Σκέψεις και προβληματισμοί από την πολιτική ιστορία του Ρεθύμνου (1915-1985)

Δημοκρατία: Μια ξεχασμένη έννοια στη χώρα που την γέννησε

Τι κι αν η βέλτιστη μορφή πολιτεύματος η Δημοκρατία γεννήθηκε στην Αρχαία Ελλάδα, από τον πολιτικό της Αρχαίας Αθήνας τον Κλεισθένη που την εμπνεύστηκε! Τι κι αν ο Περικλής την ανήγαγε σε κορυφαίο θεσμό απόδοσης κοινωνικής δικαιοσύνης και επίτευξης προόδου από το 450 έως και το 430 π.Χ. περίπου! Η τελευταία περίοδος εφαρμογής της Δημοκρατίας σαν πολίτευμα διακυβέρνησης στη χώρα μας, ήταν περίπου το 330 π.Χ., λίγο μετά το θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου και όταν κατακτήθηκε η Αρχαία Αθήνα από τον Κάσσανδρο, έναν από τους διαδόχους του. Έκτοτε ήρθαν οι ξένες επιδρομές και οι κατακτήσεις της Ελληνικής χερσονήσου, από τους Ρωμαίους κατ’ αρχήν που αργότερα μετονομάστηκαν σε Βυζαντινούς, τους Σταυροφόρους και τους Ενετούς, αλλά στο τέλος και τους Οθωμανούς. Ο δύσμοιρος Ελληνικός λαός όλους αυτούς τους αιώνες της υποδούλωσής του, την έννοια της Δημοκρατίας την αγνοούσε παντελώς, αφού αυτό που τον ενδιέφερε και για το οποίο πάλευε, ήταν το πώς θα άντεχε τα μύρια βάσανά του, που η σκλαβιά του είχε συσσωρεύσει. Πολλές δεκάδες γενιές Ελλήνων που γεννήθηκαν και πέθαναν αυτές τις περιόδους της σκλαβωμένης Ελλάδας, ποτέ τους δεν άκουσαν την λέξη Δημοκρατία και σαφέστατα ποτέ τους δεν κατάλαβαν την έννοιά της, άσχετα που η λέξη αυτή ήταν Ελληνική και είχε επινοηθεί στον τόπο μας, πολλούς – πολλούς αιώνες πριν!

Οι Έλληνες για πρώτη φορά γεύονται τη Δημοκρατία

Ήρθε όμως και το πλήρωμα του χρόνου και η έννοια της Δημοκρατίας απόκτησε και πάλι υπόσταση στη σκέψη των Ελλήνων με την εθνεγερσία του 1821. Βέβαια τα χρόνια αυτά στις αρχές του 19^ου αιώνα, το κλίμα στον Ευρωπαϊκό χώρο ήταν διαποτισμένο με τις ιδέες για τις κοινωνικές ελευθερίες και τα ανθρώπινα δικαιώματα, που είχαν έρθει στο προσκήνιο από τη Γαλλική Επανάσταση του 1789. Έτσι για πρώτη φορά και στην Ελλάδα μετά από 20 πια αιώνες εμφανίζονται και πάλι οι έννοιες των Δημοκρατικών θεσμών! Ήταν οι ξεχασμένες λέξεις και φράσεις: Εκλογές, Πολιτικοί εκπρόσωποι, Δήμος, αρχή της πλειοψηφίας, δικαιώματα της μειοψηφίας, συμβούλια, αποφάσεις, εκκλησία του Δήμου ή κοινοβούλιο κατά τη νέα Ελληνική! Η εφαρμογή των Δημοκρατικών αυτών θεσμών εγκαινιάζεται με την προκήρυξη από τον τότε κυβερνήτη της Ελεύθερης πια Ελλάδας, τον Ιωάννη Καποδίστρια των πρώτων ελεύθερων εκλογών, που διενεργήθηκαν τον Ιούλιο του 1829. Από τις εκλογές αυτές προέκυψε η πρώτη εκλεγμένη Ελληνική βουλή, η οποία για πρώτη φορά συνεδρίασε στις 11 Ιουλίου του 1829 στο Άργος και πήρε την ονομασία της ως «η Δ’ Ελληνική Εθνοσυνέλευση του Άργους»! Στη συνέλευση αυτή σύμφωνα με τα ιστορικά στοιχεία, συμμετείχαν και 28 αντιπρόσωποι του Κρητικού λαού, οι οποίοι και σαφέστατα δεν ήταν εκλεγμένοι, αφού η Κρήτη ήταν ακόμη Τουρκοκρατούμενη. Εκτιμώντας από τα επίθετα των συμμετεχόντων αντιπροσώπων, αναγνωρίζουμε ότι τουλάχιστον έξι από αυτούς ήταν Ρεθύμνιοι, οι: Γεώργιος Βενιέρης, Γεώργιος Σαουνάτσος, Ιωάννης Κουρμούλης, Μανουήλ Βερνάδος, Μύρων Μελιδονάκης, Αναγνώστης Παπαμαρκάκης και ίσως και κάποιοι άλλοι.

Η αρχή της δημοκρατικής διακυβέρνησης στην Κρήτη

Στο νησί μας η Οθωμανική κυριαρχία συνεχίστηκε για 70 τόσα χρόνια ακόμη, ως και τα τέλη του Δεκεμβρίου του 1898, όταν ανέλαβε τη διακυβέρνηση του νησιού ο Πρίγκιπας Αρμοστής Γεώργιος. Αμέσως τον επόμενο μήνα τον Ιανουάριο του 1899 διενεργήθηκαν οι πρώτες εκλογές, οι οποίες ανέδειξαν τους πρώτους αντιπροσώπους βουλευτές της Κρητικής Βουλής. Στις πρώτες αυτές βουλευτικές εκλογές εκλέχτηκαν 188 πληρεξούσιοι – βουλευτές της Κρητικής Βουλής. Για αυτούς δυστυχώς δεν έχουμε βρει ιστορικά στοιχεία, ώστε να τους ταυτοποιήσουμε επ’ ακριβώς. Ωστόσο εκτιμούμε πως αναλογικά τουλάχιστον θα συμμετείχαν 20 – 25 Ρεθύμνιοι. Στις επόμενες εκλογές που διεξήχθηκαν το 1901, εξελέγησαν 68 βουλευτές και άλλοι 10 ορίστηκαν από τον ίδιο τον Αρμοστή, σύμφωνα με το πρώτο αρχικό σύνταγμα που ήδη είχε ψηφιστεί. Από αυτούς, εκτιμούμε πως θα ήταν 9 – 12 Ρεθύμνιοι, οι οποίοι και μάλιστα εκλέγονταν σε επίπεδο επαρχίας. Ήδη από τα χρόνια της εκλογής των πληρεξουσίων για τη Γενική των Κρητών Συνέλευση, βάσει του Οργανικού Νόμου και της Σύμβασης της Χαλέπας αργότερα, είχαν διαμορφωθεί δύο πολιτικές παρατάξεις: «των Ξυπόλητων», με αρχηγό τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, προπάππου του σημερινού πρωθυπουργού και αργότερα τον Ελευθέριο Βενιζέλο και «των Καραβανάδων» με αρχηγό τον Μίνωα Ησυχάκη και αργότερα τον Αντώνιο Μιχελιδάκη.

Οι πρώτοι Ρεθύμνιοι βουλευτές στο Ελληνικό Κοινοβούλιο

Αυτές οι δύο παρατάξεις συνέχισαν να υπάρχουν και επί της Κρητικής Πολιτείας. Η πρώτη υπήρξε και η πρόδρομος του κόμματος των Φιλελευθέρων που ίδρυσε ο Ελευθέριος Βενιζέλος στην Αθήνα τον Αύγουστο του 1910. Η άλλη προσχώρησε ως παράταξη στο κόμμα Εθνικοφρόνων που ιδρύθηκε τον Μάρτιο του 1915 στην Ελληνική επικράτεια από τον Δημήτριο Γούναρη τον μεγάλο πολιτικό αντίπαλο του Βενιζέλου.

Βουλευτές του Ρεθύμνου κατά τη περίοδο της Κρητικής Βουλής υπήρξαν μεταξύ άλλων και οι: Εμμανουήλ Ζαχαράκης, Μίνως Πετυχάκης, Γεώργιος Πλουμής, Αντώνιος Παπαμαρκάκης, Πέτρος Μανουσάκης, Κυριάκος Μπιράκης και άλλοι 53, σύμφωνα με την ιστορική έρευνά μας.

Στις πρώτες εκλογές της Ελληνικής Βουλής, όπου συμμετείχε και η Κρήτη τον Μάιο του 1915, από το Ρέθυμνο εκλέχθηκαν όλοι από το κόμμα των Φιλελευθέρων του Ε. Βενιζέλου: Ο Βασίλειος Σκουλάς γιατρός από τα Ανώγεια, ο Μανούσος Βολουδάκης δικηγόρος από τα Σφακιά, ο Μιχαήλ Παπαμιχελάκης γιατρός από την Αργυρούπολη, ο Εμμανουήλ Τσουδερός γιατρός από το Ρέθυμνο και ο Γεώργιος Ανδρεαδάκης γιατρός από τον Φουρφουρά. Εκείνη την εποχή και έως κα τις εκλογές του 1923, η επαρχία Σφακίων ανήκε στην εκλογική περιφέρεια του Νομού Ρεθύμνης.

Οι Ρεθύμνιοι βουλευτές των δεύτερων εκλογών του 1915 και η Βουλή «των Λαζάρων»

Μεσούντος όμως του Α’ Παγκόσμιου πολέμου, ο πρωθυπουργός Ε. Βενιζέλος συγκρούστηκε με τον βασιλιά Κωνσταντίνο, ο οποίος ανάγκασε τον Βενιζέλο να παραιτηθεί. Ο Κωνσταντίνος προκήρυξε αμέσως νέες εκλογές για να απαλλαγεί από τη μεγάλη πλειοψηφία των Βενιζελικών βουλευτών, σε διάστημα μόλις 5 μηνών από τις πρώτες, τον Νοέμβριο του ίδιου χρόνου, από τις οποίες βεβαίως απείχε το κόμμα Φιλελευθέρων. Στις νέες αυτές εκλογές εκλέχθηκαν και οι 5 βουλευτές του Ρεθύμνου από το κόμμα των Εθνικοφρόνων και ήταν οι: Ο Μανούσος Κούνδουρος δικηγόρος από τα Σφακιά, ο Κωνσταντίνος Λαγουδάκης γιατρός από το Μελιδόνι, ο Στυλιανός Κωστογιάννης δικηγόρος από τα Σελλιά, ο Θεμιστοκλής Μοάτσος δικηγόρος από το Ρέθυμνο και ο Νικόλαος Τρουλλινός επίσης δικηγόρος από τις Μέλαμπες. Ο Βενιζέλος λίγο αργότερα τον Μάιο του ‘16 μετέβηκε στη Θεσσαλονίκη και σχημάτισε εκεί νέα κυβέρνηση έχοντας και την υποστήριξη των Ευρωπαίων συμμάχων. Τον Ιούνιο του επόμενου έτους, το 1917, οι σύμμαχοι εξαναγκάζουν τον Κωνσταντίνο να εγκαταλείψει τη χώρα και καλείται ο Βενιζέλος με την υποστήριξη του στρατού αλλά και των συμμάχων να σχηματίσει νέα κυβέρνηση, ως πρωθυπουργός και εγγυητής του Δημοκρατικού πολιτεύματος. Με ειδικό διάταγμα επαναφέρθηκαν οι βουλευτές που είχαν εκλεγεί στις κανονικές εκλογές του Μαΐου του 1915 και τους οποίους είχε με αντιδημοκρατικό τρόπο καταργήσει ο Κωνσταντίνος. Η βουλή εκείνη του Βενιζέλου έμεινε στη ιστορία ως «η βουλή των Λαζάρων», με την έννοια ότι οι βουλευτές αυτοί είχαν καταργηθεί και νεκραναστήθηκαν!

21 εκλογικές αναμετρήσεις 1920 – 1985

Οι εκλογές των επόμενων χρόνων διεξήχθηκαν τις χρονιές 1920, 1923, 1926, 1928, 1931, 1933, 1935 και 1936. Μεσολάβησε η δικτατορία του Μεταξά και στη συνέχεια η Γερμανική κατοχή.

Μεταπολεμικά εκλογές έγιναν το 1946, το 1950, το 1951, το 1952, το 1956, το 1958, το 1961, το 1963 και το 1964. Το 1965 συνέβη το σοβαρότερο μεταπολεμικό πολιτικό ατόπημα «της αποστασίας», που ήταν και το προοίμιο της δικτατορίας του 1967.

Μεταπολιτευτικά, εκλογές διεξήχθηκαν το 1974, το 1977, το 1981, επίσης το 1985 χρονιά που τη θεωρούμε ορόσημο στη πολιτική ιστορία της χώρας. Οι εκλογές του 1985, αποτελούν την τελευταία χρονική περίοδο όπου στους υποψηφίους βουλευτές συμμετείχαν και οι τελευταίοι αγωνιστές των πολιτικών και κοινωνικών αγώνων των προηγούμενων περιόδων. Οι αγώνες αυτοί ήταν και οι τελευταίες θυσίες για το στέριωμα της Δημοκρατίας μας. Ήταν οι ηρωικές περίοδοι της Εθνικής αντίστασης, του Ανένδοτου αγώνα, των φοιτητικών αγώνων του 1 1 4, καθώς και του αντιδικτατορικού αγώνα ‘67-‘74.

Στις επόμενες εκλογές από το 1985 και μετά, στους υποψήφιους βουλευτές συμπεριλαμβάνονται αρκετά νέα πρόσωπα και με διάφορες τεχνοκρατικές ειδικότητες, όπως, Μηχανικοί, Οικονομολόγοι, Φαρμακοποιοί, αλλά και αρκετοί Εκπαιδευτικοί που βεβαίως διαδραμάτισαν εξ ίσου σημαντικό ρόλο στην πρόοδο της Δημοκρατίας μας.

(Ακολουθεί σε επόμενο φύλλο η Β’ Ενότητα με τίτλο: 1915 – 1985: Γιατροί και νομομαθείς μονοπώλησαν την κοινοβουλευτική εκπροσώπηση του Ρεθύμνου)