Ήταν μια από τις εκδηλώσεις που δίνουν το προβάδισμα στην ιστορική μνήμη αυτή που πραγματοποιήθηκε το βράδυ της Πέμπτης στο Σπίτι του Πολιτισμού, όπου προβλήθηκε η ταινία της Εύας Λαδιά «Ελεγεία Ηρώων-Άνω Μέρος». Και μετά από 23 χρόνια έφερε ξανά στο προσκήνιο την πρόταση της Πολιτιστικής Αναγέννησης να τιμώνται τα «Ολοκαυτώματα» σε επίπεδο νομού και όχι μόνο στο χωριό που έχει κάθε φορά την οργανωτική ευθύνη τιμής της επετείου.
Σ’ αυτή τη λεπτομέρεια εστίασε την ομιλία του ο κ. Στέλιος Μπαγουράκης, από τους σημαντικούς πολιτιστικούς παράγοντες του τόπου υπενθυμίζοντας την πρώτη διοργάνωση επί νομαρχίας Παναγιώτη Κλάδου, ύστερα από πρόταση του αξέχαστου Σπύρου Μαρνιέρου, του βασικού συντελεστή και συγγραφέα των ολοκαυτωμάτων. Και είπε μεταξύ άλλων:
«Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ιστορική η αποψινή μας εκδήλωση. Δεν είναι απλά μια ακόμα πολιτιστική δραστηριότητα. Πραγματοποιείται για να επαναφέρει στην πολιτιστική μας ζωή την υποχρέωση να τιμάται και πέρα από τις μαρτυρικές περιοχές η επέτειος των ολοκαυτωμάτων των χωριών του Κέντρους από τα στρατεύματα κατοχής.
Γιατί δεν αποτελεί καθήκον μόνον αυτών που έζησαν τα γεγονότα της 22ας Αυγούστου 1944 και τις συνέπειές τους να τιμούν τους αναίτια νεκρούς της ναζιστικής θηριωδίας.
Είναι υποχρέωση ολόκληρου του νομού να μην επιτρέπει την υποβάθμιση ενός γεγονότος, όπως τα ολοκαυτώματα στον νομό Ρεθύμνης. Αποτελεί ύβρη η παντελής απουσία αναφοράς στο ματωμένο χρονικό των χωριών του τόπου μας, όταν προβάλλονται κατά κόρον άλλες περιοχές.
Και η νέμεσις στην περίπτωση αυτή θα είναι η έγκληση των επόμενων γενεών για την απροθυμία μας να αναδεικνύουμε με κάθε τρόπο τη δική μας μαρτυρική σελίδα, στο ίδιο κεφάλαιο.
Εκείνη την ημέρα του Αυγούστου νέοι άνθρωποι πλήρωσαν με τη ζωή τους την αντίσταση κατά του κατακτητή, που μας έδωσε συντομότερα το θείο δώρο της ελευθερίας.
Γιατί θα πρέπει να σβήνει η θυσία τους σιγά-σιγά στη λήθη;
Το 1990 ξεκίνησε από τον Σπύρο Μαρνιέρο και την ομάδα του η ανάδειξη των ολοκαυτωμάτων σε επίπεδο νομού. Έγιναν σπουδαίες εκδηλώσεις. Μετά για λόγους που δεν μας αφορούν σταμάτησαν όλα. Και το αποτέλεσμα γνωστό. Είναι αμφίβολο αν δυο στους δέκα νέους αν ερωτηθούν γνωρίζουν τι έγινε στα οκτώ χωριά του Κέντρους εκείνη την αποφράδα ημέρα της 22 Αυγούστου του 1944.
Γι’ αυτό και η ομάδα μας επιστρέφει με το ίδιο πάθος για να μη σβήσει η εθνική μνήμη και να δικαιώνονται εσαεί οι νεκροί του Κέντρους.
Ακολουθώντας τα σημεία των καιρών καταφεύγουμε στη σύγχρονη τεχνολογία για να προβάλλομε το γεγονός. Η Εύα Λαδιά, που αναφέρεται από τον ίδιο τον Σπύρο Μαρνιέρο με θέρμη για την προσφορά της, κατάφερε να διασώσει ένα πολύτιμο αρχείο και μας το προσφέρει τμηματικά, ανάλογα με την επέτειο, σημαντικές λεπτομέρειες προσθέτουν τη δική τους πινελιά μνήμης και τιμής στο γεγονός.
Μετά τα Σαχτούρια, την Κρύα Βρύση, τη γενική αναφορά στα μαρτυρικά χωριά του Κέντρους μέσα από το ντοκιμαντέρ. Το Κέντρος έχει καταχνιά, η Εύα Λαδιά συγκέντρωσε όλα τα στοιχεία που αφορούν το Άνω Μέρος και μας τα παρουσιάζει με τη συνεργασία ανθρώπων του πνεύματος και της τέχνης.
Με τον τρόπο αυτό περνούν στις επόμενες γενιές με τα μέσα που επιτρέπουν την άμεση προσέγγιση στα γεγονότα όπως είναι η εικόνα, ο λόγος και η μουσική αυτά που πρέπει να θυμόμαστε …».
Ο κ. Μπαγουράκης συγκίνησε ιδιαίτερα το ακροατήριο που κρεμόταν από τα χείλη του, όταν κατέθεσε δικά του βιώματα από το ματωμένο χρονικό του Άνω Μέρους. Όταν μίλησε για την αγωνία μόλις επέλεξαν τον πατέρα του για να συμπληρώσουν τους 30 πατριώτες για την εκτέλεση, όταν αναφέρθηκε στο περιστατικό που τον σταμάτησε ο Γερμανός στρατιώτης με το χέρι στη σκανδάλη του όπλου του, για να ελέγξει το περιεχόμενο της πετσέτας που περιείχε λίγο ψωμί κι ελιές που θα κρατούσε η οικογένεια οδεύοντας στην εξορία κι όταν περιέγραψε όσα έζησε με άλλα ορφανά την πείνα και τη στέρηση στη Σχολή Ασωμάτων .
Και κατέληξε λέγοντας:
«Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε την περιφερειακή ενότητα και ιδιαίτερα την αντιπεριφερειάρχη μας κ. Μαρία Λιονή για τη δυνατότητα να τιμάμε τα ολοκαυτώματα σε μια επίσημη εκδήλωση και στο Ρέθυμνο, τον μεγάλο μας συνθέτη Μπάμπη Πραματευτάκη που χρόνια τώρα προσφέρει τη μουσική του για την υπόθεση αυτή και όλους όσοι συμβάλουν με τη συμμετοχή τους. Σας ευχαριστούμε ακόμα μια φορά για την παρουσία σας και ας ευχηθούμε να είναι αιώνια η μνήμη εκείνων που έδωσαν υπόσταση στη φράση του ποιητή πως οι λαοί γεννούν το θαύμα …».
Στη συνέχεια δόθηκε ο λόγος στον πολυτάλαντο κ. Σταύρο Φωτάκη, αντιστράτηγο ε.α. της ΕΛ.ΑΣ, συγγραφέα και λογοτέχνη, που είπε μεταξύ άλλων:
«Χθες συμπληρώθηκαν 74 χρόνια από τότε που ο αιμοσταγής και παρανοϊκός Χίτλερ, με τη δύναμη του ισχυρού, έβαλε τη σφραγίδα του και βύθισε στο πένθος όλα τ’ Αμαριώτικα χωριά.
Και θέλω να επαινέσω την Περιφερειακή Ενότητα Ρεθύμνου για την πραγματοποίηση της σημερινής επετειακής εκδήλωσης, ενθυμήματος των ολοκαυτωμάτων των χωριών του Κέντρους. Πολλά τα συχαρίκια μου και στην εκλεχτή φίλη κ. Εύα Λαδιά, που είχε την πρωτοβουλία δημιουργίας ενός ακόμη αξιολογότατου έργου της, στο οποίο μου έκανε την εξαιρετική τιμή να συμμετέχω.
Τα γεγονότα γνωστά και χιλιοειπωμένα. Πρέπει όμως να επαναλαμβάνομε κάποια σημαντικά γεγονότα, αγώνων, θλίψης, πόνου και συμφοράς, που συντελέσανε και μας χαρίσανε την ελευθερία μας. Για τον κρητικό λαό η λευτεριά είναι ταυτόσημη της ύπαρξής του ως ανθρώπου στη γη, γι’ αυτό και ο Καζαντζάκης λέει: «Λεύτερος… πάει να πει είμαι άνθρωπος».
Η καταστροφή των χωριών του Κέντρους αποδόθηκε στο πέρασμα του στρατηγού Κράϊπε και στη διευκόλυνση των απαγωγέων. Μια άλλη άποψη όμως αποδίδει το γεγονός της καταστροφής των χωριών του Κέντρους, κυρίως στη δυναμική αντίσταση των Αμαριωτών κατά των καταχτητών. Προσωπικά θεωρώ ιδιαίτερα τιμητικό, να αποδίδεται η καταστροφή των χωριών του Κέντρους στη γενναιότητα και αντιστασιακή δράση των κατοίκων, παρά στην απαγωγή Κράϊπε. Σε κάθε περίπτωση πάντως, η απαγωγή δικαίως έχει καταγραφεί ως μια από τις πλέον τολμηρές επιχειρήσεις του αντιστασιακού αγώνα κατά των Γερμανών. Για τον λόγο αυτό πιστεύω ότι πρέπει να γίνεται κάθε φορά ειδική αναφορά στους 11 Κρήτες πρωταγωνιστές και όπως έχω προτείνει και στο παρελθόν, να αποδοθεί κάποτε ξεχωριστή τιμή στον καθένα, τουλάχιστον από τη γενέτειρά τους». Ο κ. Φωτάκης καταλήγοντας ανέφερε:
«Δυστυχώς για μένα προσωπικά ο τάφος των προγόνων (παππούδων) μου, Στέφανου και Καλλιόπης Παραδεισανού – Παπαδογιάνη και θείας Ευαγγελίας Δανδουλάκη – Παπαδογιάννη, βρίσκεται στον απέραντο βυθό της θάλασσας, στον οποίο τους οδήγησαν οι Γερμανοκατακτητές με το πλοίο Petrela, καταδικασθέντες προηγουμένως δις εις θάνατο, αφού αρνήθηκαν να μαρτυρήσουν αντιστασιακούς και κυρίως τον κρυψώνα του αδελφού τους Μανώλη Παπαδογιάννη, παππού της αντίστασης.
Τιμή και δόξα σ’ αυτούς, που δημιουργήσανε την κρητική εποποιία του Μάη του 1941. Τιμή και δόξα στους Αμαριώτες ήρωες αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης. Τιμή και δόξα στα θύματα των χωριών του Κέντρους, που διδάξανε σ’ όλο τον κόσμο πως πρέπει ν’ αγωνίζεται και να πεθαίνει για την Ελευθερία».
Ακολούθησε η προβολή της ταινίας «Ελεγεία Ηρώων-Άνω Μέρος» της δημοσιογράφου κ. Εύας Λαδιά, μια ταινία σημαντικής ιστορικής αξίας και ενδιαφέροντος καθώς τα γεγονότα αναδεικνύονται από τους πλέον έγκριτους ερευνητές.
