Του ΧΑΡΗ ΣΤΡΑΤΙΔΑΚΗ*
Συνεχίζουμε την αναδρομή μας στη ρεθεμνιώτικη εκπαίδευση, με σύντομη αναφορά στις μεγαλύτερες μορφές εκπαιδευτικών που έδρασαν από το ξεκίνημά της το 1795 μέχρι τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στους είκοσι στους οποίους έχουμε αναφερθεί, θα προσθέσουμε σήμερα σχεδόν άλλους τόσους. Σ’ αυτούς καταλέγεται αναμφισβήτητα και ο Εμμανουήλ Λουρωτός (1850-1934), δάσκαλος από το Νεφς Αμάρι και ελληνοδιδάσκαλος στο Μοναστηράκι. Θεωρούνταν αρκετά πεπαιδευμένος για την εποχή του, αφού είχε αποφοιτήσει από το Βαρβάκειο Λύκειο Αθηνών.
Ο Ευστάθιος Πετρουλάκης (π.1870-1928) διετέλεσε φιλόλογος με μεταπτυχιακές σπουδές αρχαιολογίας στη Βιέννη. Υπηρέτησε ως καθηγητής στο Ρέθυμνο και υπήρξε επιμελητής του Αρχαιολογικού Μουσείου Ρεθύμνης και αντεπιστέλλον μέλος του Αρχαιολογικού Ινστιτούτου της Βιέννης. Πέθανε ξαφνικά σε μαθητική εκδρομή στη Μονή Πρέβελη, όπου και ενταφιάστηκε. Το περιστατικό έχει περιγράψει στο «Εν Ρεθύμνω» η Μαρία Τσιριμονάκη.
Ο Νικόλαος Παλιεράκης (π.1855-1925) διετέλεσε φιλόλογος καθηγητής, γυμνασιάρχης, και συγγραφέας. Ανέπτυξε αξιόλογη εκπαιδευτική και εθνική δράση και πρωτοστάτησε στο Ρέθυμνο στην ίδρυση του Θεατρικού Συλλόγου «Αι Μούσαι». Έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στη Γερμανία και διετέλεσε γυμνασιάρχης κατά σειρά στο Μοναστήρι των Σκοπίων, στο Ηράκλειο, στα Χανιά, στη Θεσσαλονίκη και στην Αθήνα. Ο γενέθλιος τόπος του, ο Ορθές, τον τίμησε πρόσφατα με την αποκάλυψη προτομής του.
Ο Γεώργιος Στεφανάκης (1872-1938) από τους Πασαλίτες Μυλοποτάμου υπηρέτησε ελληνοδιδάσκαλος, επιθεωρητής δημοτικής εκπαίδευσης, φιλόλογος καθηγητής και επιθεωρητής μέσης εκπαίδευσης. Επί Κρητικής Πολιτείας διετέλεσε Γενικός Γραμματέας της Παιδείας. Μετά την Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα υπηρέτησε ως Γενικός Επιθεωρητής των σχολείων Δυτικής Μακεδονίας και στη συνέχεια ως Επιθεωρητής των σχολείων Ανατολικής Μακεδονίας.
Ο Μιχαήλ Τρουλλινός από τις Μέλαμπες υπήρξε φιλόλογος καθηγητής και συγγραφέας. Διετέλεσε διευθυντής της Σχολής του Αγίου Πνεύματος και για πολλά χρόνια καθηγητής στο Ρέθυμνο. Υπήρξε φλογερός πατριώτης, τόσο που το 1893, και ενώ μιλούσε στο αλληλοδιδακτικό σχολείο του Ρεθύμνου για τους Τρεις Ιεράρχες, κάλεσε τους μαθητές να χύσουν το αίμα των τυράννων, γι’ αυτό και είχε σοβαρά προβλήματα με τη διοίκηση του διαμερίσματος Ρεθύμνου.
Ο Νικόλαος Σταυράκης διετέλεσε δάσκαλος του αλληλοδιδακτικού σχολείου του Ρεθύμνου και βοήθησε στη σύνταξη της Ακολουθίας των Τεσσάρων Μαρτύρων. Έγραψε επίσης και άλλα λειτουργικά έργα. Ο φέρων το ίδιο επώνυμο Μιχαήλ Σταυράκης από τα Ανώγεια (εικόνα) υπήρξε ευεργέτης του χωριού του, προσφέροντας τα απαραίτητα χρήματα για την ανέγερση του διδακτηρίου του Γυμνασίου, όπως και μνημείου για τους υπέρ πατρίδος πεσόντες Ανωγειανούς.
Ο Εμμανουήλ Αυγουστάκης από τις Μέλαμπες υπηρέτησε ως δάσκαλος στο χωριό του. Το 1910 διετέλεσε Γραμματέας του νεοϊδρυθέντος σωματείου «Σύνδεσμος Φίλων της Προόδου». Φορούσε παντού, και στο σχολείο, την κλασική κρητική φορεσιά, γεγονός που έκανε πολλούς περιηγητές να τον αποτυπώσουν φωτογραφικά και να δημοσιεύσουν τη φωτογραφία του στις εντυπώσεις τους από την Κρήτη.
Ο Χαράλαμπος Φραγάκης και ο Εμμανουήλ Λαμπρινάκης είχαν παράλληλη πορεία. Ήταν οι πρώτοι Ρεθεμνιώτες δάσκαλοι που μετεκπαιδεύτηκαν στην Αθήνα στη συνδιδακτική μέθοδο το έτος 1883, την οποία στη συνέχεια δίδαξαν στους συναδέλφους τους, σε θερινά σεμινάρια. Υπήρξαν και οι δύο συγγραφείς βιβλίων που εκδόθηκαν από το τυπογραφείο του Στυλιανού Καλαϊτζάκη, της «Στοιχειώδους Γεωγραφίας» το 1888 ο πρώτος και της «Γεωγραφίας της Κρήτης» το 1890 ο δεύτερος.
Ο Μιχαήλ Πρεβελάκης (1866-1953) αποφοίτησε από τη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών το 1893 και αμέσως μετά ανέλαβε τη διεύθυνση του Ημιγυμνασίου Ρεθύμνου και της Σχολής του Αγίου Πνεύματος. Στο Ρέθυμνο επέστρεψε το 1899, αναλαμβάνοντας και πάλι τη διεύθυνση του Ημιγυμνασίου (και από το 1909 Γυμνασίου), με ελάχιστα μεσοδιαστήματα απλής καθηγεσίας, μέχρι τη συνταξιοδότησή του το 1932. Υπήρξε ο μακροβιότερος Γυμνασιάρχης της πόλης και δεινός αρθρογράφος.
Ο Παντελής Κοτσιφός γεννήθηκε στο Ρουσοσπίτι και υπηρέτησε για λίγο, από το 1928 μέχρι το 1934, ως φιλόλογος καθηγητής στο Γυμνάσιο Ρεθύμνου. Υπήρξε σπουδαίος φιλόλογος, ενώ παράλληλα με τα εκπαιδευτικά του καθήκοντα εκτελούσε και αρχαιολογικά, υπηρετώντας ως άμισθος έφορος αρχαιοτήτων Ρεθύμνου. Στην πραγματικότητα η συγκρότηση του Μουσείου της πόλης έγινε απ’ αυτόν και από τον Ε. Πετρουλάκη. Πέθανε πρόωρα από φυματίωση το 1936, και ο θάνατός του βύθισε στη λύπη την πόλη.
Ο Μάρκος Δασκαλάκης (1880-1927) καταγόταν από τα Ρούστικα και σπούδασε φιλόλογος και στη συνέχεια θεολόγος στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης, ενώ έκανε και μεταπτυχιακές σπουδές ψυχολογίας στη Γερμανία. Υπηρέτησε για λίγο κατά τη δεκαετία του 1920 ως Γυμνασιάρχης στο Ρέθυμνο, μέχρι τον πρόωρο θάνατό του το 1927 από φυματίωση. Κατά τη σύντομη διάρκεια της ζωής του πρόλαβε να εκδώσει πέντε βιβλία.
Ο Μάρκος Σχοινάς (1880-1965) ήταν κι αυτός Ρουστικιανός και φοίτησε κατά σειρά στο σχολείο του χωριού του, στο Γυμνάσιο Ρεθύμνου και στο Μαθηματικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Αθηνών. Υπηρέτησε για μία τουλάχιστον δεκαετία ως μαθηματικός στο Ρέθυμνο και άφησε εποχή για τη διδασκαλία του αλλά και για άλλες αρετές του, όπως η δικαιοσύνη και η ευθύτητα.
Ο Γεώργιος Δαφέρμος (1879-1959) από τη Αξό υπήρξε ο αναμορφωτής του επαγγέλματος και της εικόνας του δασκάλου στο Νομό Ρεθύμνης. Διετέλεσε δάσκαλος στο Αστυράκι, στα Ανώγεια και στο Ρέθυμνο, διευθυντής σχολείων, επιθεωρητής, συνδικαλιστής και εκδότης επί 16 χρόνια του πολύτιμου για το Ρέθυμνο περιοδικού «Προμηθεύς ο Πυρφόρος». Ήταν φανατικός δημοτικιστής και εισέπραξε πολλές φορές τα επίχειρα της στάσης του από τις εκπαιδευτικές αρχές της εποχής.
Η Χρυσή Αθανασιάδου (1882-1971) υπήρξε Αρσακειάδα, με μεταπτυχιακές σπουδές στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και ευρεία γλωσσομάθεια. Διετέλεσε καθηγήτρια και διευθύντρια στο Ανώτερο Παρθεναγωγείο Ρεθύμνου για πολλά χρόνια. Είχε φιλοβασιλικές πεποιθήσεις, για τις οποίες και εξορίστηκε στην Αθήνα από την πρώτη κυβέρνηση Ε. Βενιζέλου. Ευτύχησε να βιογραφηθεί από την Μαρία Τσιριμονάκη, η οποία και ανέτρεψε την εικόνα ιδιορρυθμίας που είχε αφήσει την τελευταία περίοδο της ζωής της στο Ρέθυμνο.
Η Μαρία Σταμαθιουδάκη-Γκαγκαουδάκη (1893-1968) γεννήθηκε στο Ζουρίδι, σπούδασε στο Αρσάκειο και υπηρέτησε ως δασκάλα επί τρεις δεκαετίες σε πολλά σχολεία του Νομού Ρεθύμνης. Έκλεισε τη σταδιοδρομία της αναλαμβάνοντας τη διεύθυνση του ιδιωτικού σχολείου «Αθηνά» της Αμαλίας Μανουσάκη. Μαζί με την Άννα Αποστολάκη υπήρξαν οι πρώτες Ρεθεμνιώτισσες Κρητολόγοι, δημοσιεύοντας εργασίες στα περιοδικά «Κρητικός Αστήρ» και «Προμηθεύς ο Πυρφόρος».
Οι εκλεκτοί αυτοί εκπαιδευτικοί και μερικοί άλλοι περιλαμβάνονται στο πρόσφατα εκδοθέν βιβλίο «Η εκπαίδευση στο Ρέθυμνο (1795-1940). Σχολικό και διδακτηριακό δίκτυο», το οποίο θα μου κάνουν την τιμή να παρουσιάσουν την προσεχή Τετάρτη 29 Νοεμβρίου 7.00-9.00 μ.μ. σε εκδήλωση στο Σπίτι του Πολιτισμού ο ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης και πρόεδρος της ΙΛΕΡ Νίκος Παπαδογιαννάκης, η ιστορικός Αγγελική Βλαχοπούλου και ο πρώην Διευθυντής της Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Ρεθύμνης και μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Ι.Λ.Μ.Ρ. Γιάννης Παπιομύτογλου. Συντονίστρια της εκδήλωσης θα είναι η Κατερίνα Τσακάλη-Δομαζάκη, επίσης μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Ι.Λ.Μ.Ρ.
* Ο Χάρης Στρατιδάκης είναι Δρ Παιδαγωγικής-ιστορικός ερευνητής-συγγραφέας