Λίγα λόγια για την προσφορά του στις κρητολογικές σπουδές
Σε προηγούμενο σημείωμα είχαμε αναφερθεί στην προσφορά του Γ. Π. Εκκεκάκη στα κρητικά γράμματα:
• στην καταγραφή της Κρητικής Βιβλιογραφίας σε τρεις τόμους
• στις μελέτες του για τις εκδόσεις του Ερωτόκριτου, θέμα για το οποίο θεωρείται σήμερα ο κατεξοχήν ειδήμων
• στον εντοπισμό και τις μεταφράσεις των κειμένων των αναμνήσεων δεκάδων περιηγητών που έφτασαν στην Κρήτη από τον 15ο μέχρι και τον 20ο αιώνα
• στα τέσσερις εκατοντάδες ιστορικά δημοσιεύματα σε εφημερίδες, κρητολογικά περιοδικά και πρακτικά συνεδρίων
• στην ανασύσταση της ιστορικής τοπογραφίας του Ρεθύμνου με άρθρα, ιστορικές φωτογραφίες και ζωγραφικές απεικονίσεις μνημείων
• στη δωρεά 25.000 περίπου βιβλίων στη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Ρεθύμνης, πολλά από τα οποία παλαίτυπα
• στον αγώνα του να διασώσει ιστορικά στοιχεία για τους «Ρεθύμνιους που άφησαν ίχνη».
Σήμερα δεν είναι δυνατόν να νοηθεί βιβλιοθήκη κρητολογικού ενδιαφέροντος χωρίς τους τρεις τόμους με τον κοινό τίτλο «Τα Κρητικά βιβλία» και τους υπότιτλους «Σχεδίασμα Κρητικής βιβλιογραφίας Α’. 1499-1863», Ρέθυμνο 1991, «Ένα πρώτο σχεδίασμα Κρητικής βιβλιογραφίας. Β’. 1864-1913», Ρέθυμνο 1990 και «Βιβλία για την Κρήτη. Βιβλία τυπωμένα στην Κρήτη. Γ’. 1914-1944», Ρέθυμνο 2001. Στις 599 σελίδες τους ο αναγνώστης μπορεί να βρει τα κρητικά βιβλία από την έκδοση του πρώτου, που ήταν το «Ετυμολογικόν Μέγα» το 1499, μέχρι τα μόλις επτά που εκδόθηκαν το τελευταίο έτος της Γερμανοκατοχής, το 1944. Το μεγαλειώδες αυτό έργο, μερικοί τόμοι του οποίου έχουν εξαντληθεί και επιβάλλεται να επανεκδοθεί επιμελημένο από κάποιον έγκυρο εκδοτικό φορέα, όπως οι Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, θα πρέπει στο μέλλον να συμπληρωθεί και για τη διαρρεύσασα από το 1944 εξηκονταετία. Το κομμάτι όμως αυτό δεν είναι σήμερα δύσκολο. Το δύσκολο, το σχεδόν ακατόρθωτο, το έκανε ο ακαταπόνητος ερευνητής κατά τη διάρκεια μιας ολόκληρης ζωής.
Μια λιγότερο γνωστή προσφορά ζωής
Θα εστιάσουμε εδώ σε μια άλλη πολύχρονη προσπάθειά του, την πιο πρόσφατη άλλωστε, που επιγράφεται «Ρεθεμνιώτες που πέρασαν αφήνοντας ίχνη». Όπως -σεμνά όπως πάντα- γράφει, πρόκειται για ένα «αρχείο βιογραφιών και προσωπογραφιών σε ηλεκτρονική μορφή». Η προσπάθειά του ξεκίνησε πριν από τέσσερις δεκαετίες, όταν κατήρτιζε την Κρητική Βιβλιογραφία και διαπίστωσε την περιρρέουσα άγνοια όχι μόνο για ανθρώπους των γραμμάτων αλλά και για ιστορικές προσωπικότητες Ρεθυμνίων.
Η προσπάθεια άρχισε να παίρνει την τελική της μορφή τα έτη 2007 και 2008. Τότε ο ερευνητής είχε απευθυνθεί στους Ρεθεμνιώτες για να ζητήσει τη βοήθειά τους στη συμπλήρωση των λημμάτων, καταθέτοντας την εργασία σε μορφή που είχε προκύψει από τον εκτυπωτή του σε δύο στέκια του Ρεθύμνου. Την εποχή εκείνη το έργο παρουσίαζε -ούτε λίγες ούτε πολλές- συνολικά 2284 εγγραφές. Δυστυχώς η ανταπόκριση υπήρξε μικρή και οι πληροφορίες που προσκομίστηκαν τότε ήταν ελάχιστες.
Σε κάθε εγγραφή του έργου δίνονται οι χρονολογίες γέννησης και θανάτου, το πατρώνυμο, ο τόπος καταγωγής, φωτογραφία, μια περίληψη του έργου του βιογραφούμενου και βασικές βιβλιογραφικές και αρχειακές αναφορές για περαιτέρω έρευνα. Να σημειώσουμε ότι η αναζήτηση των φωτογραφιών υπήρξε εξίσου επίπονη με εκείνη των πληροφοριών. Ο Γ. Π. Εκκεκάκης κατόρθωσε με εξίσου πολύχρονη προσπάθεια και κόπο να συγκεντρώσει 725 τέτοιες. Σε μερικές περιπτώσεις παρατίθεται ζωγραφική αναπαράσταση ή και άλλου είδους εικονογραφικό υλικό (π.χ. η υπογραφή του βιογραφούμενου).
Στην εργασία που αναφερόμαστε θα συναντήσουμε Ρεθύμνιους κάθε ιστορικής περιόδου: αρχαίους φιλοσόφους (Διογένης Απολλωνιάτης), αγίους (από τον Αγαθόποδα από το Πάνορμο μέχρι τους Τέσσερις Μάρτυρες και τον Όσιο Νικόλαο τον Κουρταλιώτη), ηγουμένους μοναστηριών, επισκόπους. σημαντικούς ιεράρχες και απλούς ιερείς που άφησαν το στίγμα τους, επαναστάτες και χαΐνηδες, εθελοντές Μακεδονομάχους και Ηπειρομάχους, στρατιωτικούς, δημάρχους (όλων των δήμων του Ρεθύμνου από το 1882) και νομάρχες, συγγραφείς, μουσικούς, ζωγράφους και αγιογράφους, φωτογράφους, συγγραφείς, συνδρομητές βιβλίων, εκπαιδευτικούς (δασκάλους, ελληνοδιδασκάλους και καθηγητές, χριστιανούς και μουσουλμάνους), βιβλιόφιλους, δημοσιογράφους, αρχαιολόγους, νοτάριους και συμβολαιογράφους, δικηγόρους και δικαστικούς, βουλευτές (ήδη από την περίοδο της ημιαυτονομίας της Κρήτης), γιατρούς και φαρμακοποιούς (μεταξύ των οποίων και εμπειρικούς), Ρεθεμνιώτες που συνεισέφεραν στην Κρητική και στην Ευρωπαϊκή Αναγέννηση, επιχειρηματίες, σημαίνοντες Τουρκορεθυμνίους, και βέβαια, αρκετές γυναίκες που άφησαν ιστορικά ίχνη (δασκάλες, συγγραφείς, ζωγράφους κ.ά.).
Για τη δημιουργία του απίστευτου αυτού έργου ο Γ. Π. Εκκεκάκης ερεύνησε το σύνολο της υπάρχουσας βιβλιογραφίας και όχι μόνο: ερεύνησε αυτοτελείς εκδόσεις, εγκυκλοπαίδειες, περιοδικά, τον τύπο (από το 1831!), εκλογικούς καταλόγους, εμπορικούς οδηγούς και ετήσια ημερολόγια. Ερεύνησε επίσης τα διαθέσιμα αρχεία, ιδιαίτερα το Αρχείο Παύλου Βλαστού αλλά και ανέκδοτα ημερολόγια, συμβόλαια κ.λπ. Δεν δίστασε να απευθυνθεί σε συγγενείς των βιογραφούμενων, ενώ πληροφορίες άντλησε και ως αποτέλεσμα των δημοσιεύσεών του, από άλλους ερευνητές ή απλούς γνώστες που τα διάβασαν. Θα άξιζε, νομίζω, να αναφερθεί εδώ ότι πληροφορίες έχει αποκομίσει ακόμη και από αναμνηστικά μνημεία, από σχολικά ενδεικτικά και απολυτήρια, από επιγραφές σε θρησκευτικές εικόνες, ακόμα και από το χάραγμα ενός κηροπηγίου στο Αμάρι!
Παράλληλη προσφορά του έργου είναι οι ταυτίσεις διαφόρων ιστορικών προσώπων, όπως βέβαια και τα ευρετήρια τα οποία το συνοδεύουν. Ειδικά το «Ευρετήριο κατά χωριό», με 194 συνολικά εγγραφές, προσφέρει απίστευτη βοήθεια σε όσους ερευνητές θα ήθελαν να συνθέσουν την ιστορία του τόπου καταγωγής τους. Είναι ακριβώς αυτό που ο συγγραφέας του έργου είχε κάνει με το χωριό της καταγωγής του, την Πηγή. Στο βιβλίο του «Το χωριό Πηγή του Ρεθύμνου» είχε αφιερώσει περισσότερες από εκατό σελίδες για τους Πηγιανούς που άφησαν τα ίχνη τους στη ιστορία, συνολικά δηλαδή περισσότερο από το ένα τρίτο της έκτασής του.
Έφτασε η ώρα να ανασκουμπωθούμε για συλλογική δουλειά
Σήμερα προκύπτουν δύο ερωτήματα:
• πώς θα μπορέσει να εκδοθεί η απίστευτη αυτή δουλειά, και
• πώς θα μπορέσει να συνεχιστεί.
Είναι βέβαια γεγονός ότι μερικοί συμπολίτες, ιδιαίτερα παίκτες του Κυνηγιού του Θησαυρού, διαθέτουν φωτοτυπημένα αντίγραφά της, έκτασης 700 περίπου σελίδων. Τα αντίτυπα αυτά είχαν αγοράσει από μερικά βιβλιοπωλεία της πόλης μας, τα οποία, εν αγνοία του συγγραφέα, τα πωλούσαν και μάλιστα σε τιμή καθόλου ευκαταφρόνητη. Δεν θα σταθούμε όμως σήμερα σ’ αυτό, αν και πρέπει να αναφέρουμε ότι ο τρόπος απόκτησής τους δεν είναι σύννομος. Κάποια στιγμή θα πρέπει -νομίζω- να καθίσουμε όλοι που ασχολούμαστε με τη συγγραφή σε ένα τραπέζι, μαζί με τους φορείς που μας παρέχουν υλικό (ΓΑΚ, ΔΚΒΡ, Σχολικά-Δημοτικά και Εκκλησιαστικά Αρχεία) και να συζητήσουμε για τα αυτονόητα: πώς δημοσιεύουμε ένα ντοκουμέντο, πώς ζητάμε και παίρνουμε άδεια δημοσίευσης, πού αναφερόμαστε σ’ αυτήν κ.λπ.). Σε κάθε περίπτωση είναι απαράδεκτο να αντλούμε πληροφορίες από ένα έργο ζωής, όπως αυτό στο οποίο αναφερόμαστε σήμερα, χωρίς να κάνουμε τη σχετικές βιβλιογραφικές αναφορές (με αναφορά -έστω- σε φωτοτυπημένη αναπαραγωγή).
Για να υπάρξει όμως έκδοση θα πρέπει να βρεθούν οι άνθρωποι που θα επιμεληθούν και θα συμπληρώσουν την εργασία. Ο συμπολίτης μας δημιουργός του δεν είναι σήμερα σε θέση να το κάνει, αφού η δικαστική περιπέτεια που είχε, παρά το αίσιο τέλος της, κυριολεκτικά τον συνέτριψε. Για την εργασία επιμέλειας και συμπλήρωσης με τη βιβλιογραφική παραγωγή των τεσσάρων ετών που μεσολάβησαν απαιτούνται περισσότερες από χίλιες ώρες πνευματικής εργασίας, άρα αναζητούνται δέκα τουλάχιστον άνθρωποι, αποφασισμένοι να διαθέσουν τον ελεύθερό τους χρόνο επί ένα εξάμηνο και οπωσδήποτε συνεργάσιμοι μεταξύ τους, ώστε η εργασία να έχει κοινές προδιαγραφές. Ίσως μάλιστα αυτή να αποτελέσει μια ευκαιρία για να αρχίσουμε κάποτε οι Ρεθεμνιώτες διανοούμενοι να συνεργαζόμαστε μεταξύ μας!
Κατά δεύτερο λόγο θα πρέπει να βρεθούν οι χορηγοί μιας τόσο μεγάλης έκδοσης. Και σ’ αυτό τον τομέα όμως είμαι αισιόδοξος, αφού πολλοί από τους μαθητές του Γ. Π. Εκκεκάκη κατέχουν σήμερα καίριες θέσεις στον κρατικό μηχανισμό, ενώ το έργο του είναι γνωστό σε παγκρήτια και πανελλήνια βάση. Κάπως έτσι άλλωστε, χωρίς εξασφαλισμένη χρηματοδότηση, είχαμε ξεκινήσει το 2012 για την έκδοση του τιμητικού τόμου «Αντιδώρημα» και το αποτέλεσμα αποδείχτηκε ανώτερο των προσδοκιών μας. Σε κάθε περίπτωση είμαι βέβαιος ότι τόσο ο Δήμαρχος και ο Μητροπολίτης όσο και η Αντιπεριφερειάρχης δεν θα αρνούνταν την οικονομική συμβολή των φορέων που εκπροσωπούν, πολύ περισσότερο μάλιστα που οι δύο πρώτοι συνδέονται μαζί του, με δεσμούς μαθητείας ο πρώτος και φιλίας ο δεύτερος.
Τελειώνοντας, θα ήθελα να επαναλάβω ότι η μεγαλύτερη τιμή που μπορεί σήμερα να κάνει το Ρέθυμνο στον επιφανή και ακούραστο εργάτη του πνεύματος πολίτη του είναι να εκδώσει επιμελημένη και συμπληρωμένη την εργασία του. Η πόλη μας έχει την υποχρέωση αυτή τόσο προς τον Γ. Π. Εκκεκάκη όσο επίσης και προς τον ίδιο της τον εαυτό και στα τέκνα της που άφησαν τα ίχνη τους στην ιστορία της.
* Ο Χάρης Στρατιδάκης είναι Δρ παιδαγωγικής – γ. γραμματέας Ιστορικού και Λαογραφικού Μουσείου – επιμελητής Σχολικού Μουσείου
strharis@yahoo.gr