Η μεγάλη εθνική επέτειος μας υποχρεώνει να διακόψουμε μόνο για μια μέρα το αφιέρωμά μας στους γιατρούς του Ρεθύμνου που έγραψαν ιστορία και να θυμηθούμε τους πιο άγνωστους από τους ήρωες που διαδραμάτισαν πρωταγωνιστικό ρόλο στην επανάσταση. Θα παραλείψουμε μόνο τους πιο γνωστούς που έχουμε παρουσιάσει διεξοδικότερα στο παρελθόν όπως οι Τσουδεροί.
Με οδηγό λοιπόν το «Πολιτιστικό Ρέθυμνο» αναφερόμαστε σήμερα στους παρακάτω ήρωες:
Ανδρεαδάκης Αλέξανδρος
Αγωνιστής που καταγόταν από τον Αυλοπόταμο της Κρήτης. Όταν ξέσπασε η κρητική επανάσταση διορίστηκε επικεφαλής μιας ομάδας Αυλοποταμιτών, η οποία αγωνίστηκε ηρωικά καθ’ όλη τη διάρκεια της επανάστασης. Ο Ανδρεαδάκης διακρίθηκε σε πολλές μάχες κι ήταν ένας από τους οπλαρχηγούς, οι οποίοι επεδίωξαν να συνεχιστεί ο αγώνας και μετά την απόσπαση με πρωτόκολλα της Κρήτης, από την υπόλοιπη απελευθερωμένη Ελλάδα. Η τελευταία μάχη που έδωσε, με τους Τούρκους, ήταν στα Στρούμπουλα, όπου ήρθε αντιμέτωπος με σώμα Τουρκοαιγυπτίων.
Μετά το 1830 έφυγε από την Κρήτη και ήρθε στο ελεύθερο βασίλειο της Ελλάδας, όπου έγινε μέλος της Φάλαγγας. Υπηρέτησε την πατρίδα σε διάφορες επαρχίες και πέθανε το 1854, ενώ διατελούσε ταγματάρχης της ενεργού Φάλαγγας.
Ασουμανάκης Ιωάννης (Ασουμανής)
Ήταν ο μεγάλος πρωταγωνιστής της θρυλικής μάχης στο Κακό Ρυάκι. Όπως αναφέρει σε εμπεριστατωμένη εργασία του ο Θεόδωρος Πελαντάκης αγνοούμε τα βαφτιστικά ονόματα των γονέων του. Ανήκαν στην οικογένεια Πελαντάκη και είχαν εφτά θυγατέρες. Όταν γεννήθηκε ο Ιωάννης ο πατέρας του μέσα στον ενθουσιασμό της απόκτησης του πολυπόθητου γιου είπε σηκώνοντας το βρέφος ψηλά «Να τονε χαρώ τον Ασουμάναρό μου». Αυτό το παρώνυμο έγινε επώνυμο.
Υπήρξε γενναίος αλλά έγινε ξακουστός όταν κατάφερε να σκοτώσει στο Κακό Ρυάκι το διαβόητο Χάνιαλη το Μ. Σάββατο προς την Κυριακή της Λαμπρής του 1822. Ένα τύραννο των Χριστιανών από το Λασίθι μέχρι τη Μεσαρά και το Ν.Α. τμήμα του Νομού Ρεθύμνου. Με λάφυρα τη φοράδα του αγά και το σπαθί του συνέχισε να πολεμά τους Τούρκους. Στο σπίτι του τον θεωρούσαν νεκρό, αφού 120 Χριστιανοί σκοτώθηκαν σ’ αυτή τη φοβερή μάχη στο Κακό Ρυάκι. Ενώ του ετοίμαζαν όμως το κόλλυβο για το εννιαήμερο μνημόσυνο, ο Ασουμανής, καβάλα στη φοράδα του Χάνιαλη και με μια μεγάλη μαντήλα στο λαιμό, έφθασε στο σπίτι του στην Κρύα Βρύση προς μεγάλη χαρά και αγαλλίαση όλων.
Ο Ιωάννης Ασουμανής ευτύχησε να επιζήσει στην εννιάχρονη επανάσταση και να κάνει μεγάλη οικογένεια.
Βαρούχας Αναγνώστης
Καταγόταν από το Πετροχώρι (Αποσέτι). Επειδή γνώριζε καλά την Τουρκική γλώσσα έγινε Γραμματέας του Πασά.
Η έκρηξη της Επανάστασης τον βρήκε έτοιμο να πολεμήσει και μάλιστα διακρίθηκε σε πολλές μάχες ιδιαίτερα σε κείνη που έγινε στο Κανί – Καστέλλι.
Αμέσως μετά κι όταν πια η Επανάσταση είχε κριθεί δημιούργησε οικογένεια και έμεινε στο χωριό του.
Ο αδελφός του Μιχαήλ απαγχονίστηκε από τους Τούρκους στη Σμύρνη, όπου βρέθηκε όταν άρχισε ο ξεσηκωμός.
Βλαστός Γεώργιος
Γεννήθηκε στα 1800 στο Bυζάρι και ήταν γόνος της μεγάλης ιστορικής οικογένειας. Έμεινε ορφανός από τα παιδικά του χρόνια και αναγκάστηκε να ακολουθήσει το μεγάλο του αδελφό Ιωάννη στη Xίο, που υπηρετούσε ως δάσκαλος.
Όταν έγινε η μεγάλη σφαγή το 1822 επέστρεψε στην Κρήτη. Tα γεγονότα στο μεταξύ τον είχαν ωριμάσει. Εντάχθηκε σε σώμα επαναστατικό και πολέμησε γενναία μέχρι την εκπνοή της Επανάστασης το 1830. Από κει και μετά ασχολήθηκε με το εμπόριο μέχρι το 1864 που πέθανε.
Βλαστός Νικόλαος
Οι πηγές μας δεν το επιβεβαιώνουν αλλά ενδέχεται να είναι αδελφός του προηγουμένου, αν κρίνουμε από τα κοινά σημεία που έχουν. Γεννήθηκε στο Βυζάρι το 1806. Όταν έμεινε ορφανός και από τους δύο του γονείς, τον πήρε κοντά του ένας θείος του αγνός πατριώτης και καλός χριστιανός. Η ανατροφή που έδωσε στον ανεψιό του με τα ιδεώδη της φυλής, ώθησαν τον Νικόλαο να πάρει μέρος στην επανάσταση του 1821, κοντά στον αρχηγό του Αμαρίου Ιωάννη Μοσχοβίτη. Πέθανε το 1885.
Βλατάκης Ιωάννης
Αγιοβασιλειώτης οπλαρχηγός, που κατατάχθηκε από την κρητική επιτροπή στην τάξη των αξιωματικών, λόγω της σημαντικής δράσης του στον Κρητικό αγώνα.
Βουρδουμπάς Ρούσσος
Ήταν γενναίος πολεμιστής και διακρίθηκε στους αγώνες του 21, αλλά ο οξύθυμος χαρακτήρας του τον οδήγησε στη δολοφονία του Αντώνη Μελιδόνη. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να του αφαιρεθεί ο βαθμός του πεντακοσίαρχου που κατείχε.
Αργότερα ο Τομπάζης τον διόρισε αρχιστράτηγο Κρήτης. Πολέμησε γενναία μέχρι το 1826, οπότε οι Τούρκοι τον συνέλαβαν με παγίδα και τον φυλάκισαν μέχρι το τέλος της Επανάστασης.
Δαμβέργης Κωνσταντίνος
Ήταν γιος του Ιωάννη και γεννήθηκε στο Ρέθυμνο το 1798. Έμενε πάντα πολεμώντας στο πλευρό του πατέρα του. Ένα χρόνο μετά την έκρηξη της Επανάστασης, σε μια μάχη που δόθηκε στα Ανώγεια, τραυματίστηκε σοβαρά χάνοντας το ένα μάτι. Αυτό δεν τον εμπόδισε να λαμβάνει μέρος σε κάθε πολεμική επιχείρηση επιδεικνύοντας ιδιαίτερη ανδρεία.
Αργότερα διορίστηκε γραμματέας της Κρητικής Συνέλευσης, που συνήλθε στην επαρχία Μυλοποτάμου και ήταν αυτός που συνέταξε το ψήφισμα διαμαρτυρίας για τον αποκλεισμό της Κρήτης από τα ελληνικά εκείνα εδάφη, που είχαν απελευθερωθεί.
Δαμβέργης Κωνσταντίνος
Γιος του Ιωάννη και μικρότερος αδελφός του προηγούμενου, έχοντας το ίδιο με αυτόν όνομα.
Αυτή η λεπτομέρεια δείχνει ακριβώς και τις σκληρές συνθήκες της εποχής, που υποχρέωναν τους Κρήτες να φροντίζουν μόνο για τη διαιώνιση της γενιάς. Ήταν μια αντίσταση των υπόδουλων στην προσπάθεια αφανισμού που επιχειρούσαν οι Τούρκοι με κάθε τρόπο. Γι’ αυτό και η γέννηση του αρσενικού ήταν γεγονός. Γιατί αντιπροσώπευε ένα ακόμα τουφέκι. Και η επανάληψη του ονόματος ενδέχεται να είχε αυτό το σκοπό. Να μη χαθεί το όνομα, καθώς οι κίνδυνοι δεν έλειπαν και μάλιστα σε καθημερινή βάση.
O νεότερος Κωνσταντίνος γεννήθηκε στα 1800. Πολέμησε ηρωικά στο πλευρό του μεγάλου αγωνιστή Στρατή Δεληγιαννάκη. Πήρε μέρος σε πολλές μάχες κατά των Τούρκων στα πρώτα χρόνια της επανάστασης του 21.
Το 1831 έφυγε για τη Μύκονο, όπου εγκαταστάθηκε για λίγο καιρό. Έζησε τα τελευταία του χρόνια στην Αθήνα όπου και πέθανε στα 1890, χωρίς να γνωρίζουμε ακριβώς το έτος του θανάτου του.
Δεληγιαννάκης-Βαρδουλές Βάσος
Ήταν οπλαρχηγός Ρεθύμνου στην Επανάσταση του 1821-31. Η καταγωγή του ήταν από τα Σφακιά.
Δεληγιαννάκης Γεώργιος
Ήταν αρχηγός του νομού Pεθύμνου. Σκοτώθηκε πολεμώντας στον Αρμενόκαμπο στις 18 Οκτωβρίου του 1822. Η καταγωγή του ήταν από τα Σφακιά.
Δεληγιαννάκης Ιωάννης
Ήταν οπλαρχηγός Ρεθύμνης το 1821. Φονεύθηκε ενώ πολεμούσε μέσα στο Αρκάδι κατά τη μάχη στις 17 Γενάρη του 1822.
Δρουλίσκος Ιωάννης
Από τους σημαντικούς οπλαρχηγούς με καταγωγή από το Ατσιπόπουλο. Πήρε μέρος και διακρίθηκε σε πολλές μάχες μέχρι το 1824. Πριν αρχίσει η νέα φάση του αγώνα το 1826, ο Δρουλίσκος έπεσε θύμα δολοφονίας, ενός Τούρκου.
Ιωαννίδης Τρύφωνας
Ήταν από το Ρέθυμνο και ακολούθησε το μοναχικό βίο. Αλλά εξελίχθηκε σε γενναίο αγωνιστή και πήρε μέρος σε πολλές μάχες. Διακρίθηκε για τα κατορθώματά του στις επαναστάσεις του 1821 και 1866. Σκοτώθηκε σε μια μάχη κοντά στα Χανιά το 1867.
Ιωαννίδης Στυλιανός
Ήταν ένας ακόμα γενναίος αγωνιστής που ανέπτυξε την πολεμική του δράση όχι μόνο στο νησί του αλλά και στην Πελοπόννησο και στην Αττική. Στην Κρήτη πολέμησε με το βαθμό του εκατόνταρχου μέχρι το 1823. Τότε απεστάλη στο Ναύπλιο να ζητήσει βοήθεια αλλά αποκλείστηκε εκεί. Αργότερα το 1825 εντάχθηκε στην ομάδα του Γκούρα. Κλείστηκε μαζί του στην Ακρόπολη, όπου το 1827 τραυματίστηκε σοβαρά.
Καλαμαράς Γεώργιος
Κρητικός αγωνιστής από το Μυλοπόταμο. Έδρασε κυρίως στις πρώτες μάχες της Επανάστασης του 1821 στην Κρήτη, ως αρχηγός των συνεπαρχιωτών του.
Όταν όμως το 1824 τα αιγυπτιακά στρατεύματα εισέβαλαν στο νησί πνίγοντας την επανάσταση, ο Καλαμαράς, μαζί με πολυάριθμους συμπατριώτες του έφυγε για την Πελοπόννησο, όπου συμμετείχε ενεργά σε πολλές πολεμικές επιχειρήσεις, στο πλευρό κυρίως του Κολοκοτρώνη. Το 1825 όμως συνελήφθη στο Νεόκαστρο από τον Ιμπραήμ πασά μαζί με άλλους Κρητικούς.
O ίδιος κατόρθωσε να δραπετεύσει, για να συνεχίσει την επαναστατική του δράση στην ανατολική Ελλάδα υπό τας διαταγάς του Γ. Καραϊσκάκη (μάχη Σαλώνων κ.λ.π.).
Ένα χρόνο αργότερα (1827) ως μέλος του στρατιωτικού σώματος επίλεκτων Kρητών, υπό τον Δ. Καλλέργη, παίρνει μέρος στον αγώνα που διεξήγαγε ο Καραϊσκάκης στην Αττική, εναντίον του Κιουταχή.
Τη νύχτα της 23ης Απριλίου, του ίδιου χρόνου, πολεμώντας γενναία στη μάχη του Αναλάτου (μπροστά από την Ακρόπολη) σκοτώθηκε μαζί με όλους σχεδόν τους Κρητικούς και Σουλιώτες πολεμιστές.
Καλούδης Πανούσης
Διακρίθηκε στην επανάσταση του 1821. Το 1827 έπεσε ηρωικά μαχόμενος στη μάχη του Αναλάτου, προ της Ακροπόλεως, μαζί με άλλους Κρητικούς και Σουλιώτες.
Καλομενόπουλος Εμμανουήλ
Ιερέας. Καταγόταν από το Νευς Αμάρι. Σκοτώθηκε στις 14 Απριλίου 1822, κατά την πολιορκία του φρουρίου του Ρεθύμνου.
Καπετάν Νεώνης (οπλαρχηγός)
Καταγόταν από τους Αποστόλους Αμαρίου. Οι ρίζες του όμως εντοπίζονται στο χωριό Μισάκες μετά την καταστροφή του οποίου (πολύ πριν από το 1821) οι κάτοικοί του διασκορπίστηκαν στις γύρω περιοχές.
Πολέμησε γενναία κατά των Τούρκων και ως αρματολός και ως επαναστάτης. Συγκροτώντας ένα επίλεκτο σώμα πολεμιστών πήρε μέρος σε πολλές μάχες κατά των Τούρκων, τόσο στην Κρήτη, όσο και στην υπόλοιπη Ελλάδα. Μεγάλη δράση επίσης επέδειξε κατά την πυρπόληση του στόλου του Iμπραήμ-πασά.
Για τα ανδραγαθήματά του, η Ελεύθερη Κυβέρνηση του πρόσφερε αργότερα ένα οικόπεδο για να ζήσει. O βασιλιάς Όθωνας επίσης του απένειμε ξίφος και αργυρό παράσημο του αγώνα, που σώζεται μέχρι σήμερα.
Πέθανε λίγα χρόνια αργότερα χωρίς να αφήσει απογόνους.
Κουτσούρης Γεώργιος
Γεννήθηκε το 1780 στο Ατσιπόπουλο. Όταν εξερράγη η Επανάσταση του 1821, ήταν από τους πρώτους που πήραν τα όπλα κατά του εχθρού και από τους σημαντικότερους οπλαρχηγούς. Έλαβε ενεργό μέρος σε όλες τις μάχες που έγιναν, μέχρι το τέλος του Αγώνα (1830). Πολέμησε επίσης και στις επιχειρήσεις 1833 και 1841. Πέθανε το 1872.
Κουφάκης Εμμανουήλ
Έδρασε στο τέλος του 18ου αιώνα και καταγόταν από ένδοξη οικογένεια αρματολών. Επειδή είχε γίνει φόβος και τρόμος, οι Τούρκοι για να τον εκδικηθούν, αιχμαλώτισαν τα παιδιά του και τα πούλησαν δούλους σε μακρινές περιοχές. Από τα παιδιά του ο Γεώργιος και ο Κωνσταντίνος, εξισλαμίστηκαν με τη βία και δούλευαν υπηρέτες σε τούρκικα σπίτια. Δεν έπαψαν όμως ποτέ να θυμούνται την καταγωγή τους. Κι όταν κηρύχθηκε η επανάσταση του 21 πολέμησαν τους Τούρκους στο πλευρό του Καραϊσκάκη στη Στερεά Ελλάδα μια και είχαν μεταφερθεί εκεί. Γρήγορα όμως κατεβαίνουν στην πατρίδα τους και πολεμούν γενναία από το 1821 έως το 1830. Πήραν επίσης μέρος στις επαναστάσεις του 1841, του 1858 και του 1866.
Συγγενείς τους ήταν ο Μάρκος, ο Κωνσταντίνος και ο Νικόλαος. Ήταν γιγαντόσωμοι και άφοβοι, γι’ αυτό είχαν εμπνεύσει το φόβο και τον τρόμο στους Τούρκους, οι οποίοι τους θεωρούσαν ανίκητους.
Σε κάποια πολιορκία όμως (σ’ ένα σπήλαιο της Ίδης), οι δυο σκοτώθηκαν μετά από γενναία μάχη με πολυάριθμους Τούρκους.
Ο Μάρκος επιχειρώντας να περάσει με το ξίφος του, δια μέσου των εχθρικών γραμμών, τραυματίστηκε, πιάστηκε αιχμάλωτος και θανατώθηκε με μαρτυρικό τρόπο.
Μανουσέλης Πέτρος
Από την ξακουστή οικογένεια των Μανουσέληδων. Πριν από την Επανάσταση του 1821 έλαβε μέρος σε πολλές συνελεύσεις προκρίτων οι οποίες προετοίμαζαν τον αγώνα. Αργότερα διορίστηκε αρχηγός Ρεθύμνου, παίρνοντας μέρος σε πολλές μάχες μέχρι το τέλος του Αγώνα (1830). Έδρασε επίσης και κατά τις επαναστάσεις του 1841 και 1858.
Μαρούλης Γεώργιος
Κρητικός αγωνιστής και οπλαρχηγός που καταγόταν από τις Μαργαρίτες Μυλοποτάμου.
Αμέσως μόλις ξέσπασε η Επανάσταση του 1821, πήρε τα όπλα και διακρινόμενος για την ανδρεία και το θάρρος του, ανακηρύχθηκε οπλαρχηγός των συγχωριανών του. Μ’ αυτή την ιδιότητα έλαβε μέρος σε πολλές πολεμικές μάχες μέχρι το τέλος του αγώνα.
Μελιδόνης Αντώνιος (ή Δόνδολος)
Καταγόταν από το Μελιδόνι. Νέος εγκατέλειψε την πατρίδα του για να μυηθεί στη Φιλική Εταιρία, που τον όρισε απόστολο της μεγάλης ιδέας να ξεσηκώνει και τους άλλους Έλληνες. Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης εκτιμώντας τις ικανότητές του τον έστειλε μέχρι και στους ομογενείς της Μικράς Ασίας για να τους φέρει το μήνυμα της επανάστασης.
Όταν ξέσπασε η Επανάσταση ο Μελιδόνης, συγκέντρωσε αρκετούς άνδρες και τους οδήγησε στη Σμύρνη περιμένοντας εντολές για να δράσει. Οι συλλήψεις Φιλικών τον υποχρέωσαν να ξεφύγει μεταμφιεσμένος σε Τούρκο και να καταφύγει στους επαναστάτες που είχαν το άντρο τους στο βουνό Ανιφηντάγ. Σκοπός τους ήταν να βοηθήσει με αυτούς τους ομογενείς της Σμύρνης. Δεν πρόλαβε. Οι Τούρκοι τον κυνήγησαν μέχρι την απέναντι παραλία της Σάμου, όπου με πολλές δυσκολίες είχε κατορθώσει να φθάσει με όσους άνδρες είχαν σωθεί. Με αυτή την ελάχιστη δύναμη απέκρουσε τους Τούρκους που εισέβαλαν τον Οκτώβριο του 1821 στο νησί.
Λίγους μήνες αργότερα κατεβαίνει στην Κρήτη, όπου μετά από λαμπρή δράση έλαβε το μεγαλύτερο στρατιωτικό βαθμό.
Από τα μεγαλύτερα κατορθώματά του ήταν όταν το χειμώνα του 1822, μπήκε κρυφά τη νύχτα στο οχυρό του Βαθειακού και αφού σκότωσε πολλούς Τούρκους, γύρισε με πολλά λάφυρα πίσω σε όπλα και πολεμοφόδια.
Σκοτώθηκε από τον Ρούσο Βουρδουμπά, μετά από λογομαχία. Όταν οι Τούρκοι πληροφορήθηκαν το θάνατό του, πήραν θάρρος και προκάλεσαν μεγάλες φθορές στο στρατόπεδο των Ελλήνων.
Ο Αντώνης Μελιδόνης τραγουδήθηκε όσο λίγοι από τη λαϊκή μούσα.
Περισσότερα για τους ήρωες και ολόκληρο το πάνθεον των πρωταγωνιστών της επανάστασης του 1821 στο Ρέθυμνο μπορείτε να βρείτε στην ιστοσελίδα «Πολιτιστικό Ρέθυμνο» με ελεύθερη πρόσβαση.
