ΣΑΚΤΟΥΡΙΑΝΟΙ

Της ΕΥΑΣ ΛΑΔΙΑ

Ήταν 16 του Σεπτέμβρη 1944. Λίγο ακόμα και θα χάραζε η λευτεριά. Η Μάχη των Ποταμών είχε δώσει ακόμα ένα ισχυρό χτύπημα στο ναζιστικό τέρας που ψυχορραγούσε. Κι ήταν τώρα στα στερνά του όλο και πιο επικίνδυνο.

Εκείνο το πρωί το άνοιγμα της πόρτας στις φυλακές της Αγυιάς δεν προμήνυε τίποτα καλό. Μια ακόμα λίστα είχε ετοιμαστεί κι ανάμεσά τους 15 παλικάρια από τα Σαχτούρια.

Από τον Μάη που είχαν συλληφθεί, βλέποντας να περνά ο καιρός, πίστεψαν πως ξεγέλασαν τον χάρο. Σε λίγο θα ξημέρωνε η λευτεριά.

Λίγο ακόμα θα γύριζαν να γευτούν τις χαρές της ζωής. Θα έτρωγαν γλυκό ψωμί. Δεν ήταν άνθρωποι που έκλαιγαν τη μοίρα τους. Από την πρώτη μέρα της σκλαβιάς συμμετείχαν στον αντιστασιακό αγώνα. Κι εκεί στα Σαχτούρια που βόλευε να βγαίνει και υποβρύχιο, πρόσφεραν πολύτιμες υπηρεσίες στον αγώνα όλο το χωριό σχεδόν.

Πόσες και πόσες φορές δεν ξεφόρτωσαν πολεμοφόδια. Πόσες φορές δεν έδωσαν και από το υστέρημά τους στον ξένο στρατιώτη, που έκρυβαν μέχρι να τον φυγαδεύσουν στη Μέση Ανατολή.

Μικροί, μεγάλοι συμμετείχαν στη μεγάλη αυτή, την τιτάνια προσπάθεια, να φέρουν ξανά τη λευτεριά στα χώματά τους.

Τελευταίο επεισόδιο μοιραίο για τους 15, ήταν ένας ακόμα ο Φιντίκης ανάμεσά τους από άλλο χωριό, στάθηκε μια αποστολή όπλων που ο αρχηγός προόριζε για τους αντάρτες του Αμαρίου αλλά διεκδίκησαν μερίδιο και οι αγωνιστές του Άη Βασίλη. Η συνέχεια δεν ήταν καθόλου ευχάριστη, καθώς οι Γερμανοί είχαν πάρει είδηση τα διαδραματισθέντα με κάθε λεπτομέρεια. Φαίνεται ότι κανένας δεν θυμήθηκε σε ποια εποχή ζει για να πάρει τα μέτρα του. Οι Ναζί καιροφυλακτούσαν έτοιμοι να καταφέρουν το καίριο κτύπημα για να πάρουν την εκδίκησή τους.

Ήρθε η απαγωγή του Κράιπε, η μοιραία σταγόνα για να ξεχειλίσει το ποτήρι της οργής των κατακτητών.

Μετά τη Λοχριά βάλανε στόχο τα Σαχτούρια.

Αναφέρει σχετικά ο σημαντικός ιστορικός συγγραφέας Σπύρος Μαρνιέρος:

Ταυτόχρονα με τη Λοχριά η μανία των Γερμανών στράφηκε και σε άλλο πιθανό σημείο διέλευσης και κρησφύγετου των απαγωγέων με τον Κράιπε. Στα Σακτούρια του Άη Βασίλη. Με τους γενναίους, φιλότιμους και ευπαρουσίαστους ανθρώπους. Πολλοί κατέβηκαν τον Μάη του ’41 και πολέμησαν τους αλεξιπτωτιστές στο Ρέθυμνο. Μυήθηκαν από τους πρώτους και έδρασαν θετικά στον Αγώνα της Αντίστασης.

Με το ξημέρωμα τις 3-5-44 βρέθηκαν ασφυχτικά κυκλωμένοι από γερμανική μονάδα μεγάλης αριθμητικής δύναμης, που δρούσε με απευθείας εντολές του Στρατηγού Μπρόγερ. Μονάχα ένας κατόρθωσε να διασπάσει τον κλοιό! Τα γυναικόπαιδα ρίχτηκαν στους δρόμους της προσφυγιάς και διασκορπίστηκαν μέχρι Λούτρα, Παγκαλοχώρι και Άδελε! Εκεί βρήκαν φιλόξενη στέγη για αρκετό καιρό. Τους έφηβους και άνδρες μετέφεραν με αυτοκίνητα στο Ρέθυμνο και τους έκλεισαν στις φυλακές για να τους απελευθερώσουν λίγο αργότερα, ξέχωρα από είκοσι τρεις που οδηγήθηκαν στις φυλακές της Αγυιάς. Ακολούθησε το γνωστό «πλιάτσικο» και η ανατίναξη των κτισμάτων με δυναμίτες.

Στους κατοίκους οι Γερμανοί επικαλέστηκαν δυο λόγους για την καταστροφή του χωριού τους. Ότι «η συνοδεία του στρατηγού Κράιπε είχε διέλθει παρά το χωρίον» (πληροφορία λαθεμένη) και ότι «προ είκοσι περίπου ημερών αγγλικόν πλοίον είχε αποβιβάσει εις την πλησίον ακτήν πολεμοφόδια». Πράγματι στις 20-4-44, προσέγγισε συμμαχικό πλοίο στην ακτή του «Αγίου Παύλου», αποβίβασε όπλα και πολεμοφόδια και δημιουργήθηκαν επεισόδια μεταξύ ορισμένων αγωνιστών και τους αρχηγούς της αγγλικής αποστολής για τον τρόπο της διανομής τους.

Οι οργανωμένοι στην Ε.Ο.Ρ. δεν ήθελαν να χορηγηθούν όπλα στους αντάρτες του Ε.Λ.Α.Σ., άποψη που δεν αποδέχτηκε ο Άγγλος αξιωματικός, κατά το γνωστό του Τσώρτσιλ «και στο διάβολο θα δώσω όπλα αρκεί να τα χρησιμοποιήσει εναντίον των Γερμανών». Εκτός από το θόρυβο που δημιουργήθηκε από τις προσωπικές αντεγκλήσεις και τους διαπληκτισμούς, κανένα συνωμοτικό μέτρο δεν πάρθηκε για να τηρηθεί μυστική η άφιξη του συμμαχικού μέσου, ούτε και οι οφειλόμενες προφυλάξεις κατά τη διακίνηση των όπλων, με επακόλουθο εύκολα οι «καλοθελητές» (αν δεν ήτανε και παρόντες) να μάθουν και να μεταφέρουν κάποιες ή και συγκεκριμένες πληροφορίες στον εχθρό. Μολαταύτα μπορούμε να πούμε ότι οι Γερμανοί τούτη τη φορά φάνηκαν «επιεικείς».

Περιορίστηκαν στις υλικές καταστροφές και δεν είχαμε απώλειες σε ανθρώπινες ζωές. Ο Μπρόγερ είχε και στιγμές «ηθικών αναστολών» έναντι των άλλων εγκληματιών πολέμου και διοικητών «Φρουρίου Κρήτης». Σύμφωνα και με μαρτυρίες των κατοίκων οι επιδρομείς, εκτός από τους αξιωματικούς, με απροθυμία επιδίδονταν στο έργο της καταστροφής…».

Ενώ για κάθε βωμό θυσίας υπάρχει άφθονο ιστορικό υλικό, τα Σαχτούρια έχουν ελάχιστες αναφορές. Αυτό το κενό προσπαθεί να καλύψει ο Όμιλος Νεολαίας Σακτουρίων, με τον δραστήριο πρόεδρό του κ. Γιάννη Χαραλαμπάκη.

Εκτός από προσκυνήματα μνήμης στον τόπο θυσίας των ηρώων και άλλες εκδηλώσεις έχουν ξεκινήσει μια καταγραφή μαρτυριών.

Σύμφωνα με αυτές όταν οι Ναζί κύκλωσαν το χωριό συγκέντρωσαν τους κατοίκους στην πλατεία του χωριού και ο επικεφαλής του αποσπάσματος, τους κατηγόρησε ότι λίγες μέρες πριν, Αγγλικό σκάφος, αποβίβασε στην ακτή του Αγίου Παύλου, αντιστασιακούς, όπλα και πυρομαχικά και ότι από τα Σαχτούρια διήλθαν οι απαγωγείς με τον στρατηγό Κράιπε.

Οι συλληφθέντες οδηγήθηκαν στην Άγιο Κύριλλο, για να εκτελεστούν. Μια εκτέλεση που ποτέ δεν έγινε, καθώς με ανώτερη διαταγή, ένα επείγον τηλεφώνημα της τελευταίας στιγμής στάθηκε σωτήριο. Οι κρατούμενοι μεταφέρθηκαν στο ενετικό κάστρο της Φορτέτζας, όπου και φυλακίστηκαν.

Την ίδια ώρα συγκέντρωσαν τα γυναικόπαιδα και τους δήλωσαν ότι την επαύριον θα καταστρέψουν το χωριό τους. Τους είπαν επί λέξει:

Μας λέει σχετικά ο κ. Χαραλαμπάκης:

«Τη νύχτα τα γυναικόπαιδα κοιμήθηκαν εντός της εκκλησίας και του σχολείου φρουρούμενοι. Το πρωί τους υποχρέωσαν να εκκενώσουν τα σπίτια τους για να γίνει η επιλογή της λείας ευκολότερη.

Μέχρι τις 6 Μαΐου τα γυναικόπαιδα εκοιμούντο εντός του ναού και του σχολείου υπό φρούρηση. Το πρωί της ίδιας μέρας, εξεδιώχθησαν από το χωριό, μαζεύτηκαν υπό την απειλή των όπλων και ξεκίνησαν με πορεία προς τις Μέλαμπες.

Κάθε μάνα μπορούσε να έχει μαζί της ένα ζώο για να μεταφέρει τον οικογενειακό ρουχισμό και είδη διατροφής. Τα υπόλοιπα ζώα τα άφησαν ελεύθερα. Κάποιες γυναίκες είχαν την πρόνοια, ελπίζοντας ότι γρήγορα θα γυρίσουν πίσω, και τους βάλανε σημάδια στ’ αυτιά με ψαλίδι, ή άλλα μέσα για να τα γνωρίσουν αργότερα. Βγαίνοντας από το χωριό, άκουγαν τις εκρήξεις των σπιτιών που έβαζαν οι Γερμανοί δυναμίτιδα και ανατίνασσαν, νιώθοντας μέσα τους ότι καταστρέφουν όλον τον βίο τους. Χωρίς κανένα ίχνος σεβασμού, ανατίναξαν και βεβήλωσαν τους δύο καθεδρικούς Ναούς των δύο οικισμών. Τη διμάρτυρη εκκλησία του Τιμίου Σταυρού και Αγίου Χαραλάμπους. Και τον Άγιο Γεώργιο στο κάτω χώρι, καταστρέφοντας έτσι τους ορθόδοξους λατρευτικούς χώρους των Χριστιανών. Ανατίναξαν και κατέστρεψαν το Δημοτικό Σχολείο, θέλοντας να καταστρέψουν την ελληνική παιδεία και τον σημαντικότερο πολιτισμό όλου του κόσμου. Η μαρτυρική πεζοπορία διήρκεσε 2,5 μέρες έως όταν έφτασαν στο Ρέθυμνο και φιλοξενήθηκαν στα χωριά Άδελε, Πηγή, Λούτρα.

Σε διάστημα 80 ημερών είχαν αποφυλακιστεί οι περισσότεροι από τους αιχμαλώτους συγχωριανούς μας που εκρατούντο στις φυλακές της Φορτέτζας. (Είχαν βρει ευκαιρία οι δοσίλογοι της Κατοχής να θησαυρίσουν καθώς όποιος ήθελε να πάρει πίσω τον άνθρωπό του και να τον γλιτώσει από τα κάτεργα πλήρωνε αδιαμαρτύρητα).

Οι τελευταίοι που ήταν 15 σε αριθμό και μεταφέρθηκαν στις φυλακές της Αγυιάς στα Χανιά. Τα βασανιστήρια που υπέστησαν είναι ανομολόγητα. Ακούσαμε τη θλιβερή κατάθεση αδελφής, που προκαλεί ρίγος συγκίνησης.

Είχε πάει λέει η μητέρα της να δει με χίλια βάσανα το φυλακισμένο παιδί της. Αυτός που παρουσιάστηκε δεν είχε καμιά σχέση με τον λεβέντη της που είχε και μια πλούσια κώμη.

«Τι έγιναν παιδάκι μου τα μαλλάκια σου;» ρώτησε η άμοιρη μάνα.

«Ψείρες πιάσαμε μάνα και μας κούρεψαν» είπε ο νέος, κρύβοντας ότι από τα φρικτά βασανιστήρια είχε χάσει και τα μαλλιά του.

Και πόσα ακόμα θαυμαστά δεν έχουν να αφηγηθούν οι απόγονοι.

Για μερικές άγνωστες ιστορικές λεπτομέρειες επιστρέφουμε στην έκθεση του Σπύρου Μαρνιέρου που αναφέρει:

«Τα Σαχτούρια βέβαια αργότερα μνημονεύονται στη διαταγή του στρατηγού Μύλλερ να καταστραφούν και στις 22 Αυγούστου 1944, μαζί με τα χωριά του Κέντρους. Όλοι γράφουν, και είναι αλήθεια, ότι τίποτα δεν είχε απομείνει να καταστρέψουν και κανένας δεν έγραψε, ότι αν έλειπαν τα γεγονότα του Μάη, πιθανότατα τον Αύγουστο οι Σαχτουριανοί να πάθαιναν μεγαλύτερη πανωλεθρία.

Οι προσδοκίες ότι θα τελείωναν αναίμακτα τα βάσανα των Σακτουριανών διαψεύστηκαν. Πέντε μέρες μετά τη Μάχη των Ποταμών στο Αμάρι, που έδωσαν με επιτυχία οι αντάρτες του Ε.Λ.Α.Σ. (11-9-44), από τους είκοσι τρεις φυλακισμένους στην Αγυιά, διάλεξαν δεκαπέντε και τους έστησαν στο εκτελεστικό απόσπασμα (16-9-44). Υποστηρίζεται ότι εκτελέστηκαν σε αντίποινα της Μάχης των Ποταμών, καθώς διαβεβαίωναν οι υπόλοιποι μέχρι τους είκοσι τρεις, που είχαν τύχη βουνό και αντί να εκτελεστούν διασώθηκαν και λυτρώθηκαν. Άλλοι αμφισβητούν ότι οι Γερμανοί ανακοίνωσαν στους μελλοθάνατους γιατί τους εκτελούν ή υποστηρίζουν ότι οι δυο τελευταίες ομαδικές εκτελέσεις Αυγούστου-Σεπτέμβρη στην Αγυιά, «ήταν ένα γενικό μέτρο τρομοκρατίας και όχι αντίποινα για ορισμένους φόνους Γερμανών» ή και ακόμη ότι, ανακοίνωσαν στους μελλοθάνατους σαν αιτία που τους εκτελούν την απαγωγή του Κράιπε.

Εφόσον παραγνωρίσουμε (υποθετικά) τις μαρτυρίες, για να θεμελιώσει κανένας άποψη για τα αίτια και τις αφορμές της εκτέλεσης των Σακτουριανών και άλλων συγκρατούμενών τους, πρέπει να λάβει υπόψη του δυο ανακοινώσεις του διοικητή «Φρουρίου Κρήτης» (Μύλλερ) που δημοσιεύτηκαν στον «Παρατηρητή» Χανίων. Στην πρώτη (14-9-44) διατυπώνεται ότι σταμάτησαν τα σκληρά μέτρα αντιποίνων «ως την καταστροφών των χωρίων», έγιναν πάλι απόπειρες εναντίον Γερμανών στρατιωτών «εκ νέου θα ληφθούν ακόμη σκληρότερα αλλά επειδή μέτρα». Στη δεύτερη (16-9-44), ότι «ως αντίποινα διά τους υπό των κομμουνιστών δολοφονηθέντας στρατιώτας ετυφεκίσθησαν σήμερον εξήντα κομμουνισταί». Από τους εξήντα εκτελεσμένους τουλάχιστον οι περισσότεροι Σακτουριανοί (ή και κανένας) δεν ήτανε κομμουνιστές και ούτε στη Μάχη των Ποταμών δολοφονήθηκαν Γερμανοί στρατιώτες. Απλούστατα, κατά παγία τακτική, οι κατακτητές τους δικούς τους σκοτωμένους σε πολεμικές συγκρούσεις με τους αντάρτες, τους εμφάνιζαν δολοφονημένους, ύστερα από φρικτά βασανιστήρια, για να «δικαιολογούν» την εφαρμογή αντιποίνων.

Στις γερμανικές γνωστοποιήσεις δε γίνεται ειδική αναφορά στα γεγονότα των Ποταμών, αλλά είναι τόσο κοντά με τις εκτελέσεις στην Αγυιά που εύκολα και εύλογα μπορούν να συνδεθούν. Ωστόσο, αν ανατρέξουμε ξανά στη δεύτερη ανακοίνωση, παρατηρούμε να αναφέρεται στην αρχή ότι «την 15-9-44 κομμουνιστικαί συμμορίαι εδολοφόνησαν εκ νέου Γερμανούς στρατιώτες», ενώ η Μάχη των Ποταμών έγινε τέσσερις μέρες πρωτύτερα.

Στις 15-9-44 η Ομάδα των Ανωγειανών (Ε.Ο.Ρ.) εξολόθρευσε γερμανικό απόσπασμα δεκατεσσάρων ανδρών στην περιοχή Ηρακλείου και λογικά πρέπει να συνδέσουμε τις εκτελέσεις με αυτό τα επεισόδιο. Γενικότερα πάντως δεν πρέπει να δίδεται ιδιαίτερη σημασία στο αιτιολογικό επισήμων γερμανικών ανακοινώσεων κατά κανόνα κατασκευασμένο.

«Εξ όλων καταλήγω στο συμπέρασμα», γράφει ο Μαρνιέρος, «ότι οι ομαδικές εκτελέσεις στις 16-9-44 στις φυλακές της Αγυιάς, ακόμη και αν δικαιολογείται κάποια σχέση και ανεξάρτητα από οποιεσδήποτε μαρτυρίες, δεν πρέπει να αποδίδονται αποκλειστικά στη Μάχη των Ποταμών. Ο συμμαχικός παράγοντας αποδίδει την καταστροφή των Σακτουρίων στο γεγονός ότι προδόθηκε η εκφόρτωση όπλων στην ακτή του «Αγίου Παύλου».

Πέρα και πάνω απ’ όλα συγκλονίζουν οι φρικιαστικές συνθήκες κάτω από τις οποίες βρήκαν τον θάνατο οι δεκαπέντε Σακτουριανοί που εντυπωσίαζαν με την ομορφιά και τη νεότητά τους. Και οι μεγάλες στιγμές που διάβηκαν για να μας γεμίσουν με εθνική υπερηφάνεια.

Οδηγήθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα δεμένοι με καλώδια, αλλά με το φρόνημα αδούλωτο και με την πίστη ακλόνητη, ότι με το αίμα τους θα ποτιστεί και θα ξαναγίνει πανύψηλο το δέντρο της λευτεριάς. Πορευόμενοι στον «Γολγοθά», τραγουδούσαν «πρόβαλε μάνα του γαμπρού», τραγούδι της χαράς για να πλαντάξει ο φασισμός και ο χάρος. Και ο χάρος στάθηκε αδικητής και οι φασίστες ψυχανεμίστηκαν την πρόκληση. Μαυροκιτρίνησαν, αναζωπυρώθηκαν τα ταπεινά ένστικτά τους και αντί χαριστικών βολών τους αποκεφάλισαν με τσεκούρια!».

Λαμπρή η σελίδα δόξας που έγραψε το ηρωικό αυτό χωριό σε κάθε εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα.

Μεγάλος ο αγώνας των κατοίκων χωρίς καμιά ανταμοιβή. Μείνανε τόσα ορφανά στο έλεος της μοίρας. Έζησαν αφάνταστες στερήσεις μέχρι να ορθοποδήσουν. Αρκετοί που εκείνοι την εποχή ήταν 10χρονα, 11χρονα παιδιά διηγούνται ότι για μεγάλο διάστημα ήταν ξυπόλητοι.

Κι όμως έκαναν τη νύχτα μέρα για να ξαναφέρουν την προκοπή στο χωριό τους. Σε πείσμα των καιρών και της αδιαφορίας του κράτους που τους έδωσε λέει μερικές τάβλες για να κάνουν έναν κατάλυμα, κατάφεραν να ξανακτίσουν το χωριό, να δημιουργήσουν οικογένειες και να προχωρήσουν με αξιοπρέπεια στη ζωή.

Για να γράψουν με τη σειρά τους καινούργιες σελίδες προκοπής, τιμώντας το ηρωικό τους χωριό και τη θυσία των ηρωικών προγόνων τους.