δώρων και από τις δύο πλευρές.

 

Όσα ακολούθησαν αποτυπώνουν το εγκάρδιο και φιλικό κλίμα που καλλιεργήθηκε: Οι μαθητές μας ξεναγήθηκαν στα αγγλικά από μαθητές του Λυκείου (Polo 2) στα σημαντικότερα αξιοθέατα της Γκαλατίνα και στη συνέχεια γεύτηκαν σ’ ένα πλουσιοπάροχο γεύμα όλες τις τοπικές λιχουδιές και σπεσιαλιτέ. Το ίδιο και οι εκπαιδευτικοί που, κατά τη διάρκεια του γεύματος, μοιράστηκαν πολύτιμες εμπειρίες και χρήσιμες πληροφορίες για τα εκπαιδευτικά συστήματα των δύο χωρών. Ενδεικτική του ενθουσιασμού των μαθητών μας ήταν η αυθόρμητη κίνησή τους να στήσουν ένα μικρό γλέντι με λύρα και τραγούδι στην τραπεζαρία του σχολείου και να ανταλλάξουν στοιχεία επικοινωνίας με τους μεγαλύτερους μαθητές Γυμνασίου και Λυκείου.

 

 

 

 

Η ώρα του αποχωρισμού έχει φτάσει και όλοι μας, κατασυγκινημένοι και υπόχρεοι για τη ζεστασιά και τη γενναιόδωρη φιλοξενία των μαθητών και καθηγητών, τους προσκαλούμε να επισκεφτούν την πόλη μας το συντομότερο δυνατόν και ορίζουμε ως σημείο επανεύρεσης το Ρέθυμνο.

 

Γεμάτοι έντονα συναισθήματα επιστρέφουμε για λίγη ξεκούραση στο ξενοδοχείο του Λέτσε. Το απόγευμα της ίδιας μέρας το πρόγραμμα περιλαμβάνει ξενάγηση στα κυριότερα μνημεία ρυθμού μπαρόκ του ιστορικού κέντρου: Επισκοπικό Μέγαρο, Ιεροδιδασκαλείο, Καθεδρικό Ναός διπλής πρόσοψης, όπως και το εντυπωσιακότερο μπαρόκ στολίδι του Λέτσε, την Εκκλησία του Τιμίου Σταυρού. Εξίσου σημαντικά αξιοθέατα είναι το σωζόμενο τμήμα ρωμαϊκού αμφιθεάτρου 25.000 θέσεων του 1ου αι. π.Χ., όπως και ένας πανύψηλος κίονας με το χάλκινο άγαλμα του πολιούχου της πόλης St Oronzo. Όλα τα κτίρια από πέτρα λετσέζε κατάλληλα φωτισμένα δημιουργούν ένα φαντασμαγορικό περιβάλλον, μαζί με τα καταστήματα που μένουν ανοιχτά έως αργά.

 

Η επόμενη ημέρα, Τρίτη 30 Μαρτίου, Μεγάλη Τρίτη για τους καθολικούς, είναι αφιερωμένη στη γνωριμία των μαθητών μας με την πλούσια πολιτισμική παράδοση του σαλεντίνικου ελληνισμού και με τις γλωσσικές ρίζες των ελληνόφωνων πληθυσμών της Απουλίας. Πρώτος προορισμός μας το ελληνόφωνο χωριό Calimera, πολιτιστικό κέντρο της Grecia Salentina και πατρίδα του μεγάλου πνευματικού πατέρα και πρωτοπόρου ερευνητή Vito Domenico Palumbo. Στο πλάι του όμορφου μητροπολιτικού ναού με την εξαιρετικής τέχνης Παναγία της Ευσπλαχνίας, που απεικονίζει την Παναγία κυοφορούσα το Θείο Βρέφος, βρίσκουμε το Μουσείο Λαϊκής Παράδοσης. Εκεί μας περιμένει ο Silvano Palama, πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Ghetonia (=Γειτονιά) της Καλημέρας. Μιλώντας μας ελληνικά τονίζει με ζέση και ενθουσιασμό τις ελληνικές καταβολές της ψυχής των Γκρεκοσαλεντίνων που τους κάνουν να καμαρώνουν και να νιώθουν υπερήφανοι. Διευκρινίζει πως η ιδιαίτερη πολιτισμική ταυτότητα της Σαλεντινής Ελλάδας είναι αποτέλεσμα της συνάντησης δύο πολιτισμών, του ελληνικού και του λατινικού, όμως επιμένει πως τα επίθετα, τα τοπωνύμια και πάνω απ’ όλα η γλυκιά γλώσσα που ομιλείται ακόμα είναι τα νήματα που δένουν τους ντόπιους με την αρχαία πατρίδα, με την ένδοξη Μεγάλη Ελλάδα. Οι μαθητές μας μαγεύονται από τα λόγια του και από τη γλαφυρή ξενάγησή του στα εκθέματα του μουσείου: εργαλεία καθημερινής χρήσης, οικιακά ή γεωργικά, παιδικά παιχνίδια, φανάρια από τη Γιορτή των Φαναριών και άλλα σπανιότερα αντικείμενα που κινούν το ενδιαφέρον, όπως και ένα ηλιακό ρολόι και μια μακέτα της τυπικής δομής μεσογειακού σπιτιού σε οριζόντια διάταξη με τη χαρακτηριστική μεγάλη αυλή. Επίσης ο Silvano μας μιλά και για τα πολλά αποσπάσματα λογοτεχνικών κειμένων της λαϊκής παράδοσης γραμμένα στην γκρεκάνικη γλώσσα, που βρίσκονται στις προθήκες του μουσείου, συγκεντρωμένα και συστηματοποιημένα από τον ακούραστο συλλέκτη τραγουδιών και παθιασμένο μελετητή της «griko», λαογράφο και μεγάλο ποιητή Vito Domenico Palumbo.

 

Μετά από αυτή τη μοναδική εμπειρία της συνομιλίας μας με τον νοσταλγό του παρελθόντος και καθώς μοιραζόμαστε φωναχτά τις εντυπώσεις μας κατευθυνόμενοι προς το δημοτικό πάρκο, δοκιμάζουμε μια νέα έκπληξη: ένας ηλικιωμένος κάτοικος του χωριού, έχοντας αντιληφθεί την καταγωγή μας, μας πλησιάζει με απερίγραπτη χαρά και ενθουσιασμό, αγκαλιάζει τα παιδιά, εξηγεί πως τα γκρεκάνικα τα «πλατέγει από τον κύρη και τη μάνα» του και κλαίει συγκινημένος που μιλάει μαζί μας, γιατί σε μας βλέπει να ξαναζούν οι πρόγονοί του. «Εγώ έχω την Ελλάδα εδώ, στη καρδία μου» μας λέει φανερά συγκινημένος. Βουρκωμένοι κι εμείς τον αποχαιρετούμε και κάνουμε μια τελευταία στάση στο πάρκο του χωριού. Εκεί βρίσκουμε την προτομή του V.D. Palumbo και σε περίοπτη θέση μια επιτύμβια στήλη του 4ου αι. π.Χ., την οποία παραχώρησε ο Δήμος της Αθήνας στο Δήμο της Καλημέρας το 1960. Η στήλη φέρει στη μετώπη της την επιγραφή: «ZENI SU EN ISE ETTU STI CALIMERA», δηλαδή: «Ξένος εσύ δεν είσαι εδώ στην Καλημέρα».

 

Η ώρα έχει περάσει και αναχωρούμε γρήγορα για να είμαστε συνεπείς στο προκαθορισμένο ραντεβού στη Στερνατία, ένα μικρό χωριό όπου τα «griko» μιλιούνται από τις παλαιές αλλά και τις νεότερες γενιές, ενώ πολλά ήθη και έθιμα που διατηρούνται θυμίζουν Ελλάδα. Στην κεντρική πλατεία του χωριού, όπου κυριαρχούν ο μητροπολιτικός ναός με το τεράστιο καμπαναριό και οι ελληνικές επιγραφές στα καταστήματα, μας περιμένει ο Giorgio V. Filieri, φιλόλογος με σπουδές στην Ιταλία και στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, μουσικός και δημιουργός του μουσικού συγκροτήματος «Asteria», δάσκαλος της «griko» αλλά κυρίως Πρόεδρος του πολύ δραστήριου Κέντρου Ελληνόφωνων Σπουδών «Chora ma»(=η Χώρα μας). Μαζί του οι υπόλοιποι συντελεστές του Συλλόγου μας καλωσορίζουν στα ελληνικά και μας μιλούν στην τοπική διάλεκτο, τα γκρεκάνικα. Στο κτίριο του Συλλόγου τους που στεγάζεται σ’ ένα επιβλητικό palazzo δεχόμαστε με χαρά ένα κέρασμα για το καλωσόρισμα και αμέσως νιώθουμε άνετα και οικεία. Στη συνέχεια ο Giorgio εξηγεί στα παιδιά τα βασικά χαρακτηριστικά της ελληνικής τοπικής διαλέκτου και παρουσιάζει τις δύο βασικές γλωσσολογικές θεωρίες για την προέλευσή της. Αναφέρεται επίσης στις μεγάλες προσπάθειες που καταβάλλει το «Chora ma» για τη διάσωση αυτής της γλώσσας, όπως και των λαογραφικών και πολιτιστικών θησαυρών τω ελληνόφωνων της Απουλίας. Και φθάνει η στιγμή της μεγάλης συγκίνησης: ένας ευθυτενής ηλικιωμένος με μοναδική ζωντάνια και εκφραστικότητα απαγγέλλει ποιήματα στη γκρίκο (ερωτικά, της αγροτιάς, νανουρίσματα) και καθηλώνει τους μαθητές μας σκορπώντας ρίγη νοσταλγίας με τα λόγια του. Στη συνέχεια ο Filieri με την κιθάρα του τραγουδάει τη «Matinata» του V.D. Palumbo και όλοι μας φορτισμένοι συναισθηματικά συνοδεύουμε το ρεφρέν:

 

«Evo panta ss essena penseo,

jati sena fsichi mmu gapo

ce pu pao, pu sirno, pu steo,

sti kkardia panta sena vasto.

Lario lario…».

 

Ακολουθεί το γνωστό μελαγχολικό τραγούδι της ξενιτιάς «Andra mou pai», επίσης οικείο σε όλους, καθώς στο σχολείο είχε προηγηθεί σχετική διδασκαλία τους στο μάθημα της μουσικής.

 

Ως αντιδώρημα για τα δυνατά συναισθήματα που όλοι μας βιώσαμε χαρίζουμε στους «απογόνους του Ιδομενέα», όπως θέλουν να αποκαλούνται καμαρώνοντας για την κρητική τους καταγωγή, με λύρα και τραγούδι τον αποχαιρετισμό του Ερωτόκριτου στην Αρετούσα από το αριστούργημα του Β. Κορνάρου, όπως κι ένα σιγανό πεντοζάλι, συγκινώντας τους κι εμείς με τη σειρά μας.

Αποχαιρετώντας τη Στερνατία και τους ωραίους ανθρώπους της σκεφτόμαστε πως θα ήταν ίσως αμαρτία η γλώσσα και η παράδοση, που με τόση αγωνία συντηρούν οι άνθρωποι αυτοί, να αφεθεί μετά από τόσους αιώνες να πεθάνει.

 

Τελευταίο σταθμό της ημέρας και του όλου προσκυνήματος στη Μεγάλη Ελλάδα αποτελεί το Ότραντο, η αρχαία Υδρούς, που έχτισαν στις εκβολές του ποταμού Υδρία οι Έλληνες εικοσιπέντε αιώνες πριν. Είναι μια πανέμορφη παραθαλάσσια πόλη που φέρνει αβίαστα στο νου μας το Ρέθυμνο, λόγω θέσης και λόγω του επιβλητικού και καλοδιατηρημένου κάστρου της. Επισκεπτόμαστε τον καθεδρικό Ναό της Παναγίας των Μαρτύρων, τον μεγαλύτερο Ναό της Απουλίας, μια βασιλική λιτής ρομανικής πρόσοψης από τοπικό κιτρινωπό ασβεστόλιθο.

 

Στο εσωτερικό της προκαλούν δέος και θαυμασμό οι ξυσμένες τοιχογραφίες βυζαντινής τεχνοτροπίας, που μοιάζουν να είναι βαμμένες στο αίμα των Ελλήνων Μαρτύρων που σφαγιάστηκαν από τους Τούρκους μετά από πολιορκία 19 ημερών το 1480. Επίσης εντυπωσιάζει το μεγαλύτερο ψηφιδωτό δάπεδο της Ευρώπης, κατασκευασμένο το 1163-1165 από τον ιερέα Πανταλέοντα, με ποικίλες παραστάσεις λαϊκής τεχνοτροπίας που μαρτυρούν τη συνύπαρξη πολλών πολιτισμών και θρησκευμάτων. Την ίδια συγχώνευση συναντούμε και στην υπόγεια κρύπτη του ναού με τις 68 ρωμαϊκές κολόνες που στηρίζονται σε ελληνικές βάσεις και που τα κιονόκρανά τους ανήκουν σε διάφορους ρυθμούς (αρχαίους ελληνικούς-ρωμαϊκούς-βυζαντινούς).

 

Η τελευταία ημέρα του ταξιδιού, Τετάρτη 1 Απριλίου, που περιλαμβάνει και πάλι τις τρεις αντίστροφες αεροπορικές πτήσεις, σκιάζεται από τη θλίψη των μαθητών για το τέλος της πενθήμερης εκδρομής τους, από την άλλη όμως προσφέρει και ευκαιρία για τον τελικό απολογισμό και τη θετική αποτίμηση αυτής της τόσο εποικοδομητικής εκπαιδευτικής επίσκεψης.

 

Το οδοιπορικό μας στη Μεγάλη Ελλάδα θα μείνει χαραγμένο στη μνήμη μας, καθώς ήταν μια καταπληκτική εμπειρία, μια εμπειρία ζωής. Είδαμε να ζωντανεύουν μπροστά μας όλα όσα μάθαμε κατά τη διάρκεια της χρονιάς. Ήταν για μας από κάθε άποψη ένα «φανταστικό» ταξίδι. Ένα ταξίδι γεμάτο ιστορία, και πολιτισμό. Γεμάτο λέξεις, νότες, εικόνες αλλά και συναισθήματα. Και βέβαια ένα ταξίδι γνώσης, προβληματισμού και περισυλλογής για το ποιος είναι τελικά ο ελληνισμός, ποια είναι η Ελλάδα, μέχρι που φθάνουν τα ίχνη του πολιτισμού της, ποιοι φροντίζουν περισσότερο να τον προβάλουν και να τον εξυμνούν και ποιοι διαφυλάσσουν τις ελληνικές αξίες και εμπνέονται από αυτές.

 

Το οδοιπορικό αυτό το αφιερώνουμε στους μαθητές μας που μοιράστηκαν μαζί μας αυτή τη ξεχωριστή εμπειρία.