Μνήμη Ελευθερίου Βενιζέλου και το Ρέθυμνο μπορεί να καλύψει ώρες μνημόσυνων αναφορών με έντονο το δικό του στίγμα. Γιατί επιστήθιοι φίλοι του Εθνάρχη, κατά δική του ομολογία, ήταν άνθρωποι που έζησαν και έδρασαν στον τόπο αυτό. Ήταν τόσο αφοσιωμένοι. που δεν υπολόγιζαν καμιά θυσία, αν επρόκειτο να αποδείξουν την αφοσίωσή τους αυτή.
Η λατρεία του λαού στο Βενιζέλο είναι κάτι, που δεν μπορεί να εκφραστεί με λόγια κι ούτε έχει προηγούμενο…
Μήπως ο Παναγιώτης Βογιατζάκης, πατέρας του Κρητικάρχη Γιώργη Βογιατζάκη, δεν είχε τρέξει πρώτος στο Θέρισο, στο κάλεσμα του Βενιζέλου και δεν είχε δώσει όλη του την περιουσία στο κόμμα των Φιλελευθέρων, χωρίς ποτέ να ζητήσει καμιά ανταπόδοση;
Ο Βενιζέλος ξυπνούσε πρωτόγνωρα αισθήματα σε όποιον τον ακολουθούσε. Μερικές φορές τα γεγονότα που τον αφορούν, αγγίζουν τα όρια του θρύλου. Και δεν είναι λίγοι οι ερευνητές που αρνούνται να δεχτούν περιστατικά, που ξεπερνούν τα όρια της υπερβολής… Κι όμως συνέβησαν.
Χαρακτηριστικό το παράδειγμα γριούλας, που μαθαίνοντας ότι ο Βενιζέλος θα περάσει από τον τόπο της, έσπευσε να τον συναντήσει και να τον πλησιάσει από κοντά για να τον …ψηλαφίσει.
«Ήθελα γιε μου να δω αν είσαι από κρέας!…», του είπε απολογητικά.
Αυτό αναφέρει σε μια εκτενή αναφορά του ο Κώστας Μαμαλάκης, στη σειρά των λαμπρών δημοσιευμάτων του με το γενικό τίτλο «Η πόλη που δεν σβήνει». Σ’ αυτά τα κείμενα που έχουν γραφτεί σε γλαφυρή λογοτεχνική γλώσσα, είναι πολλά τα στοιχεία που ξεδιπλώνουν άγνωστες πτυχές από την ιστορία της πόλης, αλλά χωρίς την αξιολόγηση εκείνη που τα καταχωρεί στις επίσημες δέλτους.
Ένας «Καβιδικός» Βενιζελικός
Από τους φανατικούς λάτρεις του Βενιζέλου, ήταν κι ένας λεβέντης από το Ατσιπόπουλο, ο Μάρκος ο Τζέλησης αρτοποιός.
Στο βιβλίο του «Ατσιπόπουλο», που σας συνιστούμε θερμά να το βάλετε στη βιβλιοθήκη σας, γιατί αποτελεί μια απόλυτα τεκμηριωμένη και πληρέστατη καταγραφή στοιχείων της ηρωικής περιοχής, ο εκλεκτός συμπολίτης κ. Γεώργιος Εμμ. Περπιράκης, αναφέρεται διεξοδικά στον Μάρκο Τζέληση. Στο βιβλίο θα δείτε πόσο παραστατικά ο κ. Περπιράκης παρουσιάζει αυτό τον καλό Ρεθεμνιώτη, που υμνεί κι ο Καλομενόπουλος:
«Γιορτάζει απόψε ο Τζέλησις, και πάνε για το γλέντι
οι πιο στενοί του φίλοι.
Αγιούτη με του Πίσκοπου το άξιο δοξάρι
σμίξε και συ το «ξύλο»
αντρίκεια να τιμήσετε σεμνό ένα παλικάρι
και γκαρδιακό ένα φίλο».
Και κοντά στ’ άλλα αναφέρει και τα περιστατικά, που δείχνουν τη λατρεία του Μάρκου στον Εθνάρχη.
«Θυμάμαι τον Τζέληση μπροστάρη»
Εμείς θα προσθέσουμε απλά στα όσα γράφει ο κ Περπιράκης μερικά ακόμα από εκείνα, πο καταθέτει ο Κώστας Μαμαλάκης, στη σειρά «Η πόλη που δεν σβήνει – σαν επίλογος». Αναφέρει συγκεκριμένα:
«Τον θυμάμαι τον Τζέληση μπροστάρη σε κάθε Βενιζελική εκδήλωση στο Ρέθυμνο. Από τότε που με την πτώση του το 1920, μας έστειλε το κράτος του «Κώτσου» τους πεζοναύτες του να μας κάνουνε λέει «ζάφτι».
Κάθε επέτειο της εορτής του Βενιζέλου, του Αγίου Ελευθερίου, οι «ψυχωμένοι» του Ρεθύμνου, που δεν λογάριαζαν κιανένα, ξεσήκωναν τον λαό για να εορτάσει πανηγυρικά την εορτή του εξόριστου της Νίκαιας.
Πρωτοπόροι στην οργάνωση των εορταστικών αυτών εκδηλώσεων μαζί με άλλους, που δεν θυμάμαι δυστυχώς, ήταν ο Τζέλησης και ο Αντώνης Λαμπάκης, ο «Σαβαρέν» του Ρεθύμνου, με το φημισμένο εστιατόριο. Ειδωλολάτρης Βενιζελικός και λεβεντάνθρωπος ο Λαμπάκης έφηβος πάντα στην ψυχή με τα γαλανά ματάκια, που σπίθιζαν από ενθουσιασμό και ζωντάνια και τις λίγες τρίχες στο κεφάλι, που φρόντιζε με επιμέλεια να ‘ναι πάντα διευθετημένες και κολλημένες στην τρίχα, ώστε να καλύπτουν όσο το δυνατόν περισσότερη επιφάνεια φαλάκρας.
Οι δύο αυτοί «καβίδικοι» Βενιζελικοί, ήσαν χρηματοδότες της εορτής και ειδικοί επί της… επιμελητείας».
Η λειτουργία γινόταν με αρτοκλασία. Άφθονοι οι άρτοι και αμέτρητα τα αρτουλάκια. Η μεγάλη χαρά του Λαμπάκη. Να κάνει τη διανομή.
«Ξεμύγιζαν τον μαθητόκοσμο»
Περνούσαν από όλα τα σχολεία και ξεμύγιζαν τον μαθητόκοσμο. Ξεσήκωνε τα κοπέλια ο Τζέλησης σαν εκπρόσωπος των «ψυχωμένων» του Ρεθύμνου, αναλάμβανε τη δουλειά αυτή να πάνε στη Δοξολογία. Οι καθηγητές κι οι δάσκαλοι, πού ν’ αρνηθούν; Χαιρόντουσαν άλλωστε οι πλείστοι κατά βάθος. Και ήταν στα «πράματα» οι Γουναρικοί και οι πεζοναύτες στο Ρέθεμνος.
Πηγαίναμε μεθυσμένα από ενθουσιασμό όλα τα παιδιά στην εκκλησία. Με το πάθος της «Βενιζελίτιδος» είχαν ανατραφεί από μωρά στα σπίτια τους κι έβλεπαν με τα μάτια της παιδικής τους ψυχής το Βενιζέλο, σαν ημίθεο.
Με ιαχές χαράς
Και συνεχίζει ο Κώστας Μαμαλάκης τις αναμνήσεις του: «Με αλαλαγμούς χαράς και με τις ιαχές «Βενιζέλαρος» ξεκινούσε για την εκπλήρωση ενός ιερού χρέους -αυτό πίστευε- η μαθητιώσα νεολαία του Ρεθύμνου και η επίγνωση, ότι έκανε κάτι το σωστό παλικαρίσιο, τη γέμιζε αισθήματα υπερηφάνειας.
Και γύριζε η νεολαία του Ρεθέμνου στα Σχολεία με ζητωκραυγές τραγουδώντας τον ύμνο του Βενιζέλου και με τα θαυμάσια λευκορόδινα αρτουλάκια, που μύριζαν μαστίχα.
Να δει αμοναχός τ’ όραμα
Ο Τζέλησης είχε να δει τον Βενιζέλο από το 1916. Όταν το 1932 έμαθε ότι θα ερχόταν στο Ρέθυμνο, να βγάλει λόγο για τον υποψήφιο βουλευτή και αδελφικό του φίλο Σκουλά, ο Τζέλησης κόντευε να τρελαθεί.
Πήρε το αυτοκίνητο «μοναχικό» του, έβαλε μπροστά να καθίσει τον Γιάννη του κι αυτός ξάπλωσε πίσω πανευτυχής, ντυμένος τα σαλβάρια του κι απλώνοντας μακάρια τα χέρια «Τράβα σωφέρη πέρα από την Πισκοπή να υποδεχτώ το Βενιζέλαρο».
Και βιάστηκε να προσθέσει: «Εκειά που θα σου δείξω στη δημοσιά θα σταθείς. Να μην υπάρχουν άλλοι μωρέ και να χαρώ αμοναχός το μεγάλο όραμα».
Ο Βενιζέλος ήξερε το Τζέληση. Του ‘χε κάνει εντύπωση ο ενθουσιασμός του, όταν πέρασε το 1916 από το Ρέθεμνος – αλλά συντηρούσε την ανάμνηση του Τζέληση στον Βενιζέλο και μετέπειτα ο Νικόλαος Ασκούτσης.
Μια πρωτοφανής πράξη
Κι ένα ακόμα περιστατικό που δείχνει το πατριωτισμό και το μεγαλείο του περίφημου αυτού Ατσιπουλιανού.
Ο πρωτογιός του Τζέληση ο Γιάννης, αφού τέλειωσε το Γυμνάσιο διορίστηκε το 1932 υπάλληλος στο Υποθηκοφυλακείο Ρεθύμνης.
Για τον πατέρα που ήταν ένας βιοπαλιστής οικογενειάρχης ήταν μεγάλη δουλειά, που ο γιος του τακτοποιήθηκε τόσο καλά.
Σε λίγο διάστημα όμως έγινε η δολοφονική απόπειρα εναντίον του Βενιζέλου, στη λεωφόρο Κηφισιάς. Οργανωτές της οι αντίπαλοί του, υπό την αιγίδα του κράτους. Σύμπραξη λειτουργών του στην απόπειρα, αποδείχθηκε «δικαστικώς». Έφριξε ο Μαρκάκης ο Τζέλησης:
«Τσ’ άτιμους, τη δευτερώσανε την απόπειρα ξεφώνησε. Ευτυχώς μπρε για την Ελλάδα που είναι ο γιος του Ψηλορείτη, όπως λέει κι ο ίδιος, αλεξίσφαιρος».
Και πήγαινε κι ερχότανε σαν τη σβούρα μέσα κι έξω στον φούρνο του σαν πληγωμένο λιοντάρι. Ξάφνου το πρόσωπό του φωτίστηκε από μια ιδέα, που του κατέβηκε: «Εδά μωρέ θα δείτε», λέει. Και αφήνει τον φούρνο και τρέχει ντογρού για το Υποθηκοφυλακείο. Φωνάζει το γιο του και εις επήκοο όλων του δηλώνει:
«Άκου κοπέλι μου. Πέταξέ τα πέρα ούλα παραιτήσου το γιαμιάς από την υπηρεσία σου. Δεν μπορείς εσύ ο γιός του Τζέληση να τρως ψωμί, να εισπράττεις μισθό, από κράτος δολοφόνων. Εγώ που σε τάιζα ίσαμε εδά θα σε ταΐζω κι από πα και πέρα. Έχει ο Θεός κοπέλι μου».
Και τον πήρε τον γιο του κι έφυγε. Αυτός ήταν ο Μαρκάκις ο Τζέλησης. Και τι τραγική ειρωνεία της τύχης. Αυτός ο λεβεντόψυχος και τόσο περήφανος άνθρωπος πέθανε το 1936 από μολυσμένο δόντι. Με πατριώτες σαν αυτόν πώς να μην αντέξει η φυλή τα τόσα που της έτυχαν.
Δεν αναφερόμαστε και στις άλλες πατριωτικές δράσεις του Τζέληση, αφού περιγράφονται τόσο παραστατικά στο βιβλίο του κ. Περπυράκη «Ατσιπόπουλο».
Ομιλία του Βενιζέλου στο Αρκάδι
Το Αρκάδι ήταν ένας τόπος προσκυνήματος και για τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Μια ομιλία του σε παρουσία του, για να τιμήσει επίσημο εορτασμό παραθέτουμε από την Ενότητα Αρκάδι της ιστοσελίδας μας Politistiko -Rethymno.org
«Με πολλήν χαράν επισκέπτομαι τον Νομόν Ρεθύμνης ασχέτως με την ιεράν εντολήν, που μας εκαλεί εις το Μεγάλο μας Αρκάδι. Ο κ. δήμαρχος εξήρε το γεγονός, ότι ενώ φροντίζω διά να παγιώσω την ειρήνην, πηγαίνω και προσκυνώ τους τάφους εκείνων, που μας εχάρισαν την ελευθερίαν. Αλλά πού υπάρχει αντίθεσις; Είνε άξιο ευγνωμοσύνης οι εργασθέντες την ανεξαρτησίαν του έθνους μας. Αλλά την ελευθερίαν μας εχάρισαν διατί; Διά να επιτιθέμεθα οι μεν κατά των άλλων εσαεί ή διά να κρεμάμε το ζωνάρι μας, μήπως το πατήση κανείς απρόσεκτος και τον σκοτώσουμε.
Ηθέλαμεν ν’ απαλλαγώμεν από ένα ζυγόν και να οργανώσωμεν ένα κράτος ικανόν, να αναπτύξει τας δυνάμεις μας, τας αρετάς της ψυχής, τον πλούτον της χώρας και να δώσει την ευημερίαν εις τον Λαόν. Εις τα όρια που διέγραψε η ζωτικότης του Ελληνικού Λαού, αποκατεστάθη το Κράτος δυνάμενον ν’ αφωσιωθή εις τα έργα ειρήνης. Εις την Άγκυρα είπα εις τον Κεμάλ, ότι είμαι υπερήφανος διά την ιστορία του Λαού μου. Ήλθε ο καιρός να ξεχάσωμε τα περασμένα. Αι περιστάσεις άλλαξαν και έπρεπε ν’ αλλάξη και η πολιτική μας. Και μ’ εχειροκρότησαν. Είμαι ευτυχής διότι και κατά την επίσκεψίν μου αυτήν, διεπίστωσα ότι τα αισθήματα των συμπολιτών μας προς την Κυβέρνησιν μου, διατηρούνται αμείωτα. Υψώ το ποτήριον υπέρ της πόλεως και του Νομού Ρεθύμνης».
Πάνθεον βενιζελικών
Βενιζελικούς στο Ρέθυμνο που δεσπόζουν στο πάνθεον των προσωπικοτήτων, αναφέρει και ο κ. Μιχάλης Τρούλης σε εκτενές δημοσίευμξα. Όπως γράφει μεταξύ άλλων:
Το Ρέθυμνο, στα χρόνια της πολιτικής παρουσίας του Ελευθερίου Βενιζέλου, ειδικότερα μάλιστα στα χρόνια της πρωθυπουργίας του, δεν αδικήθηκε ποτέ, γι’ αυτό και οι Ρεθυμνιώτες συστρατεύθηκαν στο πλευρό του και δημιούργησαν μια ισχυρή βενιζελική παράδοση. Εκπρόσωποι αυτής της παράδοσης υπήρξαν και όσοι συνθέτουν το Πάνθεον των Βενιζελικών στο Ρέθυμνο, μια επιλογή, που επέβαλε η ανάγκη της σχετικής εισήγησης, όμως με κριτήρια γεωγραφικά και κυρίως ποιοτικά…
Στο Πάνθεον εικονίζονται οι προσωπικότητες του βενιζελικού χώρου στο Ρέθυμνο, με τη σειρά, που παρουσιάστηκαν στην ανακοίνωση: Επίσκοπος Διονύσιος Καστρινογιαννάκης (1896-1910), Δήμαρχος Τίτος Πετυχάκης (1925-1941 και 1945-1950), Γεώργιος Ανδρεδάκης ή Ανδρεαδάκης (1860-1933), Ιωάννης Γοβατζιδάκης (1874-1934), Βασίλειος Ιωάν. Σκουλάς (1872-1944), Νικόλαος Ασκούτσης (1892-1955), Ευστράτιος Φωτάκης (1882-1952), Χράλαμπος Λιανδρής (1852-1943), Γεώργιος Βογιατζάκης (1904-2001), Παύλος Βαρδινογιάννης (1925-1984) και φυσικά η εφημερίδα «Κρητική Επιθεώρηση», που είχε προβάλει επανειλημμένα το Ρέθυμνο ως την «Ακρόπολη του Βενιζελισμού», και εξακολουθεί να εκδίδεται, ως η παλαιότερη εφημερίδα της Κρήτης, πάντα με την πρόσοψη του καθολικού της Μονής Αρκαδίου και το πορτρέτο του Ελευθερίου Βενιζέλου αριστερά του τίτλου της.
Η Βενιζελική παράδοση εξακολουθεί να είναι ζωντανή… ακόμη και στο μυαλό της γιαγιάς, που θέλοντας να εκφράσει τον θαυμασμό της, για την εξυπνάδα του δισέγγονου της τον αποκαλεί «Βενιζέλο»!
Στο αυριανό μας φύλλο θα συνεχίσουμε για τη σχέση Βενιζέλου με το Ρέθυμνο. Και μια προφητική του επιστολή στο Νικόλαο Ανδρουλιδάκη, ένα χρόνο πριν από τον θάνατό του.
