Σημαντική η προσφορά της ΙΛΕΡ στην Ιερά Μονή Αρκαδίου

Ο Χριστόφορος Σταυρουλάκης διακρινόταν για την ακούραστη προσφορά του στον τόπο. Συγκλίνουν εδώ οι απόψεις προσωπικοτήτων, με κύρος, από το Μακάριο και τον Πρεβελάκη μέχρι το Θεοτοκά, που αναφέρθηκαν σ’ αυτόν με τα πιο εγκωμιαστικά σχόλια. Αναφέρει σχετικά ο Κώστας Μαμαλάκης, στη σειρά του «Η πόλη που δεν σβήνει»: «Ο Χριστόφορος Σταυρουλάκης είναι αναντικατάστατος, χαλκέντερος, το πρωί ξεναγεί στο Αρκάδι, το μεσημέρι στη Φορτέτζα, το απόγευμα και πάλι στο Αρκάδι, έστω κι αν πρόκειται για έναν ξένο, αν τύχει. Κεφάλαιο για το Ρέθυμνο. Η ευρυμάθειά του επίσης ήταν ζηλευτή».

 

Σε πρόσφατο τεύχος της «Νέας Εστίας» (ΣΣ 1966) που ως γνωστόν περνά τις συνεργασίες από τριπλό «κόσκινο», ιδιαίτερα όταν πρόκειται για αφιέρωση και έκδοση πανηγυρική, όπως αυτό το τεύχος, το αφιερωμένο στο Σηκωμό του 66, δημοσιεύεται μια ανακοίνωση σπουδαία του Χριστόφορου Σταυρουλάκη: «Ένας Κρητικός καπετάνιος ο Ν Νικολούδης, αφηγείται την επανάσταση του 66». «Κρητικό Μακρυγιάννη» θεωρεί ο Χριστόφορος Σταυρουλάκης τον καπετάν Νικολούδη.

 

 

 

Για το παρακάτω προβληματίστηκα αρκετά αν χρειαζόταν να το αναφέρω, επειδή παντού υπάρχουν οι ανθρώπινες αδυναμίες κι ίσως θα πρέπει να τις παραβλέπουμε. Ιδιαίτερα όταν είναι περισσότερα τα προτερήματα.

 

Αποφάσισα όμως να αναφέρω τι προηγήθηκε της ίδρυσης της ΙΛΕΡ, γιατί δεν θέλουμε καλύτερο παράδειγμα, όταν μιλάμε για την ανωτερότητα που διέκρινε τους παλιούς Ρεθεμνιώτες, την αρχοντιά και την «πρεπιά» για να θυμηθώ τη λέξη που χρησιμοποιεί συνήθως η κ. Ιωάννα Βαλαρή, σεβαστή και αγαπημένη. Ο τόπος τους ένοιαζε και η προκοπή του. Οι κρίσεις, συγκρίσεις και συμπεράσματα δικά σας.

 

Επί προεδρίας Μαρίας Τσιριμονάκη, στο Λύκειο Ελληνίδων δημιουργήθηκαν επιτροπές για επιστημονικές λαογραφικές μελέτες. Μια από τις επιτροπές στις οποίες συμμετείχαν Χριστόφορος Σταυρουλάκης, Λεωνίδα Καούνης, Ελένη Παπαδογιάννη και άλλοι δραστήριοι συμπολίτες είχε την ευθύνη να συγκεντρώσει τοπικές στολές για να αναβαθμιστεί το τμήμα ιματισμού του Λυκείου μας.

 

Με μεγάλη διάθεση δούλεψαν τα μέλη της επιτροπής. Αλλά ο Χριστόφορος, ενώ στην αρχή εργάστηκε με μεγάλο ενθουσιασμό, στη συνέχεια και χωρίς να έχει προηγηθεί κάτι που να δικαιολογεί την κίνηση αποφάσισε να ιδρύσει την Ιστορική Λαογραφική Εταιρεία. Ήταν το 1965. Είναι γεγονός ότι, λόγω χαρακτήρος, δεν μπορούσε για καιρό να είναι υπό τις οδηγίες άλλων. Γνωστή η ανθρώπινη αδυναμία του αυτή και όπως διαπιστώνουμε κανένας δεν το χρέωσε ποτέ τουλάχιστον με γραπτές αναφορές. Γιατί το ήθος και η ευπρέπεια διέκριναν όσους είχαν τότε κάθε λόγο να δυσανασχετήσουν. Στοιχεία που είναι η πεμπτουσία του πολιτισμού.

 

Κι εδώ είναι το θαυμαστό που αξίζει να τονιστεί. Η ξαφνική απόφαση του Χριστόφορου δεν προκάλεσε τριγμούς, αντιπαραθέσεις και όλα τα σχετικά που ζούμε σήμερα. Κανένας δεν ζήτησε εξηγήσεις. Τίποτα δεν ανέκοψε τη δημιουργική πορεία εκατέρωθεν. Συνεχίστηκαν οι παράλληλοι δρόμοι των φορέων, χωρίς κανένας να υστερήσει σε αίγλη και προσφορά. Το Λύκειό μας παρέμεινε το νευραλγικό πολιτιστικό κύτταρο, που με άξιους συνεχιστές κρατά την πρωτοκαθεδρία του πολιτιστικού κινήματος και μάλιστα επάξια, ενώ η Ιστορική Λαογραφική Εταιρεία εξελίχθηκε σε σημαντικό επιστημονικό φορέα χάρις στους άξιους ανθρώπους που διαδέχτηκαν τον Χριστόφορο, έχοντας τον πρώτο λόγο στην οργάνωση των μεγάλων συνεδρίων, που έχουν πανελλήνια απήχηση και παρουσιάζοντας εξαιρετικές εκδόσεις.

 

 

 

Αξίζει να μεταφέρουμε αυτούσια τη σχετική αναφορά του Κώστα Μαμαλάκη στην ίδρυση και δράση της Ιστορικής Λαογραφικής Εταιρείας, ένα περίπου χρόνο μετά την ίδρυση.

 

«Καθήκον υπέρτατο γράφει ο Μαμαλάκης, η κοινή αναγνώριση του σπουδαίου, πολύπλευρου έργου της Ιστορικής Λαογραφικής Εταιρείας Ρεθύμνης. Μεγάλοι οι σκοποί της. Στόχος της η προκοπή του τόπου, η σωτηρία του Ρεθέμνου.

 

 

 

 

 

 

Με μόχθο πολύ κατόρθωσε ο Ταμίας της Εταιρείας Λεωνίδας Καούνης, γυρίζοντας τα χωριά, να τις ανακαλύψει και να τις αγοράσει για λογαριασμό της Εταιρείας».

 

 

 

Είναι ανάγκη ν’ ανοίξουμε μια παρένθεση στα όσα ενδιαφέροντα αναφέρει ο Κώστας Μαμαλάκης για μερικές διαφωτιστικές παρεμβάσεις προκειμένου να συνειδητοποιήσουν οι νεότεροι το μέγεθος της προσφοράς.

 

Αναφερόμαστε σε μια εποχή που δεν υπήρχε η άνεση να βρεθείς σε ένα χωριό όποτε ήθελες. Ελάχιστα τα μέσα μεταφοράς. Εποχές δύσκολες για να σπαταλώνται χρήματα, έστω και για αναγκαίες μετακινήσεις.

 

Κι όμως ο κ. Καούνης, μια και τον αναφέραμε, αφιέρωνε τις Κυριακές για το σκοπό αυτό, επειδή τις καθημερινές είχε γραφείο. Ήταν ανώτερος υπάλληλος στη Νομαρχία.

 

Επειδή οι χωρικοί έλειπαν στις εργασίες τους έπρεπε να τους περιμένει. Η αναμονή μπορεί να κρατούσε μέχρι το απόγευμα. Και μέχρι τότε ούτε φαγητό, ούτε ξεκούραση.

 

Όταν άνοιγε η κασέλα έπρεπε να γίνει ένα ξεκαθάρισμα επειδή η σύσταση των υφασμάτων διευκόλυνε τα ζωύφια. Μετά έπρεπε οι στολές να πάνε στο καθαριστήριο και να συμπληρωθούν, επειδή πάντα και κάτι έλειπε. Το συμπλήρωμα σε λεπτομέρειες της στολής και κομμάτια που έλειπαν γινόταν από το «λεβεντοράφτη» Παντινάκη με το ονομαστό βελόνι. Κι όλα βέβαια ήθελαν χρήματα αλλά ποιος να τα βρει και να τα δώσει…

 

Αυτά για να βρισκόμαστε στο κλίμα και στις ανάγκες της εποχής.

 

 

 

Συνεχίζουμε όμως με το σχετικό χρονογράφημα του Κώστα Μαμαλάκη από τη σειρά «Η πόλη που δεν σβήνει», που σκιαγραφεί και άλλους τομείς προσφοράς του Χριστόφορου.

 

«Ο Πρόεδρος της ΙΛΕΡ, Χριστόφορος Σταυρουλάκης, δούλεψε σκληρά, μέρες στο Αρκάδι, για να φτιάξει τις λεζάντες των πορτρέτων των αγωνιστών, να τα ταξινομήσει, να αντικαταστήσει αυτά που είχαν διαβρωθεί από την εγκατάλειψη και την υγρασία, να συλλέξει, να διευθετήσει τα ιερά κειμήλια, και να ανακαινίσει τις αίθουσες του μουσείου.

 

 

Είναι σπεσιαλίστας στη δουλειά του. Αναντικατάστατος. Πρέπει να το καταλάβουμε. Αν απογοητεύσουμε όσους ανθρώπους δουλεύουν με πάθος για χάρη του Ρεθύμνου, ριζωμένοι στο χώμα του, στο τέλος θα τα βροντήξου χάμω, θα σηκωθούν να φύγουν».

Κι είχε δίκιο ο Κώστας Μαμαλάκης. Τότε που αγωνιζόταν ο Χριστόφορος για να διατηρήσει το λαογραφικό πλούτο και όχι μόνο, το Ρέθυμνο αιμορραγούσε από τη δοκιμασία της μετανάστευσης των νέων που έπρεπε να επιβιώσουν και αναζητούσαν καλύτερη μοίρα.

 

 

 

Από την Ιστορική Λαογραφική Εταιρεία εμπλουτίστηκε το Ιστορικό μας Λαογραφικό Μουσείο για το οποίο ο Χριστόφορος είχε διαθέσει προσωρινά το σπίτι του να στεγαστεί το τεράστιο υλικό του. Κι όταν η Φαλή Βογιατζάκη άρχισε να υλοποιεί το όνειρό του δήλωνε ευτυχέστερος των θνητών.

 

Και τι δεν περιείχε η συλλογή που διατηρούσε ο Χριστόφορος. Μόνο τη βιβλιοθήκη του αποτελούσαν περισσότερα από 1.500 σπάνια βιβλία, ιστορικά κα λαογραφικά σημειώματα που είχε ολοκληρώσει μετά από κοπιαστική και ενδελεχή έρευνα. Αφήνουμε τον υπόλοιπο θησαυρό σε ενδυμασίες, σκεύη, αντικείμενα ανεκτίμητης λαογραφικής αξίας. Όλα καταγεγραμμένα και αρχειοθετημένα, ώστε ο ίδιος αλλά και κάθε άλλος να έχει μια εικόνα για το περιεχόμενο αυτών των μοναδικών συλλογών.

 

Επίσης αναρίθμητα σπάνια αντικείμενα, όσα ο επισκέπτης απολαμβάνει σήμερα στις άνετες αίθουσες του Μουσείου, που χάρις και στο ζήλο της Φαλής Βογιατζάκη συγκαταλέγεται ανάμεσα στα πιο οργανωμένα και σημαντικά σε εκθέματα μουσεία, ανά την επικράτεια.

 

 

 

Μια άλλη πλευρά του Χριστόφορου Σταυρουλάκη, ήταν η συγγραφή και η ποίηση, ο θεατρικός λόγος και η σκηνοθεσία.

Μπάμπης Πραματευτάκης, Βαγγέλης Στεφανάκης και άλλοι συμπολίτες θυμούνται με συγκίνηση συνεργασίες με τον αείμνηστο Χριστόφορο, ιδιαίτερα σε έργα εθνικού περιεχομένου Μάχη της Κρήτης και κυρίως Αρκάδι ήταν από τα προσφιλή του θέματα.

Όταν αναφερθούμε αργότερα και στην καλλιτεχνική ζωή του τόπου μας, τα τελευταία 200 χρόνια, θα σταθούμε αρκετές φορές στο Χριστόφορο Σταυρουλάκη.

 

Γενικά ήταν ο άνθρωπος που μεσουρανούσε στο πολιτιστικό στερέωμα για δεκαετίες. Η προστασία της παλιάς πόλης και των μνημείων τον έφερε πολλές φορές στο επίκεντρο της μήνης όσοι προσπαθούσαν να φέρουν καινοτομίες στο Ρέθυμνο προς ίδιον συμφέρον. Εκείνος όμως δεν υποχωρούσε και δεν συμβιβαζόταν μέχρι να διασώσει αυτό το κομμάτι του πολιτιστικού μας πλούτου που κινδύνευε.

 

 

 

Όταν άρχισε να δρομολογείται το Μουσείο, κι άρχισε και η διάδοχος κατάσταση στην Ιστορική Λαογραφική Εταιρεία με στόχους πάντα τις ψηλότερες κορφές, ο Χριστόφορος αρκετά μεγάλος πια, με προβλήματα υγείας, απομονώθηκε, δίνοντας την εντύπωση ότι είχε ολοκληρώσει το έργο του. Η παρουσία της Φαλής τον γέμιζε σιγουριά ότι θα εκπληρωθεί το όνειρό του. Έπειτα έφυγε για την Αθήνα, όπου και τον βρήκε ο θάνατος το Δεκέμβρη του 1979.

 

Ο ίδιος δεν υπάρχει πια. Το Ιστορικό Λαογραφικό Μουσείο διατηρεί τη μνήμη του με πληρέστατο φάκελο της ζωή και της δράσης του. Γιατί ένας τόσο σημαντικός Ρεθεμνιώτης δεν θα έπρεπε να χαθεί στην αφάνεια μετά από τόση προσφορά. Και η πορεία της Ιστορικής Λαογραφικής Εταιρείας κάνει, σίγουρα, την ψυχή του να αγάλλεται, καθώς έδωσε περιεχόμενο στο όραμα και τους στόχους που του ενέπνευσαν την ιδέα.